Апавяданні
Іван Чыгрынаў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 207с.
Мінск 2007
— Таварыш да мяне?
— He, Анатоль Сцяпанавіч,— сказала дзяўчына,— яму патрэбны Галкоўскі. Гэта, помніце, брыгадзір бетоншчыкаў.
Галоўны інжынер усміхнуўся. Пастаяў трохі пасярод пакоя, пасля кіўнуў галавой Ружанцову — маўляў, хадзем,— і рушыў да парога.
— Разумееце,— раптам разгаварыўся па дарозе галоўны інжынер,— калі закладвалі там жа, паблізу, будынак, ведалі — блізка ад паверхні плывун.— Ён не пацікавіўся, з кім ідзе.— Давялося забіваць жалезабетонныя палі. На дзевяць метраў у зямлю, быццам наскрозь. Цяпер будынак стаіць, як... I стаяць будзе! А тут і не падумалі пра плывун. Геадэзісты супакоілі. Сказалі, што грунт цвёрды. Сукіны дзеці!
Плывун ужо каторы дзень пагражаў разбурыць будынак. Адзін вугал будынка ўжо абваліўся ледзь не да самага даху, пад ім не было фундамента, і цэглу не мог утрымаць нават бетон: усё паглынала густая пясчаная каша, перамешаная з торфам. Работы каля будынка вяліся і дзень і ноч. Але перамагчы плывун не
маглі. Спачатку прыгналі былі экскаватар. Думалі, што той вычарпае плывун. Але экскаватар давялося здымаць — па-першае, ён не дапамагаў, а па-другое, убачылі, што і пад ім пачынае асядаць грунт.
На гэтым плывуне, ратуючы будынак, папрабавала свае сілы не адна брыгада. Цяпер працавала брыгада Галкоўскага. Начальства рашыла, што толькі яго бетоншчыкі здолеюць даць рады.
Спярша хлопцы падумалі загаціць плывун. Пачалі вазіць каменне, зрушвалі цэлыя валуны, пасля сыпалі цэмент, нарэшце дабраліся і да бетону. Але плывун быццам насміхаўся з брыгады, усмоктваў з аднолькавай прагаю ўсё, што толькі кідалі яму, і паранейшаму пагражаў будынку.
Бетоншчыкі хадзілі злосныя, абляпаныя плывуновай тванню. Нарэшце некаму прыйшло ў галаву — гарадзіць, трэба гарадзіць! I ўсе раптам з палёгкаю паглядзелі адзін на аднаго: сапраўды, у тынкоўшчыкаў таксама не бярэцца раствор за голую сцяну, робяць абрашотку. Значыць, і тут трэба прыдумаць штосьці падобнае.
Калі Адам Ружанцоў і галоўны інжынер будаўніцтва падышлі да аварыйнага будынка, там ужо ўсе — і інжынеры, і бетоншчыкі, і шафёры самазвалаў — ведалі, што нарэшце з плывуном пакончаць. Бетоншчыкі Галкоўскага рабілі з дошак першую клетку, каб паставіць яе пасля на плывун і вычэрпваць яго, заліваючы адваяваную плошчу бетонам.
Ружанцоў адразу пазнаў Галкоўскага. Высокі і шыракаплечы, той стаяў над абрывам, дзе шыпеў унізе ўспучаны плывун, і твар у яго — скуласты і чарнявы — быў трохі стомлены і нахмураны. Янка быў вельмі падобны на свой партрэт, які бачыў Ружанцоў у альбоме мастака Бараноўскага; нават тая самая пасмачка попельных валасоў спадала на яго лоб. Але гэта ўжо быў, вядома, не той Янка Галкоўскі, яко-
га некалі ведаў Адам Ружанцоў. Гады, што прамінулі, зрабілі з падлетка мужчыну. Але было ў гэтым Галкоўскім нешта і ад зацішанскага Галкоўскага. Напрыклад, Янка па-ранейшаму, калі задумваўся, глыбока закусваў ніжнюю губу. I рукі ён гэтаксама трымаў у кішэнях штаноў — засуне кулакі і адвядзе ад сябе локці, нібыта выварочваючы іх.
Але вось Галкоўскі павярнуўся, і нахмураны твар яго быццам зварухнуўся: на вочы яму трапіўся Адам, і ён адразу пазнаў яго, нейкі момант стаяў як утрапёны, і нельга было здагадацца, рады ён сустрэчы ці не. Адам ужо збіраўся ступіць насустрач свайму былому сябру, але той раптам нібы спахапіўся чаго і адвярнуўся. Тым часам яго ўжо нехта клікаў: ужо гатова была першая клетка, збітая з дошак, і яе пачалі апускаць на плывун.
Брыгада Галкоўскага заставалася працаваць і ўночы: плывун не затрымліваўся ні на рыдлёўках, ні на шуфлях, і яго даставалі з клеткі вёдрамі, забіваючы яе бетонам. Адам Ружанцоў таксама не адыходзіў да самай поўначы ад аварыйнага будынка. Яго таксама захапіла ўсеагульная ўзрушанасць. Але да Галкоўскага ён не набліжаўся. Стараўся нават не трапляцца брыгадзіру на вочы — трохі бянтэжыла тое, што Янка раптам не захацеў падысці пры людзях, разам з тым не хацелася і замінаць у такі час.
Затое назаўтра, недзе ўжо ў другой палавіне дня, Галкоўскі сам прыйшоў па Ружанцова ў нумар гасцініцы, што была тут жа, амаль на будоўлі завода. Прыйшоў нечакана, падаў руку і нечага сумеўся.
— Я цябе адразу пазнаў,— сказаў ён Адаму.
— I я цябе таксама,— па-сяброўску ўсміхнуўся Ружанцоў.
Тады Галкоўскі сеў на крэсла, выпрастаўшы ногі на сярэдзіну пакоя, і прасядзеў так колькі часу з апушчанай галавой, быццам яму цяжка было гаварыць.
Ружанцоў падышоў да Галкоўскага, паклаў яму на плечы далонямі абедзве рукі, сказаў:
— Ты не ведаеш, як я рады, што мы нарэшце сустрэліся.
А той нібы чакаў аднаго гэтага прызнання — пацёр ад задавальнення адна аб адну рукі і зажмурыў павільгатнелыя вочы.
— Ну вось што,— сказаў Галкоўскі праз момант тонам вельмі занятага чалавека, якому нельга пярэчыць.— Хопіць сядзець тут. Хадзем да нас. Гэта недалёка. Во, амаль адразу за гасцініцай. Ужо і жонка мая ведае, што ты прыехаў. Хоча і яна пабачыць цябе. Хадзем, a то не паспеем — ёй у другую змену сягоння.
Галкоўскія жылі ў вёсцы, якая сваімі крайнімі дварамі падыходзіла да самай будоўлі,— яны здымалі там у гаспадара пакой, і Адам з Янкам прыйшлі туды яшчэ да жончынага адыходу. Янкава жонка, малая, як недарослая, але надзіва прыгожая і рухавая жанчына, сустрэла іх на ганку, стала перад госцем і нечага пачала ўсміхацца, пазіраючы на яго ва ўсе свае шэра-зялёныя вочы, але гаворкі доўга не пачынала.
— Ну, вось, і ў Івана майго зямляк знайшоўся,— ледзь не прапела яна мяккім грудным голасам.— Вы гэта першы да нас завіталі,— дадала яна яшчэ ці то шкадуючы, ці то радуючыся і, мусіць, здагадаўшыся, што далей пакуль няма пра што гаварыць, заспяшалася ў хату, на кухню.
Мужчыны зайшлі ў пакой — чатыры крокі ў адзін канец, чатыры ў другі.
— Вось так мы і жывём,— быццам парушаючы якую няёмкасць, пачаў Галкоўскі.— He надта самавіта, але мы прывыклі. Увесь час пераязджаем. Сёння тут, а заўтра там. Як цыганы некалі. Затое завёмся будаўнікамі.— Сказаў і заўсміхаўся на ўвесь твар — яшчэ больш пачарнелы ад загару, з высокім,
ледзь не квадратным ілбом.— I дачка ў нас ёсць. У школе ўжо. I таксама ў другую змену.
Жонка Галкоўскага, якую звалі Наталляй, спрытна і хутка сабрала на стол, зняла клятчасты пярэднік,— яна была тынкоўшчыца на будоўлі і ў яе пачыналася змена.
— Гэта добра, што вы прыехалі, Адам,— сказала яна, перапрашаючы за сваю вымушаную паспешлівасць.— A то ён часта пра вас гаварыў...— Яна памулялася, быццам хацела яшчэ што дадаць, але паглядзела на мужа: — Ты толькі ўжо не забудзь, што па Нюрку ісці сёння твая чарга.
Ружанцоў пачакаў, пакуль сціхлі на ганку Наталліны крокі, спытаў, быццам жартуючы:
— Цябе ўжо больш не завуць Янкам?
— He,— усміхнуўся Галкоўскі.— Цяпер завуць па пашпарту, Іванам.
Ружанцоў кіўнуў галавой:
— Што ж ты не прыехаў? Нават не напісаў?
— Спярша было сорамна. Усё не мог забыць, як вялі мяне голага... без штаноў. Пасля даведаўся, што маці памерла.
Трохі ап’янелы, Ружанцоў сказаў, але нібы між іншым:
— Выходзіла тады, што гэта я прагаварыўся пра твой будан...
— Э-э-э,— махнуў рукой Галкоўскі,— добра яны зрабілі, што забралі мяне, a то невядома, чым бы яно ўсё скончылася.— I ўсміхнуўся без ценю на твары, быццам гаворка ішла пра нейкую даўнюю забаву.
Тады Ружанцоў апусціў галаву — Янкава абыякавасць да ягоных слоў нават збянтэжыла трохі: Адам так і не адчуў, ці паверыў той яму, і ад гэтага зрабілася ажно ніякавата.
Галкоўскі крутануў галавой, быццам адганяючы якое насланнё, пачаў зводзіць гаворку на іншае:
— Раскажы хоць, як там наша Зацішша? Як вашы?
I Ружанцоў стаў з ахвотаю расказваць пра Янкаў пасёлак, пра сваю вёску. Янка сядзеў па другі бок стала, застаўленага рознымі стравамі, уважліва слухаў і не перапыняў. I толькі на вуліцы, калі ішлі да школы сустракаць малую Нюрку, спытаў раптам, чырванеючы:
— Ну, а пра мяне... што там? Мусіць, і не помняць?
— Ды спярша расказвалі цэлыя легенды, а потым перасталі,— адказаў як ёсць Адам.
Тады Галкоўскі рассмяяўся на ўсю вясковую вуліцу:
— А ведаеш, што мне тады хацелі прышыць? Амаль усе справы, якія былі заведзены ў раёне. У міліцыі такі парадак — раз завёў справу, то ўжо абавязкова павінен раскрыць. Але самае дзіўнае — пра тое, што я накінуўся на Галузу, нават не ўспаміналі. Чамусьці рашылі маўчаць. Затое чаго толькі не прыпісвалі. Ну, і я таксама лапух яшчэ быў, усё падпісваў, што мне падсоўвалі, згаджаўся.— Ён нагнуўся, падняў з дарогі камень і адкінуў яго да нечага плота.— Але ж якраз гэта і дапамагло мне. У абласной пракуратуры раптам не паверылі, што адзін шаснаццацігадовы хлапец — гэта яны думалі, што мне шаснаццаць, а мне ж яшчэ не было,— дык што адзін шаснаццацігадовы хлапец, ды яшчэ вясковы, мог нарабіць столькі. Прыслалі ў раён свайго следчага. Цудоўнага чалавека. Паслухаў ён мяне, паляпаў па плячы і пачаў хадайнічаць, каб мяне выпусцілі. Але міліцыя заўпарцілася. He хоча даваць задні ход, бо яшчэ ж і адказваць некаму давядзецца, што дарэмна знушчаліся. Та-а-а-кое там пачалося! Ажно пра мяне на колькі дзён забыліся. I вось аднойчы зноў прыходзіць мой следчы, пытае: «Колькі табе гадоў?» Ну, я і кажу: «Пятнаццаць!» А следчы зноў пытае: «Хто
гэта пацвердзіць можа?» «Маці,— кажу,— хто ж яшчэ!» Аказваецца, калі мяне вадзілі, ужо з турмы, на медыцынскую камісію ў раённую бальніцу, каб устанавіць там мой узрост, то там мне далі на вока шаснаццаць гадоў, нават трохі больш. I ўжо метрыкі выпісалі. 3 непаўналетняга зрабілі мяне дарослым. Судзіць можна ўжо. I даць на поўную катушку. Бачыў учора плывун наш? Дык штосьці падобнае было і тады. Ледзь ужо не з галавой я сядзеў у твані. Здаецца, яшчэ б трохі, і ўсё. А тут следчы з вобласці...
— Як яго прозвішча? — спытаў Адам Ружанцоў, патрапляючы ў нагу з Галкоўскім.
— Ты ведаеш, таксама Галуза! Супадзенне якое! Цікава, а дзе ж той Галуза, праз якога я ледзь не злачынцам стаў?
— Хто яго ведае, можа, дзе спіўся.
— Мусіць, страшны чалавек быў. Гэта ж дадумацца разбурыць печ! Ну я, вядома, і не стрымаўся. А тут яшчэ маці як на тое плача. М-да, Галуза... Бачыш, на мой лёс спрабавалі паўплываць адным часам ажно два Галузы. Але якія яны не падобныя адзін на аднаго былі! Дык ты паслухай, я ж не даказаў. Следчы Галуза назаўтра пасля нашай размовы паехаў у Зацішша, пагаварыў з маёй маці. I тая пацвердзіла, што мне яшчэ няма шаснаццаці. Сказала нават, што недзе ў касцёле, дзе мяне хрысцілі, запісана ў ксяндза ў кніжках. Галуза зрабіў запыт туды, а праз тыдзень адтуль прыслалі выпіску: сапраўды, мне яшчэ не было шаснаццаці. Гэта канчаткова і пераканала раённага пракурора, выпусцілі мяне. А ты кажаш — легенда! Я сёння, вядома, жартую. Але тады чамусьці не адчуваў, што мне надта пагражае. Можа, таму, што раённы следчы ўсё намякаў — маўляў, не бойся, ты не вытыркайся на судзе, а прызнавайся, дык меней дадуць. А пра тое, што невінаваты зусім, ён, здаецца, і не задумваўся. Пад канец я ўжо таксама пачаў
КНІГІ ОНЛАЙН
