Хадзі, сонейка, да нас...
太阳，到这里来 Dear sun, please, come
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 183с.
Мінск 2019
Паўсюль у Беларусі да сённяшняга дня вядома забаўлянка-гульня з ручкамі «ў ладкі/ладачкі», калі ў такт вершаванага прыгавору або песенькі кімсьці з дарослых выконваліся неабходныя рухі — плясканне далонькамі дзіцяці. Забаўлянка прыносіла вялікае задавальненне, радасць, смех —— і ў хуткім часе дзіця само, без дарослых, пачынала пляскаць у ладкі, ледзьве пачуўшы першыя словы забаўлянкі. Другая вельмі папулярная ў беларусаў забаўлянка-гульня з пальчыкамі, якая таксама суправаджалася рытмічнымі прыгаворамі-песенькамі, — «Сарока-варона», калі «варылі кашу» на дзіця-
Дзіцячы фальклор / склад. Г. А. Барташэвіч; рэд. тома К. П. Кабашнікаў. — Мінск: Навука ітэхніка, 1972. — С. 16-17.
Тамсама. — С. 18-19.
чай далоньцы і дзялілі яе паміж усімі пальчыкамі, пры гэтым абдзялялі кашай гультая, які «круп не драў, вады не насіў, дзяжы не мясіў». Дадзеная забаўлянка з'яўляецца яскравым прыкладам мудрасці народнай педагогікі беларусаў: дзіця ў даступнай для яго ўзросту форме ўсведамляла паняцці дабра і справядлівасці, засвойвала думку, што праца — гэта аснова і неабходная ўмова існавання чалавека.
Практычна ў кожнай сялянскай сям'і ведалі і адпаведныя забаўлянкі, якімі суправаджалася казытанне ножак дзіцяці, напрыклад: «Кую, кую ножку...». Рытмічна прамаўляючы гэты тэкст, дарослы лёгенька пастукваў пальцамі па ступніабо пятцы, а потым казытаў падэшву. Праяўляючы клопат аб умацаванні мышцаў спіны, развіцці смеласці ў малога, яго падкідвалі ўверх або гушкалі на назе, што суправаджалася рытмічна пабудаванымі фразамі: «Чук-чукчук, налавіў дзед шчук...». А якая асалода і для дарослых, і для дзіцяці яго казытанне (часцей «казой» — палыдамі рукі, пастаўленымі, як рожкі), якое заўсёды суправаджалася залівістым дзіцячым смехам. Перад сном, каб супакоіць дзіця, яго лашчылі, пагладжвапі па спінцы зноў жа з прыгаворамізабаўлянкамі, найбольш распаўсюджаная сярод якіх — «Ласачка».
Па кампазіцыі забаўлянкі неаднародныя. Некаторыя пабудаваны ў форме пытанняў і адказаў, у іншыя ўключаецца дыялог як састаўная частка. Дыялагічная кампазіцыя дазваляе разыгрываць забаўлянкі як невялікія сцэнкі-гульні, гукаперайманні імітуюць ці жывых істот, ці пэўныя дзеянні, а словы з памяншальна-ласкальнымі суфіксамі ствараюць атмасферу пяшчотнасці, ласкавасці5.
У перыяд маленства і дзяцінства найбольш запатрабаванымі з'яўляліся жанры ўласна дзіцячага фальклору — песні, заклічкі, лічылкі, якія выконвалі самі дзеці. Дзіцячыя песні былі разнастайныя па тэматыцы, аднак галоўнае месца сярод іх належала песням, персанажы якіх адносіліся да жывёльнага свету, але паводзілі сябе, як людзі, у зразумелых для выканаўцаў жыццёвых умовах і абставінах. Звяры, птушкі, насякомыя, што дзейнічалі ў песнях (каза і казёл, сіўка-варонка, сойка, дзяцел, камар і інш.), былі добра знаёмыя дзецям і падлеткам, сустракаліся амаль кожны дзень.
Барташэвіч, Г. А. Забаўлянкі / Г. А. Барташэвіч 〃 Беларускі фальклор : энцыкл.: у 2 т. — Т. 1.— С. 503.
Любімымі ў дзіцячым асяроддзі былі песні-небыліцы, гэта значыць песні з парушэннем устаноўленага стану рэчаў. К. I. Чукоўскі, які спецыяльна займаўся вывучэннем сутнасці небыліц, іх уздзеяння на слухача, прыйшоў да высновы, што гэтая свайго роду гульня ў перавернуты свет цікавая дзецям, ужо знаёмым з сапраўдным станам рэчаў. Яна дапамагала ім канчаткова зацвердзіцца ў пэўных вывадах, добра арыентавацца ў рэальных з'явах6.
Весела бавіць час дапамагалі так званыя дакучныя песні і песні з гукаперайманнямі. Былі і спецыяльныя дзіцячыя песні, якія спяваліся падчас ваджэння карагодаў: «Заінька да шарусенькі...», «Мы пасадзім грушку...» і інш.
3 маленства і да падлеткавага ўзросту ў дзіцячым асяроддзі пастаянна гучалі заклічкі — кароткія прыгаворы, песенькі з канкрэтнай просьбай, адрасаваныя сонцу, дажджу, насякомым, птушкам, раслінам. Даведацца аб надвор'і спрабавалі, звярнуўшыся да божай кароўкі ці бусла. Пры тагачасным ладзе жыцця дзеці і падлеткі на працягу ўсяго сезона былі заняты збіраннем грыбоў, падчас якога выкарыстоўваліся спецыяльныя прыгаворы. Для выканання дзіцячых заклічак характэрна не столькі спяванне, колькі рэчытацыя. Яны рытмізаваны, прыстасаваны паводле сваёй будовы да калектыўнага выканання. Лаканічнасці тэкстаў адпавядае канкрэтны слоўнікавы склад7.
Надзвычай прадуктыўным жанрам дзіцячага фальклору з^ўляюцца лічылкі. Каб хутка і справядліва вызначыць ролі ўдзельнікаў гульні, у кожным дзіцячым калектыве выкарыстоўвапіся лічылкі — невялікія вершаваныя творы, найчасцей гумарыстычнага характару. Той, хто прыгаворваў лічылку, указваў па чарзе на кожнага ўдзельніка, і пры словах, напрыклад, «Выйдзі вон з карагоду», «Той вон пойдзець», «Выйдзі, князь», выходзіў удзельнік гульні, на якога гэтыя словы выпалі, становячыся вядучым або выбываючы з гульні (у залежнасці ад дамоўленасці). У гульні лічылка мела сілу няпісанага закону, якому ўсе ўдзельнікі павінны былі падпарадкоўвацца. Прамаўленне лічылкі з'яўлялася цікавым, займальным для выканаўцаў, 6о ў ёй утрымлівалася і лічэнне, дзе на кожную лічбу давалася рыфмаваная фраза, і рытм, што
Чуковскнй, К. М. От двух до пятн / К. Н. Чуковскнй.——Мннск : Учпедгмз БССР, 1957.——С. 219-228.
Барташэвіч, Г. А. Заклічкі /「. А. Барташэвіч 〃 Беларускі фальклор: энцыкл.: у 2 т. — Т. 1. — С. 514.
вызначаў правільнасць пераліку. Лічылкі дзецям было лёгка вымаўляць, бо словы ў іх падбіраліся найперш з галоснымі гукамі, без збегу зычных. Некаторыя лічылкі, самі не даючы пераліку, патрабавалі яго ў адказе на пытанне, напрыклад: «Колькі патрэбна гваздзей, кажы хутчэй» і інш.
Усе лічылкі паводле наяўнасці або адсутнасці ў іх сюжэтнага стрыжня падзяляюцца на дзве групы: сюжэтныя і бессюжэтныя. У лічылках, асабліва сюжэтных, шырока прадстаўлены жывёльны свет (курыца-квактуха, зязюля, кошка, жабка і інш.). Сустракаюцца і такія персанажы, як злодзей, маленькі панок, Малання, цар, князь8. У якасці лічылак ужываліся і кароткія песенькі — тады абранне вядучага адбывалася па апошнім слове, напрыклад: «На красным месцы яечка знесці».
У кнізе прадстаўлены найбольш тыповыя калыханкі, забаўлянкі, дзіцячыя песні, заклічкі, лічылкі, якія ў мінулым былі шырока распаўсюджаны ў традыцыйнай беларускай сям'і, дзіцячым асяроддзі, вясковай супольнасці. Аўтары спадзяюцца, што гэтыя фальклорныя творы і сёння прынясуць шмат радасці дзецям і іх бацькам, а прынцыпы, нормы, ацэнкі народнай педагогікі, увасобленыя ў дзіцячым фальклоры, будуць пакладзены ў падмурак тэорыі і практыкі выхавання сучаснага падрастаючага пакалення.
Барташэвіч, Г. А. Лічылкі/ Г. А. Барташэвіч 〃 Беларускі фальклор: энцыкл.: у 2 т. / рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. — Мінск: БелЭн, 2005. —Т. 2: Лабараторыя традыцыйнага мастацтва — «Яшчур». — С. 46.
刖百
生育与培养孩子一直是白俄罗斯家庭的主要目标。在民族文化中孩子 从来都被认为是上帝赐予的礼物，家庭幸福的象征，传宗接代（即永存） 的希望。有孩子就会有晚辈照顾的长辈，有耕好的田地，在爷爷奶奶的房 子里就会有孙子快乐的笑声。
传统农业的社会历史中制定了培养孩子和青年的最佳的教育系统，即 民间教育学。儿童民间创作是培养孩子的有效方法之一。世代使用的民间 教育学的主要功能是传递生活技能和关于自然、人物、生活环境的知识。 在白俄罗斯民间教育学中婴儿和儿童年龄段分成五个时期：婴幼儿时期包 括从出生之际到2-3岁，在官方教育学中称作“怀抱教育”或者“母亲 教育”；儿童早期 ：从2-3岁到6-8岁，官方教育学的名称是“游戏一 模拟时期”；儿童时期或者牧童时期：从6-8岁至（J12T4岁，官方教育学的 名称是“帮工时期”；半大孩子的时期：从12-14岁到16-18岁，“专业工 作、掌握多方面生活技能的时期”；少年时期：从16-17岁至收8-21岁， “已预备好独立生活、工作劳动、成家立业的人”。我们的祖先对孩子在 每个成长阶段上有哪些体力、心理、情感、智力发展的特点的理解都很深 刻。最近白俄罗斯民间知识受到了官方教育学的证明。比方说，从我们祖 先的角度来看，在孩子发展过程中，婴幼儿时期算是最重要的年龄阶段之 一。在婴幼儿时期需要用摇篮曲和童言体，即民间创作研究者叫作的 “母亲创作的作品”或者成年人为孩子创作的作品。
在传统白俄罗斯家庭中，孩子从出生之际，母亲或者奶奶就开始为 孩子歌唱摇篮曲。摇篮曲的作用不仅是安慰孩子，让他睡觉，而且是孩子 认识亲人世界的原始形式。孩子听了摇篮曲，就学会了为认识周围世界、 发展思维能力所必需的最初词汇量。摇篮曲也是孩子认识母语及其诗学和 音乐学特点的方式。我们的祖先愿意为孩子创造温情和柔和的环境，所以 大部分白俄罗斯摇篮曲的发声都很温和。白俄罗斯诗人尼罗•格列维奇写道： “母亲的永爱歌儿的时候，就不知不觉地想，可能这首歌儿的最简单和完 整的音调就是人的起点” ％现在已经证明的是出生后第一个月之内所安慰
1尼罗・格列维奇“我们家乡歌儿” 一明斯克，1968年。一第173页。
婴儿的摇篮曲的特殊声音结构，会永远留在他的潜意识中，将作为和谐、 安详、幸福的体现。这种感觉虽然是潜意识的，但在困难危险的情况下会 提供支持和保护。
摇篮曲的百科全书定义如下：“母亲或者奶奶唱的短歌儿，主要功能 是安慰孩子、哄他睡觉” 2。摇篮曲实际功能形成了歌曲结构、音调和节奏 简单的特点，以及内容有趣易懂。摇篮曲是非常古老的作品，包含念咒成 分和神话的意象如“варкота”（哇尔柯泰，“睡梦”的意思），副歌总 是包含мбаю, бай, баюшкім这几个词（源于古俄罗斯的动词“баяпь", 是“讲”的意思）等。在摇篮曲中“哇尔柯泰”（睡梦）做为有生命的， 会随着猫来到或者随着保姆的请求而自己来到孩子身边。
摇篮曲给孩子介绍周围世界的野兽、鸟、及其行为和有趣的事情。 摇篮曲事实上介绍的东西、动物、自然现象并不多。白俄罗斯摇篮曲最普 遍的意象是猫、鸡、鸽子。大部分作品中最常见的主角是猫，因此“唱摇 篮曲”相当于“唱猫”。以前有这样的习俗：把婴儿第一次放到摇篮里以 前，先要放一只猫，以后婴儿在摇篮里一定会睡得很香。几乎所有的房子 里都有猫，这是孩子认识的第一个动物。在摇篮曲中猫是一位期望的客 人、女人的助手，因为女人叫猫帮她哄孩子睡觉。摇篮曲强调猫对孩子的 关心，不仅叫睡梦来，而且做各种家务：女主人让猫到市场去“给玛尼亚 买煎包子”，或者到外面去“给玛尼亚买甜面包”。在白俄罗斯摇篮曲中 猫帮主人纺线、织布、打谷。通过猫的帮助潜移默化地教孩子基本的行为 模式。
除了猫以外，别的常见的主角是鸟：鸡、鸽子，或者“咕哩一一吴哩” （гулІ-вулі）,它们也算是孩子的保护鸟。在摇篮曲中鸟带来各 种礼物：“黑马”、“幸福的时刻”等。摇篮曲还包含有小牛、兔子、犍 牛。灰狼是恐吓孩子的象征。可是白俄罗斯摇篮曲并不包含让孩子受恐和 或者危害孩子健康的可怕东西。像童话一样，摇篮曲中的动物和物体都是 人格化的，和人一样会说话、会进行各种活动。
摇篮曲的形式和艺术特点取决于摇篮曲的作用：以单调的曲调和均匀 的节奏安慰孩子。摇篮曲都有很简单的结构，富有表情的节奏和音韵。摇
巴尔塔什维奇“摇篮曲” 〃 “白俄罗斯民间创作”，2卷/帕舍阔夫等编辑，第1卷。一明斯克： 白俄百科出版社，2005.—第620-621页。
篮曲的节奏像摇篮的摇晃动作似的。摇篮曲的情节常常是模糊的，没有具 体的说明或者完整性。像其他儿童读物一样，摇篮曲的特征是叙述性。许 多摇篮曲包含孩子需要的具体信息。另一个特征是幽默性、绝妙的讽刺。 摇篮曲特别常用的是韵，特别是偶韵。摇篮曲的悦耳性和温柔性由词和音 的重叠、指小表爱后缀的词儿的使用而产生的。常见的还有拟声词3。
根据白俄罗斯民间教育学的准则，培养健康、乐观和快乐的人的关 键是保持孩子的良好情绪。为了达到这个目的，我们的祖先想出各种各样 的游戏话，与体操和特殊按摩结合相结合。游戏话和摇篮曲的作用是相反 的。游戏话的作用是和孩子玩儿，使他高兴，引起他的积极性。所以游 戏话的形式不同于摇篮曲的单调结构。这不是一首歌儿，而是一首押韵的 诗，拥有快速和玩笑的内容。游戏话不是唱的，而是按照同时做的具体 动作的节奏说出的。除此之外，游戏话还包括有意思的信息，介绍将来生 活的基本道德和行为准则、蕴含丰富的母语。这些特点证明人民对儿童心 理学和教育学具有深刻知识。说游戏话就可以达到三个目标：促进孩子的 体力发展，增强孩子的形象思维和形成快乐的情绪。可以把游戏话假定分 为几个部分：吸引孩子手和指头的游戏，吸引孩子脚的游戏，挠痒痒，爱 抚，摇孩子等4。
在白俄罗斯各地至今都有“打麦游戏“，与孩子的手玩儿的。成年 人或者岁数较大的孩子拿小孩子的手鼓掌，合着歌儿或者数数儿儿歌的节 拍。这个游戏使孩子非常高兴，快乐，很快孩子只要听到了游戏话就会自 己鼓掌了。另一个受白俄罗斯人欢迎的手指游戏是“喜鹊一一乌鸦”，一 边说游戏话一边玩游戏。游戏话的意思是在孩子的掌上 “做粥”，后来 把“粥”分给每个指头，但是不给懒的指头因为它“不种米，不带水，不 揉面”。这个游戏是民间教育学的明显例子，通过孩子容易懂的形式教孩 子道德和公平的准则，以劳动为主的生活原则。
在每个农民家庭都玩游戏，一边挠孩子的脚一边说：“咯吱，咯吱 小脚……”。有节奏地说着这句话，成年人轻轻地打孩子的脚底或者脚后 跟，挠他的脚掌。为了加强孩子的背肌、使孩子勇敢，用一只手把孩子向 上抛，或者在腿上摇动，说着：“吁，吁，吁，祖父捕狗鱼”。成年人和
“儿童民间创作"一明斯克，1972年。—第16T7页。 同上。
孩子挠痒痒（大多是“摇滚手势”）的动作使成年人和孩子都很快乐，孩 子总是发出响亮的笑声。睡觉以前，安慰孩子的方式是说着游戏话（最普 遍的是“小燕子”），抚摸孩子的背。
游戏话的结构不相同。有的游戏话由问题和回答组成的，有的除了对 话还有别的部分。以对话为主的结构可以把游戏话变成小剧本，拟声词模 仿活着的东西、及其动作，用指小表爱后缀的词创造温柔气氛5。
在儿童早期和儿童时期最需要的是孩子自己唱的各种儿童创作的作 品：儿童歌儿、号召歌、数数儿的儿歌。儿童歌儿的题目多种多样，但是 最突出的是以动物为主角的歌儿。动物在各种生活情况下像人一样处理事 情。歌儿里的野兽、鸟、昆虫（蚊子、母山羊和公山羊、乌鸦、松鸦、啄 木鸟等）孩子每天都可以见的，所以对它们很熟悉。
孩子很喜欢唱寓言歌儿，即有奇怪内容的歌儿。专门研究过寓言本质 的科尔涅•伊万诺维奇•楚科夫斯基，得出一个结论：己经认识现实世界 的孩子对“倒的世界”的游戏很感兴趣。寓言帮孩子证明他得出的结论， 好好地了解实际生活6。
有拟声词的歌曲和所谓的讨厌歌也是孩子娱乐方式。还有跳轮舞时唱 的特殊童歌儿：“灰色的兔子……“，”咱们种梨树吧……“等。
从儿童时期到半大孩子时期孩子都可以听到号召歌一一含有对太阳、 雨水、昆虫、鸟、植物提出的某某要求的短歌。为了知道天气会是什么样 的，而问瓢虫或者鹳。以前孩子和少年在夏天和秋天的时候都是要采蘑菇 的，采蘑菇时也有专门说法。儿童号召歌不是唱的，而是陈述调的，有节 奏，很适合共同扮演。歌曲的言简意赅取决于特殊词汇的使用7。
КНІГІ ОНЛАЙН
