Фаўст
Ёган Вольфганг Гётэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 406с.
Мінск 1991
ПАНТАЛІДА (уважліва яго разглядваючы) Калі яму паставу зграбную, Прывабнасць і манеры далікатныя He на кароткі нейкі час пазычылі, А назусім далі, на векі вечныя, Тады з удачай будзе неразлучны ён: На полі бою пераможа воіна, А ў бітве сэрцаў — прыгажуню першую.
Я ўпэўнена, ніколі не зраўняецца Ніхто з мужчын, якіх я толькі ведала, 3 мужчынам гэтым. Вось ён набліжаецца, Пачціва, велічна. Вось князь наблізіўся. Царыца, азірніся на дастойнага!
ФАЎСТ (падыходзячы з закаваным Ліккеем) Царыца! Я замест прыветных слоў, Якімі твой прыход адзначыць трэба, Прывёў у кайданах раба, які
Забыў пра абавязак свой і гэтым Мяне магчымасці пазбавіў ён Гаспадара свяшчэнны абавязак Належна споўніць. Стань, нікчэмны раб, Перад царыцай светлай на калені I павініся перад ёй. Царыца, Слуга, надзелены выдатным зрокам, Пастаўлены на вежу аглядаць Палі, лясы, бязмежны схіл нябёс I ўсё, што толькі з’явіцца ў даліне, На схілах гор, на беразе ракі,—
Што йдзе да крэпасці — няхай то статак, Няхай то войска. Статак мы захопім, А ворага паб’ём. Вялікі грэх!
Ты — тут, а ён, злачынны,— не даносіць! I па яго віне мы не сустрэлі
Высокай госці. Смерць ён заслужыў! Карай яго ці літуй, о царыца!
АЛЕНА
Вялікай годнасцю суддзі, царыцы Мяне ты адараеш, хоць, магчыма, Выпрабаванне хочаш мне зрабіць. Але судзейскі абавязак споўню I з допыту няшчаснага пачну.
ЛІНКЕЙ (вежавы дазорца)
Загадай, краса-царыца,— Кару ўсякую прыму, Каб і ў смерці пакарыцца Слову першаму твайму.
Золак ранішняй парою Шле з усходу нам святло, Раптам,— дзіва! Прада мною — 3 поўдня сонейка ўзышло.
Я не ўбачыў край бясконцы,— Сініх гор, зялёных ніў, Я на гэтым ясным сонцы Позірк здзіўлены спыніў.
Мой рысіны зрок і ўночы He падманвае мяне.
Сёння ж днём аслаблі вочы — Я ўсё бачыў, нібы ў сне.
Замільгалі ў мглістай плыні Вежы, хмары, горны стан,— Раптам светлы твар багіні Выплывае праз туман.
I сумеўся я, дазорны, Знепрытомнены, без сіл — Вобраз дзіўны, непаўторны Асляпіў мяне зусім.
I, знядбаўшы службу, грэшны, Затрубіць забыў я ў рог. Пакарай мяне! Няўцешны Ля тваіх сканаю ног.
АЛЕНА
Ці маю права я караць правіны, Якім сама прычынай?
Гора мне! Навошта мне прадвыракла планіда — Бянтэжыць самых годнейшых мужчын? Прымусам, зманам, хітрасцю, палонам Багі, героі, дэманы, паўбогі Мяне паўсюль вадзілі за сабой.
Я ў першым твары нарабіла ліха, Пасля ў другім падвоіла бяду, Памножыла і ў трэцім, і ў чацвёртым,— He, права пакарання я не маю.
Раскуй няшчаснага! Нявінны той, Каго багі раптоўна асляпілі!
ФАЎСТ
Я здзіўлены, царыца, што і ён, Тваёй стралой пацэлены, упаў. Ты, пругкую напяўшы цеціву, О лучніца, пускаеш стрэлы трапна У сэрца мне. А колькі тых ахвяр, Калі ты ў замку сядзеш на прастол I хмары стрэл засвішчуць, запяюць, Тут будзе! Ты ўзбунтуеш цэлы двор, I воіны мае, што служаць мне, Непераможнай прынясуць прысягу. Што застанецца мне, як не аддаць Сябе і край мой пад тваю апеку? Дазволь і мне, твайму рабу, прасіць
Цябе, каму мы ўсе цяпер належым, Быць нам царыцай і заняць прастол. ЛІНКЕЙ (са скрынкаю, на чале некалькіх мужчын з такой самай ношай) За твой спагадлівы пагляд Багач жабрачыць будзе рад, Жабрак зірне царыцы ў твар — I ўжо багаты ён, як цар.
Чым быў я? Кім паспеў я стаць?
Што мне рабіць? Чаго жадаць?
Мой востры зрок? — Нашто мне ён,— Яго ж бо твой заслепіць трон.
3 усходу мы ў паход пайшлі На захад, аж на край зямлі. Усіх разбіла наша раць — Нідзе нам роўных не відаць.
Адзін загіне ў громе сеч, Другі вымае з похваў меч, За кожным паўставала сто, Забітых не лічыў ніхто.
У чадзе вогненнай жуды Знікалі вёскі, і-'арады — I кожны з бою браў дабро: I золата, і серабро.
Дзе ўчора я здабычу браў, Другі там сёння панам стаў: Рабуе сёлы, у палон Бярэ красунь найлепшых ён.
Як знаўца самых тонкіх спраў Я толькі рэдкаснае браў, I долі большае сабе
Я не выгадваў пры дзяльбе.
Угледзець скарб? — Ды што лягчэй, Нішто не ўкрыецца з вачэй! — Хай у замкнутых сундуках, Хай у глыбокіх тайніках...
Найбольш любіў я камяні.
Адно смарагдаў прамяні Аздобяць прыгажосць тваю — Табе смарагды аддаю.
Прымі, царыца ўсіх царыц, Жамчужных пару завушніц,— Рубін дык той паблякне ўміг Перад румянцам шчок тваіх.
Вазьмі ж увесь багаты скарб, Што йграе тысячамі фарб — Ураджай крывавых пэрамог Я да тваіх прыношу ног.
Бяры каштоўныя дары;
Напоўню імі ўсе куфры.
Адно скажы мне слова ты — Палац збудую залаты.
Як толькі ты ўзьішла на трон, Дык сіла, розум і закон Адразу ў гэты светлы міг Схіліліся да ног тваіх.
На хараства твайго алтар Я ўсё дабро прыношу ў дар. Раней дабро было мне ўсім, Цяпер не бачу шчасця ў ім.
Усё, што дарагім было, Панікла, як у суш быллё, Але мяне за горыч страт Узнагародзіць твой пагляд. ФАЎСТ
Нясі назад здабыты ў бітвах скарб, Бо ўсё, што ёсць у скарбніцах у нас,— Належыць ёй; адасабляць дары Нягожа нам; ідзі і занясі
Куфры свае ў агульны склеп; няхай Ва ўсім адзін парадак будзе, каб Скляпенне ззяла, быццам неба; ты ж Рай з безжыццёвага жыцця ствары! Скрозь дываны, кілімы пасцялі I кветкамі асып, нага яе
Няхай адно па мякенькім ступае, Каб акружаў царыцу бляск такі, Што не аслепіць толькі бажаство. ЛІНКЕЙ
He бывае, пане, каб
Твой загад не споўніў раб’
Толькі ж дух і кроў сваю
Ёй цяпер я аддаю.
Прад красою наша раць Болып не можа устаяць. Нам адзін яе прамень, Быццам сонца ў ясны дзень, А яе прыгожы твар
Даражэй за ўсякі дар. (Выходзіць.) АЛЕНА (Фаўсту)
Хачу пагутарыць з табою я.
Займі на троне месца ўладара,—
Займі і стань апораю маёй.
ФАЎСТ
Спачатку на каленях, гаспадыня, Дазволь падзякаваць табе! Руку Тваю — рабу пацалаваць дазволь I суправіцелем тваёй дзяржавы Мяне прызнач; прымі ў адной аеобе Твайго прыхільніка, ахоўніка, слугу! АЛЕНА
Дзівотаў розных многа бачу я.
Уражана! I хочацца спытацца, Чаму прамова вернага слугі
Гучала так нязвыкла і так дзіўна? — Да гука гук прыстройваўся суладна, Сугучна слова клалася да слова, Лагодна, трапна, песціла мой слых. ФАЎСТ
Калі ты нашу мову ўпадабала,
To з радасцю і нашу песню прымеш, Здаволіш слых і розум наталіш.
Я вельмі рады. Лепш, аднак, калі Табе я мовы ўрок практычна дам, Бо слова складнае чаруе, вабіць.
АЛЕНА
Мне складнасці наўчыцца памажы. ФАЎСТ
He цяжка, толькі б словы йшлі з душы.
Калі ад страсці ные сэрца наша, Шукаем...
АЛЕНА
...хто ўзаемнасцю адкажа. ФАЎСТ
Што будзе, што было — не бачыць дух, Бо толькі ж у сучасным...
АЛЕНА
...шчасце двух. ФАЎСТ
У ім цяпер жывём і ты, і я; Зарукай лучнасці...
АЛЕНА
...рука мая!
ХОР
Хто царыцу папракне, Што зычліва так прымае Ўладцу крэпасці яна!
Мы палонніцы —
I ўжо не ўпершыню,— 3 часу пагібелі ганебнай Іліёна; з пачатку нашых Отрашэнных бадзянняў па свеце.
Звыклыя да кахання жанчыны Ведаюць, хто чаго варты, Ды права на выбар не маюць.
I пастушок кучаравы, I чорнашчаціністы фаўн,— Кожны, хто выпадак зловіць,— На цела крамянае Права аднолькава маюць.
Садзяцца бліжэй, Адно аднаму Плячо да пляча, Калена ў калена, Рука ў руку
I песцяцца замілавана На тронных падушках, На мяккіх і пышных.
Манарх не адмовіцца ад Радасцей тайных
Нават пры ўсіх, На віду.
АЛЕНА
Далёка я і блізка — нейкі цуд! Ды лёгка я скажу табе: я тут! ФАЎСТ
Я сёння, нібы ў сне, я стаў нямы, Ці я жыву, ці не,— дзе ж гэта мы? АЛЕНА
Ты абнавіў мяне, ўваскрэсла я, Я ўся ў любві цяпер, я ўся твая. ФАЎСТ
3 любві вазьмі, што толькі можаш ты,— Жыццё ёсць міг — яно наш доўг святы. ФАРКІЯДА (энергічна ўмешваецца)
На абдымкі, гулі, ласкі, На любоўныя папаскі, На ўсе казані і казкі — Мушу вам сказаць — не час! He ўзварушаць гэтай пары Нават трубы і фанфары. Ды ўжо рушыла на нас У паход ліхая зграя Ваўкарэзаў Менелая — Зараз будзе тут якраз! Пераможа — вам няволя. Дэіфоба злая доля, Я мяркую — не для вас. Годзе цешыцца; а зрэшты, Мне ўсё роўна, як памрэш ты — Толькі ж ён тапор прыпас.
ФАЎСТ
Зноў непрыемнасці і перашкоды зноў! Я ў небяспецы не люблю гарачнасці. Благая вестка брыдзіць і прыгожага, А ты — ганец-брыда, ды дрэннай вэсткаю He ўдасца сапсаваць мне самы лепшы дзень — Пустое кажаш ты, няма пагрозы нам, Калі ж і ёсць яна,— зусім не страшна мне.
Сігналы, стрэлы з веж, барабаны, гукі рога, ваенная музыка; чуецца набліжэнне вялікага войска.
На бітву, слаўныя дружыны, Герояў непахісных раць!
Бо варты толькі той жанчыны, Хто йдзе яе абараняць!
(Да военачальнікаў, якія выходзяць з каланады і набліжаюцца да яго.) Вы — поўначы і ўсходу сіла!
Вымайце ж вострыя мячы; На тое вас зямля ўскарміла, Каб ворага перамагчы.
Сябры, і воіны, і слугі — Раскаты чуюцца грымот.
Настаў наш час надзець кальчугі I рушыць у святы паход.
Чый, як не ваш, імпэт геройскі, Нам дапамог скарыць Пілос?
I ці не доблесныя войскі Звалілі элінскі калос?
Цяпер адкіньце Менелая
Ад нашых сцен да мора прэч — Хай там удачы ён шукае, Аматар рабаўнічых сеч.
Вам, герцагі, царыцу Спарты Даверу я і ўсе правы Даю на землі, калі варты Іх у баі адстойваць вы.
Карынфа берагі, затокі Германец сцеражэ няхай, А готу аддаю шырокі Ахеі вольнай горны край.
Хай возьме франк сабе Эліду, Мэсенію сакс возьме ў лен, Дару нарману Аргаліду, Я ж над усімі — сюзерэн.
Як толькі вораг пакарыцца, Уводзьце кожны свой закон,— Але адная ў вас царыца, Адзін у вас — Лакедэмон.
Дапамагчы яна вам рада, Вам сілы дасць для перамог. А трэба рада ці спагада — Вы да яе ўпадзіце ног. (Фаўст сыходзіць з трона.)
Князі абступаюць яго, каб лепш пачуць яго загады і распараджэнні.
ХОР
Хто хоча прыгожую мець, Хай за зброю бярэцца.
Калі ён узяў прыгажосць, Роўнай якой на свеце няма,— Ёю спакойна валодаць не будзе: Бо хітры праныра ўкрасці гатовы яе, А дзёрзкі разбойнік вырваць сілаю з рук,— Гэтым замахам рыхтуй адпор!
Князя за гэта хвалю я.
Князя за гэта шаную — Смела, разумна паводзіць сябе, Нават моцныя перад ім, Схіліўшы галовы, пакорна стаяць, Ловячы кожны загад на паўслове.
I хай сабе за мізэрную плату, Але славу князю здабудуць I сілу памножаць яго.
Хто ж яе адбярэ
У магутяага ўладцы, Хто з рук яго вырве царыцу? Дык хай жа валодае ёю адзін,— Мы ўдвайне яго ўладу шануем, Бо ён абароніць і нас
Мурам высокім і войскам магутным. ФАЎСТ
Для ўлады нашае — не страта
Такія шчодрыя дары:
Хай войска йдзе на супастата, А мы застанемся ў шатры.
КНІГІ ОНЛАЙН
