Гасьцінец
Сяргей Лескець
Памер: 53с.
Мінск, Заскевічы, Маладзечна 2003
гуканьне:’’ Чарапай*. падай порам!”...
У параўнаньні зь іншымі населенымі пунктамі мястэчка, яшчэ жыве: адбудаваная царква, працуюць: рэстарацыя, кавярня, музычная школа, на прыватнай ініцыятыветрымаеццадом культуры. Пэрспэктывы? Я правяду паралель: Беларусь—цэнтар Эўропы, перасячэньне транзітных шляхоў. Багатая, але забытая спадчына... Адказ адзінпатрэбны Гаспадар.
Мне пашэнціла нарадзіцца тут. Няхай усё забыта, нічога не засталося ад былога... Я зажмурваю вочы накалгас, шэрасьць завулка, бруд, Уяўляю сабе Жаскевічаў; першых плытагонаў; што назначаў мыта; Жыгімонта Аўгуста; Яна Казіміра, які надаў прывілей; Агінскага, атрады паўстанцаў; Напалеона; усіх уладароў Заскевічаў, сярод якіх быў і Леў Сапега; тутэйшую шляхту; мястэчка, якім яно бьшо даўней...
Забыўшыся аб усім, уваскрашаю мінулае з павольным, бы тая Вільля, жыцьцём, у параўнаньні зь якім Менск здаецца нейкім незразумелым. Я ня маю тут (у Менску) сувязі зь мінулым, таму не магу тут уваскрашаць.
*Чарапайуладальнік парома на Вільлі.
14
Гасьцінец
Уладары мястэчка
Да 1476 дзяржаўныя уладаньні ВКЛ
Олехн Санькговіч ЗІ476
Ichwa
Oginkzyk
Да1568 дзяржаўныя уладаньні ВКЛ Фёдар Язманаў ЗІ568 Сташкевіч (Ггрб Leliwa) Валадкевіч (Г?рб Labedz) Леў Сапега з 15901646 Бац 16461665 Катлы 16651813 (Ггрб
Pielikan)
Самуэль Геранім Міхал Казімер Габрыэль Казімер Тадэуш
Міхал Казімер Барбара Швыкоускія 1812
1939 (Герб Ogonczyk)
IVlilun
(Невялікія
зямельныя
ўладаньні у Заскевічах мелі Агінскія)
Лескець Op8tu
Найбольш разпаўсюджаныя прозьвішчы
местачкоўцаў у 2030я гады
Асіповіч Кашэль
Баран Сьвірыда
Бабей Кохан
Бабёр Мялюк
Васілеўскі Руткоўскі
Гарбачэўскі Савіч
Даўбенька Сарока
Па занятках
Токары
Эпіфан
Сьцёпка Баран
Руткоўскі
Кавалі
Сымон Вяль
Кохан Іван
Працоўныя мануфактуры
Дудко Алімпіяда
Соня Сарока
Гарбачэўскія Вольгі
Канапацкі
Мілка Бабей
Дзевянцей Марыя
Прадавы Волька і Манька
16
Гасыіінец
Заможныя сяляне
Мялюк
Руткоўскі
Бабёр
Беднякі
Кохан
Космач
Руткоўскі Лявон
Апошні уладар парома
Чарапай
Апошні мельнік
Мялюк Міхась
Апошнія плытагоны
Браты Аляксандар і Васіль Асіповічы
Гады Другой сусьветнай вайны
Солтас
Кохан Сяргей
Паліцаі
Баран Юрка
Юзя
Участковыя
Лагуновіч
Пасьляваенны час
Першыя старшыні калгаса
Сьцяпан Сарока
Дзёмка Асіповіч
„Гераініха"
Чаркасаў (прыезжы)
Калачык (прыезжы)
17
Лескець йрН
1. Легенда ў апрацоўцы
Гарэлік Ліліі Ціханаўны Адкуль у вёскі назва Па бальшаку з Маладэчна Ў горад Вільнюў час вясны Едзе хлопец маладзенькі, А завуць ягоВасіль Коні скачуць шпарка, жыва. Уздоўж мільгае лес, палі... Эх, раздольле! Любаміла Жыць калі шчэ малады'. Глядзь—карчма каля дарогі, I праезджыя гуляюць.
‘Хай у коней спачнуць ногі",Так падумаў і зьлязае Хлопец з брычкі...
У карчамку заглядае. Добры дзеньу хату,кажа I паклоны адбівае.
Але ніхто не страчае.
Дык хто ж мяне прывітае?!Зноў спытаўся, сеў на лаўку: Якніяк, ўсё ж прытаміўся. У гэты час з бакоўкі шпарка Сам карчмар прад ім зьявіўся: Выбачайце за затрымку, Бо няпраўка.—жонкахвора. Хочаш есьці? Выпіць? Можа, Адпачыць? Паспаць часінку?
Я б ня супраць. Месца дбайна: Луг ірэчка, ілес побач I зямля тут ураджайна, Талькі б людзям Богу памач! Дзеду хлопец спадабаўся: Хватку мае гаспадарску Ды й прыгожы.
18
Льцінгц
Заўсьміхаўся тут карчмар "Зрабі мне ласку, падаражны Як няцяжка, то заскоч ў адну хаціну, Што вунь там, за карчмой, побач. I пакліч маю дзяўчыну, Каб прыбегла мне на памач ”. "Што ж цяжкога? Калі ласка! Хлопецрады, пасьпяшаўся”,— Хутка ў хату да Параскі Ён з парогу прывітаўся.
Хаціна хоць не вяліка, Але чыстаўсё, прыбрана, Кругам кветкі і фіранкі, Ручнікі павышываны.
"Знаць, гаспадынька тут рупліва ”—, падумаў госць. 1 тут: о дзіва! Зь сьвятліцы выбегла Параска! Мой Божа! Гэта ж сама краска! “Што вы хацелі? "запытала. А хлопцу ледзь не дрэнна стала, Бо моцнамоцна сэрца бьецца 1 што рабіць?Куды падзецца?
У вочы глянуў—утапіўся Нібы ў бяздоньне праваліўся. А косы, вочы, стан дзявочы— Нат нельгаў бок адвесьці вочы. “Мяне карчмар прасіў сказаць, Каб яму йшла дапамагаць... ” Сказаў такхутка, павярнуўся, Але праз парог спатыкнуўся, “Прыкмета добрая! Глядзі! Ты гэту краску не ўпусьці! ’’Як нехта шэпча ямуў вуха. Тут не патрэбна медавухаГалава кругам, сэрца бьецца: Параскай дзеўчына завецца! Дзе я ні быў, такой ня бачыў, I каб да сэрца так прыйшлася А сэрца шэпча: "Заставайся,
Лескець Сяр&ей
Браток, у Вільню не сьпяшайся! Ноч вельмі хутка праляцела. Ўжо трэба ехаць, але дзе там! Васіль з Параскай побач ходзіць Работа складна ў іх выходзіць. Стары жартуе: ’’неспадзеўкіЛедзь не засватана ўжо дзеўка!” He памыліўся, хутка вельмі Дачцэ сяброўкі вэлюм зьеілі Васіль жартуе : ” на часінку з каня Скочыў у карчму заскочыўЎжо збудаваў сабе хаціну, 3 старой у нову пераскочыў!
Давай Параска, месца гэта, Дзе нарадзіла ты мне дзетак. Заскавічамі клікаць будзем, Хай стане ўсё вядама людзям.
Ды і да шлюбу пабраліся'. А праз гады тут вёска стала— Карчма даўноўжо прапала. У Заскавічах адмысловых Жывуць нашчадкі Васілёвы: Прагожы тварам, працавіты, Душою чысты, несярдзіты, Гасьцінны, дружны івясёлы... Пра іх так кажуць ўсе наўкола. Ну а дзяўчаты, нібы краскі, Усе як некалі Параска, Ды й гаспадыні, што сказаць— У цэлым сьвеце не сыскаць!
20
■■■■■■
З'асьцінец
2. Метрыка Вялікага Княства Літоўскага.
3. Жыгімонт Аўгуст ў 1568 г. надаў 12 валок, заселяных у сяле Заскевічы і 3 валокі пустыя ў сяле Ходкевічы, выдзеленых з маркаўскагасгароства, Фёдару Язманаву, арандаггару мейшагольскаму. Па сьмерці Езмана перайшлі тыя землі на Сташкевічаў і Валадкевічаў, ад якіх набыў іх у 1590 канцлер Леў Сапега, і аддаў у 1646 г. пажыцьцёва Базылему Бацу, падчашаму троцкаму. У 1665 годзе Павал Сапега дараваў іх Самуэлу Коцелу (Павал Ян Сапега—ваявода віленскі, гетман вялікага княства Літоўскага, борцяньскі, ростаўскі, зьдзітаўскі і інш. стараста. Чынам высокім і зазнаны тым лістом дабравольным, вечным запісам сваім, што ва ўласным распарадженьні сваім вышэй названыя Заскевічы і Ходкевічы ў павеце ашмянскім ляжачыя, праву вечнаму падлягаючы, натойчас ўладаньні яснавяльможнага пана Базылега Бакі. падчашага троцкага, будучы кампенсаваць аказаўшы добрую і зычлівую для мяне прыязьні пана СамуэлаГераніма Коцела, пісара скарбовага ВКЛ, ваяводы старадубскага, а хочучы і ў час прысланы неадменнай ягамосьці захацець сабе зычлівасьці, вечнасьць вышэй названых (Заскевічы і Ходкевічы)...з падданымі на той час ў іх складзе і разасланымі (па справах сяляцаміЛ.С.), зь землямі, лясамі, барамі, гаямі, сенажацямі, рэкамі і рэчкамі і г. д., дае, даруе, і тым лісгом, дабравольным запісам маім на вечныя часы запісвае...праз генерала ў вечнасьць тое аддае. Вольны будзе пан Кацёл, пісар скарбовы ВКЛ, тыя вёскі Заскевічы і Ходкевічы ад яснвяльможнага пана Бакі, падчашага троцкага забраўшы, так імі як уласна вечнасьць свая ёсьць, можа каму заўгодна даць, дараваць, прадаць запісаць, паводле сваёй волі і найлепшага ўпадабаньня распараджацца і т. д.Пісаны ў Варшаве дня 7 месяца Студзеня года!665.(Арыгінал у Беніцы)
Кароль Ян Казімір дае прывілей Коцелу на маставы збор у Заскевічах, вызначыўшы ў красавіку 1666 года камісію для агляду той пераправы праз рэчку...даў нам права народжаны Самуэл Геренім Коцел, пісар скарбовы, ваявода старадубскі ВКЛ, зпад вёскі яго, названай Заскевічы ў павеце Ашмянскім ляжачы на гасьцінцу вялікім з Менска на Залесьсе да Вільні і іншых мест і мястэчак ідучых, на рэчцы Зашкаўцы (Zaszkowce), цяжкі і вельмі складаны пераезд. Людзі падарожныя для той пераправы вялікія шкоды церпяць—камісія на месцы ў чвэрці ўспомненага года вызначыла мыта за праезд па збудаваным Коцелам масьце: ад кожнага ваза аднаконнага людзей
21
Лескець €apseu
купецкіх, габрэйскіх і фурманоў па паўтара гроша, а ад быдла рагатага,па масьце вяду чага,па адным шэлегу. Аднак стану духоўнага і шляхецкага, a таксама іх вазы, вярхом едучы ці пешу ідучы, маюць быць вольнымі ад таго мыта (Прывілей за подпісам караля, даны ў Варшаве 19 чэрвеня 1666..)
А Ян кпязю Чартарыйскаму...выгадна з ім некаторых зямель Заскаўскіх замену ўчыніў.
Чэслаў Янкоўскі „Павет Ашмянскі”
4 Letuvos metrika #4 О бран(ь)е мыта от плотов на реце Велі на перевозе Марковском. Жыкгімомт. Боэгю м(і)л(ос)тью корол. Подчашому нашому, дер(жавце) васіл(ішскому) і мар^ковскому),
п(а)ну Яну Міколаевічу (Радівіловіча). Што есі перед намі, іж многіе мыта новые: князскіе і панскіе, дворанскіе, боярскіе, по реці Велі сталі ўверх места Вілен(ь)ского, і колікольвек плоты наші с пушчі н(а)шое Марковское ку поіребе нашое до Віл(ь)ні спушчаешь, іно от тых плотов мало мыта выходіть, за што плоты стоять. А просто, кгды ж ся реч так в собе маеть, пріказуем тобе ажбы есі тэж мыто от плотов на нас, г(оспо)д(а)ра, на рэці, на Велі, на перевозе Марковском к двору н(а)шому Марковскому брал от каждого плоту, от дровпо дванадцаті пенезей, а от дерева, што на будаван(ь)егю шесті грошей пісан ў Кракаве под лет(ы) 1525год, м(еся)ца мая 29.ден(ь), індік(т) 13. В том лісте рука королевская есть. Горностай, пісарь.
5
Літоўская метрыка (Артыкул) #36. Естьлі бы подданые за росказан(ь)ем нашым лістовным камен(ь)е возілі, тогды ім за то в цыншох фолкга маеть быті вделана водле змешкан(ь)я іх на те послузе нашой. А на спушченье дерева с пушчы Марковское всі подданые нашое волості тамошнее мают быті на тяглую службу постановенатак, яко Волыніцкіе, которыезадні, ім повінные, дерево і дрова спушчаті до Вільні будут повінныя а где бы тая волость водле потребы нашое тому досыть вчыніті не могла, мають быті на то отлучоны люді от одного альбо двух дворов нашых, которые так же на тяглую службу постановіті і ку той службе с потребу іх прывернуті.
6
...На левым беразе ракі здалечыні сьвеціцца залацістая прыстань, на ёй якбы чорныя плямы сплесьнелых саламяных дахаў, у якімсьці парадку стаяць. Пасярод тых будынкаў вымалёўваецца постаць any шчанай царквы зблішчастай вежачкай і запалым, месцамі, дахам. ГэтамястэчкаЗаскевічы, недалек ад берагу Вільлі, пры тракце паштовым, на пясчанай прыстані ляжачая, такая голая;
22
Псьцінец
якаясь абшарпаная, так смутна і панура, без дрэў і зеляніны, што глядзець на яе брыдка. 3 чаго паўстала патрэба
КНІГІ ОНЛАЙН
