Гасьцінец
Сяргей Лескець
Памер: 53с.
Мінск, Заскевічы, Маладзечна 2003
39
Лнкець £яраей
„ попросілі і ён ня мог абмовіцца. 1, гэта веЬаючы, людзі не папракалі. ніхто нават не даносіўза часы нямецкай акупацыі. Ён, як іўсе вяскоўцы, па чарзе завозіў дровы ў бліндаж, будаваў масты, гадаваў дзяцей, вырошчваў хлеб. У 1944 годзе, пад канец акупацыі. пры адступленьні Вікенція ўзялі ў абоз, як аднаго з нямногіх, хто меў каня і калёсы. Пад частымі абстрэламі і бамбаваньнем ледзь дабраліся даЛіды, дзе спыніліся пераначаваць. Ноч выдалася халодная.
Той жаўнер, вун, сьпіць сабе, ў вус ня дзьме, у цёплым шынялі, a тут толькі з дома фрэнчык узяў. Зімна. Ты глянь, добра сьпіць, нават ружжо адклаў. Вось каб тое ружжо. ..
Уміг падыйшоў, ціха перадзёрнуў затвор і . адыйшоўшыся выкінуў яго ў кусты.
Ёсьць жа на сьвеце Бог, гэта ж такі чалавек, як і я. Доруй Божа дурныя думкі.
Пабудзіў колькі сяброў і цішкам падаліся да даму. Дома бацьку сустрэлі з радасьцю ужо ня верылі, што еернецца, а ён прышйоў, ды й прысмакаў прынёс. Усёй сям 'ёй каштавалі прынесены пачастунак—поўны кубачак чакаляду.
Пражыў Вікенйій доўгае жыцьцё, перажыўшы цяжкія пасьляваенныя гады, ажаніўшы дзяцей, пахаваўшы свайго, зь дзяцінства хворага сына Івана. Памёр, маючы 88 гадоў, паміраў шчасьлівы; бо сын ужо вярнуўся, вярнуўся з жонкай і дачкой, з далекай Расеі.
Цікавай і не менш адметнай асобай быў Касабуцкі Восіп. Паходзіў ён са старажытнага, Мазавецкага шляхоцкага роду, вядомага з 1500, які з пачатку XVIII стагодзьдзя меў ужо свае карані і на землях Літвы. Гэты чалавек меў і адпаведны выгляд, хоць зь дзяцінства хварэў на астму, гэта ні як не адлюстравалася на яго твары, стане. Мажны шляхціц, які лічыцьсябе нароўні з каралём, не танна апрануты, з карманным гадзіньнікам.
Розуму гэтага чалавека можна толькі пазайздросьціць: умеў чытаць і пісаць папольску inaруску, выпісваў газэты, працаваў на чыгунцы інжынэрам. 1 ў тыя гады, калі іншыя галадалі, клалі зубы на
40
Гасы|інгц
паліцу, у яго сям 'і заўсёды было дастаткова соевай мукі, зь якой шторанак пяклі духмяныя бліны, не забываючы падзяліцца і з суседзямі.
1 пры саветах і немцах Восіпувесь час працаваў на чыгунцы. Нават да 40га лічыўся дэпутатам у сельсавеце. Каб неяк выратавацца ад немінуемага тэрору, прыйшлося пагадзіцца на пасаду, і навучаць дзяцей, каб хаця ж нікаму не сказалі пра сваё шляхоцтва. Ды й за гэта давялося ня раз разлічвацца, як самому, так і жонцы—талькі ўжо пры немцах. Ня раз прыходзілі яго шукацьа хаваўся Восіп на гарышчы, пад саломай і сухім бульбяным бацьвіньнем. Вольга (жонка) дык увогуле цудам уратавалася: вялі расстрэльваць, бо не хацела казаць, дзе мужык хаваецца, ды пакуль прыкурвалі, пасьпела ўцячы. Дама заставацца было небясьпечна, таму й, бывала, выконваў загады партызанаў; перавозіўу бочцы з палівам схаваныя ўлёткі.
Вайна мінула, неяк перажылі, аякперажыцьгэтыясьмельія вандроўкі дачкі Аляксандры па Украіне, дзе мо зараз вайна будзе, па Расеі, Карэліі, куды падаласяў сьлед за братамі? Трэ ліст які даслаць, павіншаваць з надыходзячым 65м.
Ліст дайшоў, поўны болю ды цяжару, жаданьня пабачыць унучку. Гэта быў яго апошні ліст.
41
Лескець €ярйей
3 тога году Вольга жыла адна. Усе дзеці ў Карэліі, толькі Таня недалек ад Сьвіра. I тут, доўгімі вечарамі, калі рабіць асабліва не было чаго, яна гартала фотаальбом, старую, прывезенуюдзецьмі, газэту, успаміналасваю сям’ю, бацькоў, сясцёр і братоў, лёс брата Іванатаямніцу якога нават ня хочацца ўспамінаць і пасьля сьмерці маці.
3 пачаткам вайны прызвалі ягоў польскую армію. Колькі там—праваяваў невядома, але трапіў у палон, пры перапісе назваўся палякам, быў аддадзеным працоўным у нямецкую сям 'ю, дзе прызначылі ўпраўляючым над астатнімі працоўнымі. Працаваў добра, таму і дазволілі зьезьдзіць да дому. Гасьцяваў ня доўга—трэ было
вяртацца, бо калі ня вернешся—астатнія не пагасьцююць. Бальш праяго нічога ня чулі. Казалі, людзі бачыліў Жэрлаках, каліў карчме начаваў Празколькі часузнайшліўмурашнікушкілетуякога, на верхняй ськівіцы не было двух зубоў якраз на тым
42
Гасьй
месцы, дзеў Івана былі залатыя. Па рэштках бацька пазнаў сына. Пахаваў моўчкі, нікаму не кажучы, бо сказаць жонцы, і без таго так моцна хворай.—нельга было.
Сяжу на вялікім камені, ля Дзеда, "перакурваем”, абчышчаем сьмецьце з ірыбоў, кошыка, выкідваем дрэнныя грыбы. Абодва маўчым.
Шалясьціць, б'ючыся аб вялікае лісьце і стройныя яловыя галінкі, дрообны дождж.
Я ўсё думаю, як падысьціся да расповеду пра дзедава падарожжа, якое разцягнулася на некалькі гадоў. Ды дзед Сяргей, нібы адчуваючы гэта, сам пачынае расповед, ламаючы цішыню сваім моцным голасам.
Маладымі былі, яшчэ дурнаватымі. Ды й агітатары ўсялякія прапаноўваюць добры
заробак, ну і пагадзіліся. Хацелася адчуць сябе па сапраўднаму дарослым, зарабіць крыху грошай: што за прыбытак з той крамы? Сьвет хацелася паглядзець, Шураўжо на Украіне пабывала. Ну і паехалі мы ў Слуцак, дзе ўсе сабраліся і на БМЦ (будаўніча мантажным цягніку) паехалі катацца паРасеі. Падарозеіажаніліся. Прыйшло пісьмо было з даму, бацькі прасілі вярнуцца, мы і вярнуліся. He шкадую.
Ізноў маўчым. Бачудзед стаміўся, разьмінае руку, якая ўжо другі дзень баліць. Устаём і павольна спускаемся з гары. Каб неяк працягнуць размову, прашу дзеда распавесьці штонебудзь пра Ластаянцы. Ды штоя ведаю, хіба бацька шторасказваў, ды зь дзяцінства? Ну слухай, гісторык. Калісьці мне яшчэ бацька расказваў што тут, ля Родзевічавай гары быў маёнтак паненкі. Ад яе гэту гару так і назвалі. Дык вось аднаго разу паклікала яна мужыкоў на працу. Пакуль яны там касілі, панна Родзевіч ўсё голасна пела, добры мела голас, ды скакала па полі, нешта зьбіраючы. Прышоў час перакусіць, усе селі за стол. Падалі парэзаныя памідоры, яшчэ гарачыя катлеты, Дачаго ж смачныя былі! Ужо даядаючы, пачалі пытацца, чаго яна паполі бегала. „ To жабкілавіла, для катлет. ’’ Мужыкі ўсе як адзін паўставалі са стала і пабеглі хто куды, трымаючыся за жываты. He былоўжоў іх ахвоты спрабаваць панскія стравы.
Перайшлі дарогу, ізноў убіліся ў змакрэлую, калматую восеньскую
43
Лескець Сярйей
траву, зжаўцелае лісьце. Павольна ідзём у кірунку Ластаянкі, паглядаючы ў бок Сіняй гары.
Нас у дзяцінстве ўсё страшылі: там на Сіняй гары калісьці манастыр стаяў, ды аднагоразу праваліўся пад зямлю. Доўга я малы думаў, што сталася з тымі манахамі, мо яны там жывуць пад зямлёй і цяпер?
Чаруе гара сваёй веліччу і прыгажосьцю, асабліва ранкам, калі ідзеш да першага цягніка. Ён завязе мяне да дому, абарваўшы спатканьне з мінулым.
Дадатак
(І)Аляксей меў даволі сьветлыя валасы, за што яму жонка не раз казала:"Наш дзед як яблынька цьвіце”.
(2)Косьця быў даволі цікавым юнаком: аднаго разу змайстраваў ровар з коламі ад калаўрота. Бацька, бачачы добрыя здольнасьці, набыў яму „тачыльны станок”.
Пасталеўшы, хлопец зьмяніўся, пачаў зарабляць грошы, стаў сквапным, падзяліў усю зямлю, сям’і пакінуў толькі трэцюю частку хаты і падворка. (З)Лескець, Лескіць або Лескічякое з гэтых прозьвішчаў сапраўднае? Хутчэй заўсё першае. Якмнерастлумачылібабуля ды бацька„Лескіч ”— гэта памылка, якую зрабілі пры пераафармленьні дакументаў, a сапраўднае прозьвішча—Лескець, якое і носіць бабуля. Што да формы „Лескіць "—то гэта, хутчэй заўсё, транслітэратыўная памылка, даволі характэрнаяў той час (магчыма так сталася й з Мартуновічамі, калісьці Мартыновіч. MarlynowiczMartunowicz.недасьведчаны ў польскай мове чалавек лёгка мог зрабіць памылку)
(4) Фотаздымкі:
ст.ЗЗЛескець Меланія(з права)
ст.ЗбЛескець Пётару Нямеччыне
ст.40Касабуцкі Восіп
ст.4ІЯнка Садоўскі ў польскім войску
ст.42Ггрб Побаг касабуцкіх, сям 'я Касабуцкіх
cm. 43 Мартуновіч Сяргей
У аздабленьні вокладкі выкарыстаны узоры ашмянскіх старадрукаў, подпіс Вялікага князя і караля Жыгімонта Аўгуста, герб Катлоў—Пелікан.
44
Гасьцінец
Зьмест.
Прадмова....................................2
Там мае карані..............................4
Уладары мястэчка...........................15
Дадатак....................................16
Тлумачэньні................................18
Вусная гісторыя............................24
Гісторыя храма маёй душы...................27
Лебедзева..................................28
Маркава....................................30
Беніца.....................................30
Дадатак....................................33
Дрэва жыцьця...............................34
Па мячы...................................34
Па кудзелі.................................39
Дадатак....................................44
Зьмест.....................................46
45
Лескець Сяр&ей
Падзяка
Маім лепшым настаўніцам:Лілі Гарэлік і Paice Гарбачэўскай за спадзяваньні і веру ў мяне.
Міхасю Казлоўскаму за добрыя парады і навуку працаваць.
Аляксандру Камінскаму за разуменьне.
Міхалу Анемпандыставу за «Народны Альбом» і натхненьне.
Васілю Харэўскаму за першую крытыку.
Каралю Мікалаю, Уладзю Валодзіну, Таццяне Вабішчэвіч за першае карэктаваньне.
АНГ, і ў прыватнасьці, Ларысе Андросік, ЗБСза карыстаньне тэхнікай.
МІЦу за магчымасьці выданьня.
I канешне ж усім местачкоўцам, хто губляючы свой вольны час, дапамагаў мне сваімі ўспамінамі.
46
З&о&на з лшн&ай, Шлікан корміць гваіх птршанят, вырываючы мяса з ^ласных адйзей. Тамр і стар асацыявацца з самаахвярнасьцю на карысьць новым пакаленьням.
Літарат^рнавыЬавецкае таварыства **Яястічка**, ^ярляючы сябе за іінйных праЬа^жальніка? сларных траЬыцый **Філяматар** і **Філярэтар**, мае на мэце з>гімі ма&чымымі сроЬкамі працаваць на карысьць Жйчыны: рзбааачайь ааульнанацыянаьную Спайчынр, шляхам Ьасьле&ніцкай, нав^ковай, выЬавецкай і літаратррнай Ьзейнасьці. Ліы не перапісваем кніаі— мы пішам свае.
З&о&на з леаен&ай, Шелікан корміць сваіх птршанят, вырываючы мяса з рлагных йр^Ьзей. Тамр і cmaj асацыявацца з самаахвярнасьцю на каршьць новым пакаленьням.
Літарат^рнавыЬавецкав таварыства **Жястэчка**, рярляючы сябе за іЬзйных прайаржальнікар сларных трайыцый **Філямата?** і **Філярзтау*\ мае на мзце jcimi маачымымі сройкамі працаваць на карысьць ^йчыны: ^збааачаць а&рльнанацыянаьнрю Оа&чыну, шляхам ЬасьлеЬніцкай, нав^ковай, вы&авецкай і літаратррнай Ьзейнасьці. Жы не перапісвдем кні&і— мы пішам свае.
КНІГІ ОНЛАЙН
