КНІГІ ОНЛАЙН
Адразу ж пасьля гэтай размовы я пачаў ціха сьпівацца, каб заглушыць згрызоты сумленьня. Натуральна, гэта не магло не адбіцца на маёй працы, гэтак жа як на ёй ужо апісаным чынам адбілася разавае падвышэньне заробку ў сувязі з інфляцыяй. Таму на нашым сайце пачалі зьяўляцца неправераныя нікім, апроч мяне, зьвесткі. Гэтак, з маёй лёгкай рукі й цяжкога бадуна пры актуалізацыі якога-небудзь матэрыялу „сёньняшняя анлайн-канфэрэнцыя“ ператваралася ўва „ўсёрашнюю анлайн-канфэрэнцыю“, „Сьвятлана Алексіевіч“ у „Сьвятлана Алексеіча“, „Слуцкае паўстаньне“ў „Суцкае“, а пасьля першага туру амэрыканскіх прэзыдэнцкіх выбараў уся Беларусь даведалася, што кандыдаты Буш і Керы маюць прыблізна роўныя канцы. Калі спадар дырэктар заўважыў на нашым сайце прыдуманы мною загаловак „Папа БэнэдыктХУІі патрыярх Філярэт абмеркавалі сямейныя пытаньні“, ён ужо ня вытрымаў і запрасіў мяне да сябе на кілім. Ягоная прамова складалася з адных пытаньняў: „Макатоўша, скажыце, гэта вашае сапраўднае прозьвішча — ці толькі псэўданім? Што вы сабе дазваляеце?Што гэта за загаловак, напрыклад: „У 2050 годзе меншасьці будуць складаць 70% насельніцтва ЗША“?Або: „У5000 запрошаных генэрал Фралоў не патрап.іў“? Або: „Ня піце кампоту, калі ў ім аса“? Гэта вы самі дадумаліся, ці нехта падказаў?Або: „Самотная жанчына спадзяецца толькі на канец Лукашэнкі“? Ну й самае маё ўлюбёнае вось гэта: „Грыбы — лякарства душы“ — вы асабіста якімі грыбамі лекуецеся? He галюцынагеннымі? А мо гэта вы, як анархіст, наўмысна робіце? Каб падарваць нашую рэпутацыю? Льяце ваду на млын рэжыму?“М.не зрабілася ясна, што мае хвіліны на Радыё зьлічаныя. Як прафэсійны журналіст я цалкам пагарэў: тут трэба й піць умець, асабліва па пятніцах, і тавар, што называецца, паказаць. Тым ня менш я быў удзячны Радыё за тое, што яно карміла й паіла мяне цэлы год, а Габрусю — што ён, як сапраўдны сябрук, ня выгнаў мяне з радыйнай кватэры, цяпер ужо выключна ягонай, пакінуўшы мяне замест пакаёўкі. Мы сталі вымушана жыць выключна зь ягонага заробку, але розьніцы ўва ўзроўні жыцьця чамусьці зусім не заўважылі — гэтак я даведаўся, што Г абрусю як творцу плацяць у разы болей, чым плацілі мне. Ягоная кар’ера дык наадварот набірала абароты: у вольны ад глядзеньня порнаканалаў і „Сам сабе рэжысэра“ час ён пачаў задумваць новую, гэтым разам не кулінарную, а аўтабіяграфічную кнігу зь лёгка запамінальнаю назваю „Пуцявіна: Прымакі — Гомель — Менск — Рыга — Хельсінкі — Стакгольм — Мальмё — Капэнгаген — Гамбург — Бэрлін — Варшава — Прага“, дзе зьбіраўся выказаць пра сябе ўсю праўду-матку да самага знаёмства са мною: як і з кім вучыўся на філфаку, як рабіў з жонкаю дзяцей, як уцякаў ад беларускіх гопнікаў, як нелегальна пераходзіў па лёдзе Батанічны заліў43, каб трапіць у Швэцыю, і нямецкую мяжу, каб трапіць у Чэхію, як лавіў у Прыпяці асятроў... „Габрусь“, умяшаўся я, „слухай — я табе веру, але нельга ж меру перабіраць! У Прыпяці няма асятроў!“, на што Габрусь, крыху падумаўшы, адказаў: „Пападаюцца...“44 Ад лішку вольнага часу й зайздрасьці да Г абрусёвых пісьменьніцкіх ляўраў я ня ведаў, куды сябе падзець. „Дык ты жывапісам займіся“, параіў мне Габрусь, „гэта ж лёгка“. „Габрусь, слухай, нуяжняты..." „Тады кніжку напішы — гэта яшчэ лягчэй“. „Ну й пра што я пісаць буду?“„Якпра што?Прамяне!“„Пра цябеты лепш сам пішы...“„Ну, тады пра сябе“. „Л што пра мяне пісаць? Я ж асятроў у Прыпяці не лавіў“. „А ты напішы пра лягер, пра сквот, усётакое... Ая табе прадмоўку чыркану — у „Бібліятэцы Свабоды“ адразу выдадуць, пабачыш...“ Нягледзячы на такія пэрспэктывы, апавядаць ні пра сябе, ні пра лягер мне не хацелася, таму кніжка пісалася досыць марудна, а на пачатку дык не пісалася зусім. Я ўсё ніяк ня мог увайсьці ўва ўласную колішнюю ролю й пагадзіцца з думкай, што я нядаўні й я цяперашні — ня два розных чалавекі. За сябе-нядаўняга мне было перад сабою-цяперашнім сорамна, да таго ж пасьля звальненьня з працы пагроза зноў ператварыцца ў сябе-нядаўняга памацнела й перасьледавала мяне ў начных і дзённых кашмарах: я рабіў усё, каб пра гэта ня думаць і нават ня згадваць — а пісаць успаміны бяз згадак у мяне не выходзіла. Але ж калі Габрусь на другія ўгодкі нашага знаёмства падараваў мне сваю прадмову, шляху да адступленьня не засталося, і я, як кажуць сярод графаманаў, паступова ўвайшоў у смак: пакуль Габрусь толькі прыдумляў эпіграф да сваёй эпапеі, я ўжо неўпрыкмет сабе настрачыў у суме ажно дваццаць два разьдзелы. Што да апошняга разьдзелу, то мы з Габрусём пастанавілі гэтак: хай яго піша само жыцьцё. Дакладна на гэтым месцы Маўр ува мне умывае рукі45. 43 Слушна — Батнічны заліў. 44 Габрусь, трэба прызнаць, амаль ня хлусіць: да 30-х гг. мінулага стагодзьдзя ў беларускіх рэках зрэдчас трапляліся асятры з Чорнага й Балтыйскага мораў. 45 Андрусь тут яўна мае на ўвазе свайго ўлюбёнага беларускага пісьменьніка Янку Маўра. 12. Я цябе спарадзіў — я цябе й заб’ю. Solanum Tuberosum Эх, Габрусь, дарэмна ж ты мне параіў, каб я перадаў эксклюзіўныя правы на напісаньне гэтага разьдзелу самому жыцьцю! Хто ж мог ведаць, што яно напіша яго так хутка й так бяздарна! Але што зробіш, хай ужо піша далей — у мяне самога дык не хапае словаў... Адным словам, Габруся забілі. Прычым у самы недарэчны момант, калі ён толькі-толькі атрымаў амэрыканскую грын-карту й падаў ужо заяўку на вольнае месца, што акурат тады вызвалілася ў Радзе БНР46. Вінаватая ўва ўсім была, як заўжды, воля лёсу — іначай кажучы, Габрусёвае ўласнае ну й яшчэ мясцовае чэскае разьдзяўбайства. Колькі разоў я казаўяму: зьмяні лад жыцьця! Зьнімі касуху! — не паслухаўся, бо ягоны мЕтал яму быў даражэйшы за сябе самога. Думаю, гэта перш за ўсё й выклікала той дзівацкі ланцуг непаразуменьняў, пры канцы якога Габруся вітала з абдымкамі трагічная сьмерць: ён як мастак у душы сам ішоў ёй насустрач, хай сабе й досыць хісткім ды няўпэўненым крокам. Менавіта такім крокам ён ішоў тады з працы, дзе засядзеўся да позьняй ночы, угаворваючы недапітыя калегамі пляшкі (не каб лепей дадому прынесьці!), бо была якраз пятніца — але не пасьпеў адысьціся й пары мэтраў ад Радыё, як згадаў, што зноў забыўся схадзіць адліць на дарожку. Дабегчы да найбліжэйшага бару сілаў у яго ўжо не было, а вось да найбліжэйшых кустоў — было. Ну добра, хай сабе ён ніколі ня памятаў датаў, назваў ніводнай з шасьці прачытаных кніг, гарадоў і вуліцаў, блытаў імёны сваіх дзяцей і бацькоў — гэта ўсё я разумею, але як ён мог забыцца, што як само Радыё, так і кусты вакол яго яшчэ з часоў замаху на блізьнятаў ахоўваюцца паліцыяй з аўтаматамі! Як на бяду, у тую ноч чарга дзяжурыць каля аб’екту надышла й таму самаму паліцыяшу, што калісьці затрымліваў Габруся за крадзеж. Далей цытую з пастановы суду: „Пабачыўшы ў кустах ахвяру, я загадаў ёй выйсьці і ўзьняць рукі над галавой. Ахвяра падпарадкавацца адмовілася, а замест гэтага пачала выкрыкваць нешта ў невядомай мне мове, верагодна — нейкія пагрозы. Калі ахвяра ўрэшце павярнулася да мяне тварам, я адразу пазнаў у ёй фатаробат ведамага мне па ранейшай службе злодзея-рэцыдывіста. 46 У Радзе БНР гэтай інфармацыі не пацьвердзілі. Сумневаў быць не магло, бо ахвяра выглядала абсалютна гэтакжа, як тады, калі я затрымліваў яе ў першы раз. Уруках ахвяры была зброя, на першы погляд — вадамёт з кіслатой. Я паступіў згодна зь інструкцыяй. Заключэньне: звольніць паручніка такога й такога з паліцэйскай службы й адправіць яго ў прыватны сэктар працаваць вышыбалам у бардэлі, сваякам ахвяры выплаціць грашовую кампэнсацыю праскай паліцыі за маральныя страты“. Такім быў неспадзяваны канец нястомнага змагара за Бацькаўшчыну й майго сябра Габруся Калоды: гэтае настолькі любае яму гультайскае, а насамрэч цынічнае жыцьцё цішком перадаручыла дапісаць гэты разьдзел не камунебудзь, а ягонай сьмерці. Пахавалі Габруся на тых самых могілках і каля тых самых прэзыдэнтаў БНР, імёны якіх ён з такою любоўю падмалёўваў. На магільным камяні, з гэтай нагоды задарма прыкочаным зь Беларусі адным Габрусёвым калегам-мастаком, выбілі эпітафію майго аўтарства: „Тут спачывае шчыры беларус і мастак ГАБРУСЬ КАЛОДА, Чалавек зь вялікім „ Ч“. Каханьне ёсьць! Жыве Беларусь!“ На само пахаваньне, арганізаванае коштам Радыё, мяне, аднак, былыя калегі не запрасілі, а замест гэтага папрасілі мяне з нашае з Габрусём хаты. Пасьля я нейкі час, ужо з афіцыйным чэскім дазволам на жыхарства, жыў на могілках, дзе на грамадзкіх пачатках даглядаў найноўшы й апошні зямны прыстанак Габруся. Цэлымі днямі я сядзеў на ягонай магіле з пакетам чырвонага віна, разглядаў сваю надзвычай удалую эпітафію й размаўляў з Габрусём, амаль як тады зь ім жа, толькі цяпер у думках: „Эх, Габрусь-Габрусь! Шчасьлівы ты чалавек: усе твае мары спраўдзіліся. I мастаком ты стаў, і на Бацькаўшчыну папрацаваў, і кніжку выдаў, і пахаваны побач з прэзыдэнтамі... I цыцачак з жопкамі ў цябе было — дай бог кожнамуіАдно што аўтабіяграфію напісаць так і не пасьпеў... He бядуй, усё адно на месцы Радыё, дзе мы з табой працавалі, аднойчы будзе музэіР7. Але якая ж 47 Як ні парадаксальна, Андрусь тут прадугадаў будучыню: колькі гадоўтаму радыё „Свабода“ сапраўды пераехала з Вацлаўскай плошчы на іншае месца, а яго былы будынак быў перададзены Нацыянальнаму музэю Чэхіі. усё-ткі іранічная штука лёс! Тым, чым ён цябе ўзнагародзіў — тым, можна сказаць, і забіў! Прычым не тады, калі твае кавалкі маглі ў любы момант апынуцца ў праскім лесе, як было з тым беларусамгастарбайтэрам, і не на сквоце ці ў падваротні — а бадай на самым бясьпечным месьце сьвету і ў самымросквіце сіл! Ну хіба гэта справядліва?Што ні кажы, няроўна доля дзеле... Вось іншаму б такі вагар, як у цябе — ён бы сьвет перавярнуў! Але ж і ты ў жыцьці нямала ім наварочаў: прынамсі, маё ўяўленьне пра нас, беларусаў, дык перавярнуў дакладна. Сьпі сабе спакойна, дарагі дружа! Спадзяюся, я цябе нічым не пакрыўдзіў, а калі пакрыўдзіў — то выбачай. I ня бойся, праДашу я даўно ўжо забыўся, гэтак жа як і пра твае сьмярдзючыя шкарпэткі“. Мушу прызнацца, што пры ўсіх сваіх недахопах Габрусь быў мне ўсё-ткі як брат. Колькі ўсяго мы зь ім разам перажылі, колькі ўсяго падзялялі — нават доўгі час адной на дваіх зубачысткай карысталіся, хай і з розных канцоў... Ат, што казаць. Пасьля Габрусёвай сьмерці мне й самому жыць на сьвеце стала нудна й нецікава. Наўрад ці такое нуднае й нецікавае жыцьцё вартае вашае ўвагі, таму апавядаць пра яго я ня бачу ніякага сэнсу. Як той казаў, мастацтва пасьля Асьвенціму немагчымае. 3 гэтым і разьвітваюся, заўсёды ваш — Андрусь Макатоўша, упырхлік.