Гістарычны шлях нацыі і дзяржавы
Радзім Гарэцкі, Міхась Біч, Уладзімір Конан
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 348с.
Мінск 2001
Аскар Мілаш; дзеяч музычнай культуры Чэхіі, оперны спявак Міхась Забэйда-Суміцкі; вядучы мастак амерыканскага «Дыснейленда» Алія Клеч (Пашкевіч); «зорка» паўночнаамерыканскага хакся Уэйн Грэцкі. 3 Беларусі паходзяць многія вядомыя дзяржаўныя дзеячы Ізраіля, у тым ліку і першы прэзідэнт гэтай краіны Хаім Вейцман.
3 нашых суайчынікаў, якія ўзбагацілі сусветную навуку, адзначым матэматыка Соф’ю Кавалеўскую (Корвін-Крукоўскую); выдатнага вучонага ў галіне тэрмаядзернага сінтэзу Льва Арцымовіча; хіміка, прэзідэнта Бельгійскай каралеўскай акадэміі навук, літаратуры і прыгожых мастацтваў, лаўрэата Нобелеўскай прэміі 1977 г. Іллю Прыгожына; заснавальніка геліабіялогіі Аляксандра Чыжэўскага; аднаго з «бацькоў» кібернетыкі Аляксандра Маліноўскага; авіяканструктара рэактыўных знішчальнікаў СУ Паўла Сухога; выдатнага нямецкага фізіка і матэматыка Германа Мінкоўскага; амерыканскага вучонага ў галіне ракетнай тэхнікі, акадэміка Міжнароднай акадэміі астранаўтыкі Барыса Кіта; выдатнага авіяканструктара Ігара Сікорскага...
Беларуская эміграцыя дала ўзоры нацыянальнай літаратуры і мастацтваў. На ніве беларускай культуры ў эміграцыі плённа працавалі Алесь Салавей, Наталля Арсеннева, Уладзімір Дудзіцкі, Юрка Віцьбіч, Антон Адамовіч, Леў Гарошка, Вітаўт Тумаш, Уладзімір Случанскі, Уладзімір Глыбінны, Аляксандра Саковіч, Аўген Калубовіч, Язэп Найдзюк, Рыгор Крушына, Пётр Мірановіч, Мікола Куліковіч, Мікола Равенскі (аўтар музыкі да гімна «Магутны Божа»), Эльза Зубковіч, Пётр Конюх, Мікола Стрэчань і інш. Сёння ў эміграцыі працуе цэлы шэраг грамадскіх, навуковых, творчых дзеячаў, імёны якіх несумненна ўвойдуць ў гісторыю нашага народа.
На жаль, і ў наш час беларусы пакідаюць Бацькаўшчыну. Краіна перажывае новы этап масавага выезду ў замежжа носьбітаў інтэлектуальнага патэнцыялу народа па палітычных і эканамічных прычынах. Сярод тых, хто апынуўся па-за межамі Беларусі, і наш вядомы ва ўсім свеце Васіль Быкаў, гонар і сумленне нацыі,
Наша зямля ўзгадавала шэраг дзеячаў культуры, палітыкаў і вучоных, якія ўнеслі значны ўклад у гісторыю суседняй Польшчы, у развіццё яе культуры і навукі. Яшчэ ў часы Ягайлы беларускія майстры зрабілі значны ўплыў на фрэскавы жывыпіс Польшчы. 3 Беларусі паходзяць многія прадстаўнікі польскай літаратуры — Францішак Багамолец, Францішак Князьнін, Адам Нарушэвіч, Юльян Нямцэвіч, Адам Міцкевіч, Эліза Ажэшка, Юзаф Крашэўскі. Нашымі суайчыннікамі з’яўляюцца кампазітар, «бацька польскай оперы» Станіслаў Манюшка і пачынальнік польскага сімфанізму Мечыслаў Карловіч. Беларусы па паходжанню «бацька польскай хірургіі» Рафал Чарвякоўскі, вядомы матэматык Юзаф Марцінкевіч. У пару рэвалюцыйнай маладосці залічваў сябе да беларусаў і Юзаф Пілсудскі, з этнічных беларускіх зямель родам вядомы генерал Люцыян Жалігоўскі.
Надзвычай значным быў уплыў беларусаў на культуру суседняй Расеі. Кнігадрукаванне ў Маскве заснавалі нашы таленавітыя суродзічы Іван Федаровіч (Фёдараў) і Пётр Мсціславец. Выключную ролю ў культурным развіцці нашых усходніх суседзяў адыграў у XVII ст. беларускі асветнік, паэт, драматург і грамадскі дзеяч Сімяон Полацкі. Ён напісаў праект першай у Расіі вышэйшай навучальнай установы — Славяна-грэка-лацінскай акадэміі, студэнт якой Міхайла Ламаносаў на Сімяонавых твораў упершыню пазнаёміўся з вершаскладаннем. Полацкі стаў першым у Расеі прафесійным пісьменнікам, удзельнічаў у падрыхтоўцы поўнага расейскага перакладу Бібліі. Высокаадукаваны палачанін стаяў ля вытокаў першага ў Расеі тэатра. Калі Сімяон Полацкі адчыніў у Маскве сваю, незалежную ад патрыяршай цэнзуры друкарню, іх колькасць у Расеі адразу падвоілася (была адна, стала дзве). У той самы час у дзяржаве нашых продкаў налічвалася 134 друкарні.
У Масковіі, а пазней у Расейскай імперыі, былі свае адмысловыя формы і метады ўзбагачэння за кошт людскіх рэсурсаў Беларусі. Майстравітыя, адукаваныя ды таленавітыя беларусы пад прымусам вывозіліся на ўсход. Багатыя ды саноўныя, што прынялі расейскага цара за свайго гаспадара, з’язджалі ў Маскву ды Пецярбург па сваёй волі або па запрашэнню новых валадароў. Так адсарбіравалася лепшае, разумнейшае, інтэлектуальнае.
Сёння мы добра ведаем, што ў стварэнні многіх славутых помнікаў расейскай культуры бралі непасрэдны ўдзел выхадцы з Беларусі. У Збройнай палаце Крамля ў 1660 г. працавалі 68 майстроў з Полацка і Віцебска. Клім Міхайлаў са Шклова разам з іншымі беларускімі майстрамі аб’ёмнай разьбы («беларускай рэзі») стварыў сусветна вядомы іканастас Смаленскага сабора Навадзевічавага манастыра ў Маскве. Кафляр Сцяпан Іванаў (па мянушцы Палубес) з Мсціслава пакінуў у Маскве свае шматколерныя рэльефы на царкве Грыгорыя Неакесарыйскага, на Пакроўскім саборы ў Ізмайлаве. Менавіта беларускія кафляры занеслі ў XVII ст. у Масковію вытворчасць паліхромнай кафлі. Беларус па паходжанню Андрэй Чохаў (Чэхаў) адліў у 1586 г. знакамітую Цар-гармату. Нявольнікі з Беларусі будавалі і аздаблялі царскі палац у Каломенскім, крамлёўскія саборы ды палаты. Нават барэльеф Пагоні пакінулі ў адным з крамлёўскіх сабораў як напамінак пра дарагую ім Айчыну.
Прыгонныя балерыны Азарэвічы са Шклова стаялі ля вытокаў расейскай балетнай школы. Музычнай часткай імператарскіх тэатраў Пецярбурга, дзе танцавалі Азарэвічы і іншыя артысты-беларусы з былога Шклоўскага тэатра С. Зорыча, забраныя ў сталіцу імперыі, кіраваў Восіп Казлоўскі, які нарадзіўся паблізу беларускага Прапойска (Слаўгарада) і раней працаваў у Слоніме. 3 беларускага княскага роду паходзіць аўтар першай фундаментальнай «йсторнн Россяйской» Васіль Тацішчаў. Беларускае паходжанне маюць кампазітары Міхаіл Глінка, Мадэст Мусаргскі, Ігар Стравінскі (сын саліста Марыінскага тэатра ў Пецярбургу Фёдара Стравінскага, родам з Рэчыцкага павета). 3 беларускіх родаў — Дзмітрый Шастаковіч (унук віленчука Баляслава Шастаковіча — паўстанца 1863 г.) і знакамітыя артысты Васіль Качалаў (Шверубовіч) родам з Вільні, Пётр Алейнікаў са Шклоўскага раёна. 3 беларускіх земляў скульптары Міхайла Мікешын (аўтар помніка «1000-годдзе Расеі» у Ноўгарадзе) і Сяргей Канёнкаў. А яшчэ з нашых — падарожнікі Мікалай Пржэвальскі (Перавальскі), ягоны наступнік Пётр Казлоў, Грум-Гржымайла (Гром-Грымайла), даследчык Байкала Бенядзікт Дыбоўскі.
3 беларускай Смаленшчыны паходзіць Васіль Дакучаеў, заснавальнік сучаснага глебазнаўства. Беларускае паходжанне маюць заснавальнік расейскай школы доменшчыкаў Міхаіл Курака; славуты адвакат Фёдар Плявака; першы консул Расеі ў Японіі, аўтар першага японска-расейскага слоўніка Іосіф Гашкевіч; першы расейскі санскрытолаг, стваральнік санскрыта-расейскага слоўніка Каятан Касовіч; укладальнік першага слоўніка якуцкай мовы Эдвард Пякарскі; геолаг, даследчык Сібіры Іван Чэрскі, чыім імем названа горная сістэма ды інш. геаграфічныя аб’екты; вучоны-фізіёлаг Браніслаў Вярыга; вядомая лекарка Саламея Русецкая; матэматык Васіль Ермакоў; фізік Аляксандр Садоўскі; хімік Аляксандр Вярыга; радыёхімік Васіль Барадоўскі; інжэнеры, будаўнікі портаў Рыга і Кранштат Ян Багінскі і Язэп Зарэцкі; старшыня Сібірскага аддзялення Расейскай акадэміі навук Валянцін Капцюг; геолаг, дырэктар Інстытута геалогіі Сібірскага аддзялення Расейскай акадэміі навук Андрэй Трафімук; фізікі Якаў Зельдовіч і Іван Артабалеўскі.
3 Веткаўскага раёна Гомельскай вобласці — вядомы дзяржаўны дзеяч савецкага часу, былы міністр замежных спраў СССР Андрэй Грамыка. Выхадцамі з Беларусі былі вядомыя ваеначальнікі Іван Якубоўскі, Аляксей Антонаў, Васіль Сакалоўскі ды інш.
3 беларускіх родаў паходзіць цэлая плеяда расейскіх літаратараў: Фёдар Дастаеўскі, Іван Бунін, Дзмітрый Пісараў, Фёдар Глінка, Фадзей (Тадэвуш) Булгарын, Аляксандр Грыбаедаў (з Грыбоўскіх), Аляксандр Грын (з Грынеўскіх), атаксама паэт Аляксандр Твардоўскі (бацька яго з Меншчыны), Яўгеній Еўтушэнка (продкі з в. Хамічы на Гомельшчыне), Яраслаў Смелякоў, Юрый Алеша, Уладзімір Высоцкі (яго продкі з Мяшчанскай слабады ў Маскве, заселенай з XVII стагоддзя беларусамі)...
Культурныя набыткі Беларусі маюць вялікую значнасць не толькі для нашага народа, яны з’яўляюцца часткай сусветнай культуры. Які ж высокі і больш магутны ўзлёт духоўнасці магла б даць нацыя беларусаў у спрыяльных умовах развіцця!
Сафія Полацкая. XI ст. Рэканструкцыя St Sophia Cathedral in Polatsk, the Xlth c Restoration
Полацк y XI—XII ctct. Рэканструкцыя Polatsk in the Xlth-XIIth c Restoration
Святая Еўфрасіння Полацкая Гравюра XIX cm. паводле старажытнага абраза St Euphrasinia Polatskaya Engraving of the XIXth c restoring the ancient image
Царква Спаса ў Полацку. XII ст. Рэканструкцыя
Spasa (the Survivor) church in Polatsk, the Xllth c Restoration
Нацыянальная святыня беларусаў — Крыж святой Еўфрасінні Полацкай Live-Giving Cross of St Euphrasinia Polatskaya, the national treasure of the Belarusian people
Верагодная выява св. Еўфрасінні з фрэскі ў Спасаўскай царкве. XII ст.
Fresco from the Spasa (the Survivor) church, possibly with the image of St Euphrasinia, the Xllth c
Фрэскі Спасаўскай царквы. XII ст.
Frescoes from the Spasa (the Survivor) church, the Xllth c
Святыя Канстанцін і Алена. Каменны абразок з Полацка. XII ст. SS Kanstantsin and Aliena. Stone icon from Polatsk, the Xllth c
Медная пласціна алтарнай перагародкі з выявай святога
Паўла.
XII ст. Гародня.
Image of St Pavel on a copper plate from the altar partition, Harodnya, the Xllth c
Шкляны посуд з старажытнага Новагародка. XII ст. Glass tablewear from the ancient Navaharodak (Navahradak), the Xllth c
Медальён з Ваўкавыска. XII ст.
Medallion from Vaukavysk, the Xllth c
iWHUMt тл Нтье
діпохмАнтем. мк^ ІЫ ’AWHAAMtntrH
ППД tTkKhl^TiKHE НЯ НОТЬ^ГйНБ ІЛГС£4Ц/\ Auerf п^екітькдтк btct:jT>.rJp< B Н|41мд рм гыякесьгдмгшпі
д'смг нтй<нмкмміш МЬБІСМГІ^ГЎПГІД e Ml. нтвопмь HT КОНМкЦ
MtHtMbt HAKIM ногЫ стко^ндонлг птогдд Mt HOST ПЛЛЬ. НПК 0 лнткі^пл^рн дсг’ no п A’tTtxyMtntKCn ДІМД
Старонка Лаўрышаўскага евангелля. Пачатак XIV ст. Page from Lauryshauskaye Gospel, the early XIVth c
Барысаглебаўская (Каложская) царква ў Гародні. XII ст. Рэканструкцыя
Saints Barys and Hlieb (Kalozhskaya) church in Harodnya, the Xllth c Restoration
ТлАAH
КНІГІ ОНЛАЙН
