Я з вогненнай вёскі...
Алесь Адамовіч, Янка Брыль, Уладзімер Калесьнік
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 448с.
Мінск 1975
праўку брала... Цяпер ён прыязджаў, але я яго не бачыў, а бачыў адразу пасля вайны, калі я з арміі прыйшоў. 3 вёдрамі ён ішоў: печкі там рабіў, ці што. Я яму кажу:
— Сволач ты... Так і так...
Ён голаву ўніз апусціў, ні слова проста. Яму ж некрасіва, панімаеце. Вот такое дзела...»
Бачыце, ужо «некрасіва» ім, гэтым, сярод нашых людзей. I, вядома, боязна людскіх вачэй. Але жывуць і не каб асіну шукаць, а пра пенсію ў яго думкі...
А ўжо тыя саўдзельнікі злачынстваў, вылюдкі з вылюдкаў, што лічылі сябе нават «ідыёлагамі» гэтых, а цяпер схаваліся за спіну заходніх разведак, тыя нават галоў, вачэй не апускаюць. Вунь як гучна крычаць (каб перакрычаць, мабыць, той нязмоўчны жудасны крык дзяцей і жанчын...), што яны хоць і служылі ў фашыстаў, але былі «трэцяй сілай» і нават «народ ратавалі»...
Як жа ім не хацелася б усё гэта бачыць у люстры народнай памяці! I там — побач са звярыным выскалам прыблудыфашыста — бачыць і сваю фізіяномію. Такую вось, такія вось! I яшчэ страшнейшыя, яшчэ больш агідныя...
Мы забеглі наперад, ажно ў пасляваенны і ў наш час...
А Вольга Мініч сярод тых жахаў, у пекле тым усё яшчэ хоча выратаваць бездапаможнага, дарагога ёй чалавека — цягне тыя саначкі праз усю Акцябршчыну.
Спалілі вёскі, не схавацца людзям ужо 1 ў лесе. Партызаны, дзе могуць, як могуць, ратуюць насельніцтва ад таго самага «плана», аднак — малая яшчэ сіла, слабая зброя,
а супраць іх і супраць жанчын, старых, дзяцей — франтавыя дывізіі. Гэта потым, у канцы 1942 і ў 1943 Акцябршчына, легендарная Рудабелка, стане недасягальнай для эсэсаўцаў і «бобікаў».
А пакуль што працягваюцца жудасныя блуканні Вольгі Мініч — адной з тысяч жанчын з падобным лёсам.
«...Паехалі партызаны, а за партызанамі немцы трапінаю гэтай, а я ззадзі памалу за імі еду. Прыдзе дзень — будзе відна, куды я выеду...
I вось я выехала на пуць, на жалезную дарогу. Сонечка ўсходзіць. Я астанавілася: пуцею дарожка ідзе. I па адзін бок пуці дарожка ідзе, і па другі бок, але я думаю: «Паеду пуцей, бо вышэй і відна». Праехала я метраў пяцьсот ад пераезда — чалавек дзесяць ля кастра, жанчыны сядзяць. Я напроціў іх села аддыхаць.
— Mae цётачкі дарагія,— кажу я,— мо ў вас ёсць што есці? Я ўжо трэці дзень так, ужо не магу, дажа вады ў роце не дзяржала.
Яны кажуць:
— Нашы мужыкі пайшлі ў Зацішша, мо што там дастануць, а пры нас нічога няма. Будзь з намі.
Двое дзяцей і дзевяць было жанчын.
Я падумала: «Яны пайшлі, а ці дастануць, а калі прыдуць?..» А мой, бачу,— ужо ўсё, ужо і не кідаецца, ужо і рот не закрыўся, і на зубах такое... Я вазьму рукавіцай і сатру. Пашці што ўжо не жывы.
У мяне сястра ў Дзёменцы была. Думаю: «Паеду пуцёю туды». Я не рашылася каля іх атдахнуць.
Праехала я метраў мо пяцьсот. Бачу: ах, божа ж мой, немцы мне напярод едуць! Тыя, што ехалі на засаду...
58
Калі б я кінула яго на пуці, дык я б не ранена была, а то я з санкамі — убок. Бачу, што немец адзін кінуўся за мной. I я санкі кінула. Бягу, бягу, путаюся, а па мне яны не маглі страляць, таму што яны ўгледзелі тых, ля агню. I калі б яны па мне выстралілі, дык тыя б уцяклі ўсе. Пака яны тых не абцапілі, дык па мне не стралялі. А потым немец выстраліў некалькі разоў. Пабачыў, што я пабегла і кроў за мною па снезе. I не чула, што пуля вот прарэзала руку,— ні болі, нічога. Калі б не пабачыла, што кроў, не чула б, што і ранена. Немец прайшоў за мною следам і вярнуўся. Пайшоў к санкам маім...
Што яны ўжо там рабілі, дык хто іх знае, бо ён пашці што мёртвы быў...
Ну, я ўжо ішла ў гэты лес, ішла, ішла і найшла ўсіх тых, той атрад, што сядзеў у гумне. Ну, расказала, як было, што не іх тады прыждала, а немцаў. Усё, як было, расказала. А камандзір мне не верыць... Даў каманду двум хлопцам:
— Пасадзіце яе і адвязіце ў Зацішша!..
Прывезлі яны мяне ў Зацішша, пакінулі на сяле. Зайшла я ў некалькі хат: пуста, вада пазамярзала ў вёдрах, нічога не найду. *Ну, гібель,— думаю,— госпадзі! Дзе гэтая смерць? Дзе мне яе стрэціць, гэтую смерць?..» Ужо і людзей не магу знайсці, нікога няма.
Я ішла, ішла, перайшла Зацішша, прышла ў Бубнаўку. У Бубнаўцы адна баба нясе малако. Падаіла кароўку, нясе ў лес малако. Я папрасіла, яна мне стаканчык наліла. Я выпіла стаканчык, але мяне тут жа сарвала. Хто яго ведае чаго, тры дні ўжо не ела... Я папытала, ці цэла Дзёменка.
— Сказалі, — гаворыць яна, — што партызаны былі ўчора, і сказалі, што два двары толькі немцы спалілі. Партызанскіх. A то
«...А тут ужо запалілі нас. Бутэлька нейкая чорная. I не падпальвалі — аблілі і загарэлася. Закрылі дзверы, выбілі акно і давай сюды гранаты кідаць. Кінулі адну, другую, трэцюю... I гарыць маё цела ўсё... Во, асколкам тут паранена. Бачу я, што дзе хто, каго пабіла, каго раніла, дагарае ўжо... Госпадзі!.. Я падцягнула стол да акна, мужа на стол усцягнула, а пасля вылезла сама праз акно. У хаце, у агні — пакуль ты дзойдзеш!..
А я чувствую, што тут я ранена, тут у мяне вырвала. А яму граната ўпала во тут, пад коленкі — і вены, і ўсё яму паперарывала, ён ніяк не мог устаць... Цягла я тры кілометры яго на сабе. Працягну, астанаўлюся, а патом і змаглася, не магла цягчы...»
60
ўся дзярэўня цэла. Сабралі людзей, падзяржалі і пусцілі.
Ну, і мне так хочацца ўжо атдыхнуць. Сесці мне на дарозе, дык я чуствую, што не знаю, цераз якое ўрэме я падымуся... Я сышла ў поле, пад хвою, села, пасядзела, а падняцца не магу. Ужо што ні паднімалася — ніяк не магу падняцца. Сілы няма, руку ўжо не магу падняць. Я і заснула там...
I знаеце, што яшчэ мне гэта жыць была судзьба. Ішлі партызаны з нашай дзярэўні, гэтай Дзёменкі. Пазналі мяне, будзілі і не разбудзілі. Пайшлі ў дзярэўню, узялі санкі і завезлі мяне сястры. Завезлі мяне сястры, знеслі, сталі будзіць, дык казалі, што я гаварыла нешта без памяці.
Я суткі спала. А праспалася, апомнілася — рвала ўсё на сабе!.. Потым папрасіла ўжо партызанаў, завезлі мяне на тое месца, дзе я кінула яго. Прышлі мы. Санкі там, дзе я кінула іх. А тых усіх, усіх ля агню пабілі. Казалі людзі, што дзеткам галовы пазавярналі. Дзве дзевачкі, дык ім пазавярналі, як пяўнём, галовы, паказнілі іх... Закопваў іх усіх нейкі Гарбуз з Курына. Ён і цяпер жывы. I яшчэ людзі былі. I майго закапалі там недзе. Я там і магілкі свайго не знаю...»
Вольга Андрэеўна, расказаўшы пра тое жахлівае прадвесне 1942 года, не можа супакоіцца. Бо пакуты яе на гэтым не скончыліся. Памяць яе, яе расказ пераносяць нас на два гады наперад, у не менш страшныя дні апошняй пад акупацыяй зімы.
«...Ну, жывом ужо ў Дзёменцы, і зноў тут стала блакіроўка. Такая блакіроўка, што не можна было ні ў лесе, ні дзе схавацца. Папаліся мы ў куранёх, нас палавілі. А потым
мы паўцякалі, усё спалілі ў нас, усё — да грама, нічога не засталося. Мы другі зрабілі ўжо курэнь.
А потым аднажды такі стрэл далёка паявіўся.
Мы сабраліся: куды ж нам усім з вострава? Ужо людзі саветуюцца: стаім на грэблі — куды ж мы пойдам?.. I вот толькі мы панадзявалі торбачкі, у каго што было, як на нас:
— Стой, руская!..
I па матушцы.
Хто мог — пабег. А ў мяне тады дзіця ўжо было на руках, хлопчык паўтара года. У Дзёменцы, у сястры першае сваё і нарадзіла. I сястры маёй хлопчык застаўся са мной.
Дзямян хацеў з канём уцячы, а немец каня застраліў, а Дзямяна за варатнік і сюды.
У вочарадзь паставілі нас, трыццаць чалавек у вочарадзь, і давай страляць.
Гэтага самага чалавека, Дзямянаў хлопчык уперадзе стаяў на вочарадзі. Маці яго, гаспадыня з дачкою, стаяла ззаду за людзьмі. Як сталі страляць, дык Дзямяна першага. У патыліцу — ён і ўпаў, ні славечка не сказаў, ні славечка. А хлопчык ужо ідзе, бедны, ідзе ды ўсё: «Ой, баюся, ой, баюся!» А як стрэлілі, дык ён яшчэ крыкнуў: «Ой, не баюся!» — і ўпаў.
Пытанне: — Так і крыкнуў?
— Крыкнуў. Спачатку: «Ой, баюся!», a потым: «Ой, не баюся!» Яму гадоў дванаццаць мо было.
Ну, як застрэлілі хлопчыка, дык яна, маці, што ў самым канцы стаяла:
— Ой, падажджэце, паночкі: няхай ужо сямейка за сямейкай. I я прыду.
Прышла тая ўжо маці ды на дачку:
— Ідзі, Волька, і ты.
61
Дзевачку гэта застрэлілі, тады яна падышла:
— Я сама.
Ды так вот узялася за галаву ды падшылася пад забітага мужа. Дык ёй у шыю— як дасць, яна галавою як матане і нагой... Тры разы страляў у яе, а і тры разы яна нагой...
Мы стаім усе, а ў мяне сястрын хлопчык, гадоў, можа, сем, і майму паўтара года. Вот усё тут гарыць, кажацца, разрываецца, — што мне рабіць?.. Ці гэта дзяцей упярод, ці самой?..
I прышоў такі, у ачках. I пракраціў расстрэл. Пракрацілі расстрэльваць. Пагаварыў ён парускі, абыскаў нас па карманах.
А яны, гэта, уехалі ў такую твань, — яны коньмі, верхам ехалі,— што коні лёд не могуць паламіць, бэ ногі парэжуць. Дык яны — нас. Мы ідом, рукамі лёд ломім, а яны за намі коньмі едуць, вярхамі. Дык я свайго пацана на лёдзе падсуну ды і ламлю той лёд. Ды даламілі ўсю даліну рукамі, ды паабразалі рукі. Выбраліся мы з гэтай даліны, дык у каго якая сумачка была, дык пераабуўся. А суседчына маці, яна старая была, выйшла яна, бедная, з вады, а ў яе ніякай клуначкі. Яна не пераабулася і так акалела, так акалела, на калені так і ўпала. А ён падышоў, немец, каленам у плечы — яна так і заткнулася. Ён яшчэ і стрэліў у яе.
Ну, а нас ужо гоняць, гоняць... А хлопчык адзін... I штонікі ўпалі, голенькі. Ідзе голымі ножкамі, ужо не можа ісці, замерзлі ногі так. Дык немец з разрыўное пулі... Кішачкі выматала, ён енчыць, ён енчыць, a нам аглядацца не даюць на таго хлопчыка. Пайшлі, а яно чутно — як хлопчык енчыць той...
Чуствую я, што вотвот партызанскія курані. А немцы ж не знаюць...
I вот партызаны ўгледзелі з кураней, што гэта... А яны нас першых гналі. Едуць немцы на конях, а нас наперадзе — жанок з дваццаць яшчэ было засталося, а чалавек дванаццаць застрэлілі.
I тады гэтыя партызаны сталі страляць па тых немцах. Дык мы пападалі ды паўзём к кураням. А немцы таксама пападалі, і іх дваіх тады забілі, немцаў, на Рудніцкім балоце.
Прыпаўзлі мы ўжэ к партызанскім кураням, і так ужо засталіся мы жывыя...»
П ы т а н н е: — А як ваш хлопчык той, малы?
— Хлопчык мой, бедны, памёр, не вытрываў...
Пытанне: — А сям’я ў вас якая цяпер?
— Цяперашні мой муж перад вайной пайшоў у
КНІГІ ОНЛАЙН
