Карэльскія Курапаты 1937-1938
расстрэльныя спісы беларусаў і асуджаных у Беларусі. Рэха Гулага
Алена Кобец-Філімонава
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 180с.
Мінск 2007
Некоторые из обреченных пытались убежать с тропы, ведущей на расстрельную Голгофу, нападали на конвоиров. Но сила была не на их стороне. Их отлавливали, избивали, вязали и вывозили на расстрел.
Под серым северным небом покоится прах праведников белорусского народа, блюстителей его высокой нравственности, духовной чистоты и морали. Да будет для всех белорусов свято место их упокоения! Память о трагических фигурах, национальной драме должна быть увековечена и там, под небом чужим, и здесь, на родной земле. Их братская могила стала местом паломничества честных людей. Соотечественники из Польши поставили на нем памятный знак к 60-летию расстрела Соловецких узников: поляков и священников. Поставили крест и россияне. А что же мы, белорусы?.. Мы ждем, что по этому поводу скажет нам Президент!.. Но и самим надо действовать...»
* * *
Гартаючы расстрэльны спіс у кнізе «Мемориальное кладбище Сандормох (Соловецкий этап)», я ўбачыла прозвішча — Чарны Давід Барысавіч. Родам з Бабруйска. Ён аказаўся родным братам вядомага маскоўскага журналіста і літаратара Марка Чарнага, які таксама нарадзіўся ў Беларусі і доўгі час быў вязнем ГУЛАГа. Марк Барысавіч пасля рэабілітацыі мала пажыў: сэрца не вытрымала перажытых пакут. Памёр, так і не даведаўшыся аб трагічным лёсе свайго брата. М. Чарны вядомы беларусам і як дэлегат, які сустракаў М. Горкага на пагранічнай станцыі Негарэлае, калі той вяртаўся з Сарэнта.
ЯШЧЭ ПРА САЛАЎКІ
* * *
У адным з манастыроў на Салаўках дзейнічае музей, у якім, апрача гісторыка-археалагічнага аддзялення з каштоўнай іконаграфічнай калекцыяй, з лагернымі экспанатамі, ёсць і аддзел, прысвечаны рэпрэсаваным дзеячам культуры і мастацтва, і выстаўляюцца экспазіцыі не толькі з твораў салавецкіх вязняў. Так мне стала вядома, што у Салавецкім музеі ёсць фотаматэрыялы заслужанага дзеяча мастацтваў Беларусі, аднаго з заснавальнікаў беларускага тэатра і кіно Рыгора Якаўлевіча Кобеца.
На адной з экспазіцый быў выстаўлены стэнд з яго фотаздымкам і біяграфічнымі звесткамі (шкада, што недакладнымі), з кінакадрамі сусветна вядомага фільма 30-х гадоў «Шукальнікі шчасця» па яго сцэнарыі, а таксама фотаздымкі вядомых артыстаў таго часу В. Зускіна і С. Міхоэлса (яны, ахвяры рэпрэсій, таксама не былі на Салаўках), якія мелі дачыненне да гэтага фільма — адзін як артыст, другі як кансультант.
Вось і думает: чаму на Салаўках пра беларускіх палітвязняў помняць, а ў нашай роднай Беларусі не толькі музея няма, а нават у таўсценнай мінскай кнізе «Памяць» у ліку
рэпрэсаваных ні Рыгора Кобеца, ні іншых дзеячоў беларускай культуры не знойдзеш?..
* * ★
Пасля рэвалюцыі, у 1923 годзе знакаміты Салавецкі манастыр быў зачынены і разам з усімі цэрквамі на салавецкіх астравах ператварыўся ў самы вялікі расійскі канцлагер асобага назначэння (СЛАН АДПУ).
Салаўкі сталі сімвалам палітычных рэпрэсій у СССР. У ліку салавецкіх вязняў была вялікая колькасць духавенства розных канфесій (мітрапаліты, епіскапы, архіепіскапы), але больш за ўсё духавенства праваслаўнага. У розныя гады на Салаўках пабывала 77 чалавек вышэйшай іерархіі. 3 іх 8 чалавек выжыла, астатнія былі расстраляны (большасць), ці загінулі на Салаўках, ці памерлі ў турэмных бальніцах.
Пашчасціла выжыць і нашаму беларусу — архіепіскапу Магілёўскаму Баляславу. Кароткія звесткі пра яго.
Архіепіскап (каталіцкі) Баляслаў. (Слоскан Баляслаў Бернардавіч (1893-18 красавіка 1981). Нарадзіўся ў вёсцы Лудза Віцебскай губерні (Латвія). 10 мая 1926 года тайна пасвечаны ў епіскапы д’Эрбіні, назначаны на Магілёўскую кафедру. Адміністратар Віцебскай, Магілёўскай вобласцяў і Палесся, затым архіепіскап Магілёўскі. Арыштаваны ў Магілёве 17 кастрычніка 1927 года. Пастановай Асобай Нарады пры Калегіі ОГПУ асуджаны 31 студзеня 1928 года на 3 гады лагера. Адбываў пакаранне ў г. Ухта, затым на Салаўках (з вясны 1928 года). Працаваў кладаўшчыком, вартаўніком.
Вызвалены 17 верасня 1930 года. Вярнуўся ў Магілёў. Зноў арыштаваны 8 лістапада 1930 года, прыгавораны да новага тэрміну зняволення. Вызвалены 20 студзеня 1933 года з магілёўскай турмы. У 1933-1941 гадах —рэктар Рыжскай духоўнай семінарыі.
Арыштаваны ў час Другой сусветнай вайны, знаходзіўся ў канцлагеры (у Германіі). Пасля вайны жыў у Бельгіі. Памёр 18 красавіка 1981 года ў Бруселі*.
Не ўсім пашчасціла выжыць на далёкай чужыне.
* 3 кнігі «Православие на Соловках» (Санкт-Пецярбург, 1994, с.
121). (Заўвага аўтара.)
Мы спадзясмся, што беларускі ўрад увекавечыць памяць сваіх сыноў і дачок, расстраляных у Сандармоху, як гэта зрабілі палякі сваім суайчыннікам, усталяваўшы надмагільную пліту з крыжам, калючым дротам і эпітафіяй на польскай і рускай мовах: «Да 60-годдзя Салавецкім вязням-ГІалякам і святарам, якія знайшлі вечны спакой на гэтай зямлі».
Мы спадзяемся і на тое, што беларускі ўрад дазволіць заснаваць музей і паставіць нарэшце помнік бязвінным пакутнікам, ахвярам «вялікага тэрору» ў беларускіх Курапатах.
Не толькі мы... ЯНЫ чакаюць.
РЗХА ГУЛАГА
УСПАМІНЫ
Наше чувство человеческого достоинства требует немедленного изменения... системы для всех заключенных, как бы они нс были виновны. Но что сказать о муках невинных?
Академик А. Д. Сахаров
«Эльген — по-якутски «мертвый»... Штрафная зона для всей Колымы.
Вот она — зона. Колючая проволока, симметричные вышки, скрипучие ворота, алчно разинувшие зев навстречу нам. Ряды приземистых, крытых рваным толем бараков. Длинная дощатая общая уборная, поросшая торосами окаменелых нечистот»...
«Итак, я иду на Таскан... И буду работать. Только бы не в Эльген. Здесь слишком много меня растаптывали, здесь самый воздух пропитан зловонным дыханием тюремщиков. В течение семи лет всё человеконенавистническое, всё сатанинское, всё смертоносное воплощалось для меня в этом слове — Эльген. И пускай, пускай буран сметет с меня его следы, пускай я очищусь в потоках ветра и снегопада...» 3 кнігі Я. Пнзбург «Крутой маршрут»
ВАСІЛ Ь АНДРЭЕВІЧ МАЛАГУША, журналіст і паэт, быў асістэнтам кафедры рускай мовы і літаратуры педінстытута ў г. Нікалаеве (Украіна), калі яго ў 1937 г. арыштавалі па неабгрунтаваным абвінавачванні ў «тэрарызме і здрадзе Радзіме». 10-гадовытэрмінадбываў у турмах і паўночных лагерах, апошні лагпункт — Эльген на Калыме, дзе і пазнаёміўся з невядомай паэтэсай Лесяй Беларускай (Ларысай Пятроўнай Марозавай), якая таксама бязвінна адбывала 10-гадовы тэрмін за прыналежнасць да неіснаваўшай нацыяналістычнай арганізацыі ў Беларусі.
Рэабілітаваны ў 1983 г. Пасля вызвалення жыў у г. Фрунзе (Кіргізія), затым пераехаў у Мінск. Памёр у 2007 г.
Успаміны аб беларускай паэтэсе «Уйти в бессмертие» (першая назва «Бессмертие молодости») упершыню друкуецца амаль поўнасцю.
Успаміны друкаваліся (у скарачэнні) у інфармацыйным бюлетэні «Рэха ГУЛАГа» БААПР (Беларускай асацыяцыі ахвяр палітычных рэпрэсій) у 1997 г. (30 кастрычніка) пад назвай «Леся Беларуска»; другі разу газеце «Здравый смысл» (таксама ў скарачэнні) пад назвай «И под стихи я забиваю сваи... Что мы знаем о Лесе Белоруске?» (23 ліпеня 1997 г.); у інфармацыйным бюлетэні «Рэха ГУЛАГу» № 1 Аргкамітэта Года Памяці ахвяраў сталінскіх рэпрэсій (май, 2007). Таксамаўскарачэнні. Апошні разу газеце «Труд» (ЗОжніўня 2007) пад назвай «Колымская амазонка: Кто она— Леся Белоруска?»
Успаміны друкаваліся разам з вершамі Лесі Беларускі ў аўтарызаваным перакладзе на рускую мову В. Малагушы.
Васіль Андрэевіч Малагуша не аднойчы сустракаўся з пісьменніцай Аленай Кобец-Філімонавай, аўтарам гэтай кнігі, калі яна была прэзідэнтам БААПР. I напісаў успаміны па яе просьбе, а таксама перадаў ёй вершы Л. Беларускі ў сваім аўтарызаваным перакладзе (арыгіналы ў лагеры зніклі) і іншыя матэрыялы для архіва БААПР, якія маюць дачыненне да Л. Беларускі.
УИТИ В БЕССМЕРТИЕ
Юность бескорыстна в помыслах своих, поэтому она наиболее глубоко охватывает мыслью и чувством правду.
Генрих Гейне
Фрагменты документального повествования об отважной дочери Беларуси Ларисе Морозовой — поэтессе и журналистке (литературные псевдонимы — «Леся Белоруска», «Эриния»), жертве сталинских репрессий.
Шел 1946 год.
Пройдя через несколько тюрем и лагерей, последние полтора года моего десятилетнего срока наказания я отбывал в Северном Управлении ГУЛАГа, в женском лагерном пункте «ЭЛЬГЕН».
Мне давно не давала покоя мечта — увидеть собственными глазами этот таежный «остров колымских амазонок», обведенный в два ряда колючей проволокой, окруженный сторожевыми вышками, с представительницами «прекрасного пола» нашего государства.
Из многих отдаленных мужских лагерей, словно паломники в Мекку, брели сюда мужчины, отбывшие свой срок заключения... И не отбывшие срок, но гонимые мучительной жаждой встретить кого-нибудь из своих — жену, мать, сестру, невесту, которых власть имущие на долгие годы заклеймили новыми словесными категориями — от «чесирок» (членов семей изменников Родины) до шпионок, диверсанток и прочими. Кого здесь только не было! Ученые, писатели, педагоги, общественные деятели, возглавлявшие различные организации и учреждения или состоявшие в родстве с расстрелянными «врагами народа». И все это советские женщины, верой и правдой служившие своему Отечеству.
Первым делом я побывал во всех бригадах и бараках.
К счастью, никого из близких не нашел. Зато познакомился с интересными людьми, среди которых оказались знаменитости — Евгения Гинзбург из Москвы, писательница Зинаида Тулуб из Украины, арестованная за свой роман о коммунистах
«Людоловы», а также Ядвига Беганская и Лариса Морозова из Белоруссии, литературная деятельность которых началась в ГУЛАГе, и многие другие.
Наслушавшись на приисках блатных и вульгарных песен, в которых женщина низводилась до прозвища «потаскуха», я услышал в этом женском лагере песни самого высокого эмоционального «накала». Особенно тронула меня песня «Тишина», которую пели в женской бригаде лесоповала.
Я сразу упросил бригадира Елену Груббе записать мне слова этой песни. Женщина выполнила мою просьбу, но принесла не стихи, а только содержание. На мой вопрос, как можно петь так слаженно сущую прозу, я услышал ответ, что некая лесоповал ьщица Лариса, собирательнице лагерной поэзии, где-то «подцепила» эту песню на белорусской «мове». Когда я признался Елене, что имею некоторое отношение к стихотворству, она сделала мне своего рода «социальный заказ»: перевести эти белорусские строки на русские. Ей недолго пришлось ждать. Мне помогла БОЛЬ, эта всемогущая царица лагерного фольклора, и я тут же выполнил ее просьбу.
КНІГІ ОНЛАЙН
