Май Данцыг
Выдавец: Беларусь
Памер: 74с.
Мінск 2023
Усе гэтыя біблейскія катэгорыі для Данцыга ніколі не былі абстракт-нымі і ўспрымаліся ім натуральна ў працэсе асабістага жыццёвага во-пыту. Май Вольфавіч разумеў заўсёды, што ў складаным творчым пра-цэсе пазіцыя мастака, яго адносіны да таго, што ён адлюстроўвае, маюць вырашальную ролю. Яго мастацтва — гэта плён яго шматгадовых розду-маў падчас бяссоння, не заўсёды радасных жыццёвых калізій, сацыяльных катаклізмаў ці навеяных успамінаў пра нялёгкі лёс блізкіх яму людзей, і ў той жа час — шчырай любоўю да ўсяго цудоўнага і светлага, што яго акружала ў жыцці, асабліва нявыказанай, шалёнай любоўю да Мінска.
Першая работа Данцыга пра родны горад пад назвай «Мінск. Папя-лішча Нямігі» з’явілася каля 1955 года, апошняя — праз паўстагоддзя: эцюд начнога Мінска (гэта рэпліка карціны 1970-х гадоў). А паміж гэтых дат была неймаверная колькасць палотнаў і малюнкаў пра наш горад-герой — старажытны і сучасны; горад, парушаны вайной, скрываўлены і горад адроджаны, абноўлены; горад камерны, інтымны і горад эпічны, велічны; горад непаўторнай манументальнай паэзіі і горад вечнай мала-досці, асветлены полымем Вечнага агню ля помніка-абеліска на плошчы
8
Перамогі... Сярод галоўных палотнаў Данцыга, прысвечаных Мінску, — «Мой Мінск» (1967), «Мой горад старажытны, малады» (1972), «Песня пра Мінск» (1975). Апошні твор, на мой погляд, ва ўсім выяўленчым ле-тапісе Беларусі з’яўляецца лепшым абагульнена-манументальным парт-рэтам-вобразам нашай сталіцы, увасобленым «чарадзейным» пэндзлем Данцыга.
Адна з галоўных тэм у творчасці мастака — тэма Вялікай Айчын-най вайны. На мой погляд, вайна для мастака была толькі падставай для гутаркі пра тое, штб ёсць чалавек у сучасным свеце, у чым сэнс яго прызначэння на нашай грэшнай зямлі і штб ёсць яго гістарычная памяць. Роздумы аб законах, тайнах і парадоксах часу — неад’емная адзнака вобразна-філасофскага мыслення творцы. Мы не заўсёды ўсведамляем тое, як часта звяртаюцца жывапісцы, нашы сучаснікі, да тэматыкі, якая звязана з традыцыйным уяўленнем пра «ўсеўладдзе часу». Дык вось Дан-цыг валодаў здольнасцю перадаваць час як нейкі незвычайны, які бяскон-ца цягнецца ці амаль што спынены, а таксама заўважаць прыкметы засты-лага часу там, дзе іншыя бачаць пульсацыю жыцця...
Менавіта перажываннем часу і напоўнены жывапісныя паэмы і навелы Данцыга. Гэта тэма ў мастака звязана з Вялікай Айчыннай вайной і ў вя-лікай ступені цесна пераплятаецца з тэмай памяці, якая для Мая Данцыга заўсёды была ў творчасці, магчыма, самай уразлівай у сваёй аголенасці, адкрытасці і неабароненасці. I таму, калі ўглядацца ў яго знакавыя творы, напрыклад у карціны «Партызанская балада» (1969), «Купалаўскія радкі» (1972), «Спадчына» (1973), «Легенда пра Беларусь» (1974), «Мінск. Вяс-на. 1944 год» (1975), «Перамога» (1984), «I памятае свет выратаваны...» (1985—1995), «Малы Трасцянец. Урочышча Благаўшчына. Тут памяццю людзей узведзены помнік» (2015), можна задумацца пра мінулае і сённяш-няе, пра часовае і даўгавечнае, пра лёс чалавека і лёс мастацтва ў плыні часу, пра перазовы эпох, пачынаючы з «да вайны» і заканчваючы «пасля вайны»... Такім вось шляхам набліжаўся мастак да той самай, так бы
9
мовіць, прытчавай «формулы» вобразна-філасофскага іншасказання аб грунтоўных уласцівасцях быцця...
Сваёй «вайной» Данцыг уварваўся ў гэтую свяшчэнную для нашай краіны тэму ў сярэдзіне 1960-х гадоў. Менавіта тады для мастака прыйшла пара асэнсаваць партызанскую тэму з больш далёкіх часавых дыстанцый і паспрабаваць усвядоміць яе па-філасофску, больш засяроджана, эмацыя-нальна, бо ў тыя часы стала ўжо яўна недастаткова адлюстроўваць толькі жанрава-апавядальныя эпізоды ваеннай эпапеі. Так з’явіліся грандыёз-ныя палотны «Беларусь — маці партызанская» (1967) і «Партызанскае вя-селле» (1968), якія выклікалі сапраўдны фурор у культурным грамадстве Беларусі і Расіі.
Мне пашчасціла бачыць на свае вочы, як у творчай майстэрні па вуліцы Някрасава, на тэрыторыі Мінскага мастацка-вытворчага кам-біната, нараджаліся гэтыя наватарскія жывапісныя помнікі народнаму подзвігу беларусаў. Я тады вельмі здзіўляўся, як Май Вольфавіч працаваў наогул без усялякіх эцюдаў і эскізаў, пісаў прама на палатне. Ён гаварыў, што ў яго ўсё ўжо выбудавана да дэталяў у галаве... Так ці інакш, але, па сутнасці, гэтыя карціны сталі сапраўдным гімнам гераізму, жыццю, дабру і гуманізму.
«Пра Вялікую Айчынную вайну» (1968) — адно з лепшых праграмных палотнаў Мая Данцыга, у якім ён выказаў думкі і пачуцці сучасніка пра яго абавязак перад мінулым і адказнасць перад будучым. Стол, пішучая машынка з чыстым аркушам паперы, попельніца, поўная акуркаў, наруч-ны гадзіннік, раскрыты пачак цыгарэт, гільза ад артылерыйскага снара-да з галінкай чырвонай рабіны, скамечаныя спісаныя аркушы паперы на падлозе... За вялікім акном бялеюць заснежаныя дахі дамоў і нейкіх прыбудоў... Усё гэта расказвае пра галоўнага героя карціны — неспа-койнага чалавека, журналіста ці пісьменніка, якога мы зараз не бачым. Ен нібыта адышоў кудысьці на хвіліну, аднак мы шмат разумеем пра яго: яму сапраўды ёсць пра што ўспомніць і расказаць людзям. Відаць, яму
10
вельмі балюча на сэрцы ад няпростых успамінаў пра былое, пра загінуўшых аднапалчан, пра «сваю вайну»...
Аднойчы Май Вольфавіч працытаваў мне цудоўную фразу знакамітага кінарэжысёра Андрэя Таркоўскага, якога вельмі паважаў: «Мы распяты ў адной плоскасці, а свет — шматмерны. Мы гэта адчуваем і пакутуем ад немагчымасці спазнаць ісціну... А ведаць не трэба! Трэба любіць. I верыць. Вера — гэта веданне пры дапамозе любові...» На маю думку, так і жыў Май Данцыг — мастак, якому «пры дапамозе любові» было адкрыта асаб-лівае хараство. Таму ў яго творчасці так многа мастацкай праўды, якая ўражвае гледача. Данцыга немагчыма ні з кім параўнаць ці зблытаць. Ён адзін такі — з асаблівым «голасам», асаблівым мысленнем, эмацыя-нальнай і інтэлектуальнай энергетыкай...
Барыс Крэпак
'—-^ V-/ ародный художнлк Беларусл, заслуженный деятель лскусств Беларусл Май Данцлг... Кавалер белоруссклх ордена Почета м ордена Францлска Скорлны. Блестяшлй жлвоплсец, профессор, вы-даюіцлйся педагог, лз-под крыла которого вышло несколько поколеннй художнлков; коммунлкабельный человек, совестллвый л прлнцлплаль-ный, для которого высокое творчество с юностл стало главным смыслом жлзнл. Н нлчего удлвлтельного тут нет: лз 87 прожлтых лет более 60 он работал в лскусстве.
Май Данцлг был ллчностью унлкальной, нл на кого не похожей. Его большая последняя прлжлзненная выставка, посвяіценная 85-летлю co дня рожденля, которая прошла в 2015 году в Нацлональном художе-ственном музее Республлкл Беларусь, стала настояіцлм празднлком для млнчан л гостей столлцы. На ней было представлено более 250 пролз-веденлй, начлная co студенческлх работ 1950-х годов л заканчлвая гран-длознымл по размерам полотнамл последнего временл.
Можно только удлвляться, как Маю Данцлгу в таком почтенном воз-расте удавалось создавать крупные монументальные пролзведенля, по-добных которым в современном лзобразлтельном лскусстве уже давно нлкто не рлсовал. Средл всех белоруссклх жлвоплсцев Май Вольфовлч л сегодня, через шесть лет после его смертн, остается в Беларусл едлнствен-ным художнлком, который счлтал жанр сюжетно-тематлческой картлны основополагаюіцлм л даже соцлально важнейшлм в пространстве всех друглх влдов л жанров лзобразлтельной культуры. Данцлг был худож-
12
нлком яркой метафорлчностл, сложной аллегорлчностл, который всег-да стремллся к многоплановому содержательному подтексту. Поэтому его лучшле флгуратлвные полотна о войне л млре, а также масштабные урбанлстлческле пролзведенля на тему послевоенного л нового Млн-ска заслуженно вошлл в золотой фонд белорусского лзобразлтельного лскусства.
Разнообразное наследле Мая Данцлга — это л жанровые картлны о дне сегодняшнем, л композлцлонные портреты деятелей белорусской л росслйской культуры, л небольшле городскле пейзажл настроенля, л многозначные фллософскле натюрморты, л сотнл рлсунков каранда-шом, пастелью, темперой.
Таклм был Данцлг — актлвным, неспокойным, энцлклопедлческл об-разованным. Его талант проявллся еіце в раннлх пролзведенлях, включая его блестяіцле студенческле штудлл, сделанные в днл Всемлрного фестл-валя молодежл л студентов 1957 года. Но первое настоягцее прлзнанле к Данцлгу-жлвоплсцу прлшло уже в Беларусл, когда на республлкансклх л всесоюзных выставках появлллсь его тематлческле картлны, лнду-стрлальные пейзажл, натурные портреты шахтеров, нефтянлков, стро-лтелей лз «соллгорского цлкла», средл которых особенно можно выде-ллть значлмые композлцлл «Гудлт земля Соллгорская» (1960), «Я знаю, город будет... Соллгорск» (1961), «Новоселы» (1962) л «В рабочей сто-ловой» (1963). Нменно с этлх пролзведенлй начался тот самый Данцлг, который через несколько лет, получлв премлю Ленлнского комсомола Беларусл (1968), уже был в авангарде той плеяды белоруссклх советсклх жлвоплсцев, представлтелей так называемого «сурового стлля», для ко-торых непрлукрашенная правда жлзнл была альфой л омегой творчества.
Май Данцлг — лз того романтлчного, легендарного поколенля шестл-десятнлков, которые дерзко перевернулл советское лскусство, отброслв, казалось бы, нерушлмые офлцлальные каноны. Да, он — лз шестлдесят-нлков, л в то же время — сам по себе, орлглнальный л неповторлмый. Свобода л шлрота образных обобіценлй, колорлстлческое бунтарство,
13
сочные л яркле краскл, веллчественность сюжетов л глубокое духовно-моральное лх осмысленле, метафора как мотор формы — вот основные черты его лзобразлтельно-выразлтельной концепцлл.
С 1958 года л до конца жлзнл судьба связала Мая Вольфовлча с педаго-глческой деятельностью в Белорусском театрально-художественном лн-стлтуте (ныне Белорусская государственная академля лскусств). Это не мешало ему почтл каждый день занлматься люблмым творческлм делом в своей мастерской. А может, л наоборот, так как ему, как воздух, была не-обходлма постоянная л непосредственная связь с молодежью, с лх радо-стямл л неудачамл, с лх работой. Да, необычного трудолюбля л слльной энергетлкл художнлку было не занлмать...
...Май Данцлг родллся 27 апреля 1930 года в Млнске в районе Немн-ГМ' До войны успел окончлть пять классов обіцеобразовательной средней школы № 12 л трл класса музыкальной, где, владея абсолютным слухом, музлцлровал на скрлпке. Азам рлсованля учллся у отца — спортсмена-педагога л художнлка-люблтеля.
КНІГІ ОНЛАЙН
