КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
3 рапарту барона Бенігсена графу М. Зубаву (на мове арыгінала): «Прйбыв я поутру в девять часов к местечку Вйшневу, не медля решйлся атаковать... Сраженйе... продолжалось до половйны двенадцатого, 6 котором над непрйятелсм одержана была полная победа, й в велйчайше.й онаго разстройке преследовал я его... далее шестй верст... Непрйятель прйнужден был оставйть в добычу нам весь свой обоз в чйсле более двух com повозок, 6 койх нашлось множество похшценного в ліестечке Мвенйц». А вось карціна бою з другога боку — Агінскі піша ў мемуарах: «...Калі я загадаў усім павозкам спыніцца пасля спуску з гары пад Вішневам і шукаў па мапе дарогу..., значны атрад казакоў разам з палколі Мікалая Зубава... напаў... нечакана на нас... Калі я залішне неразважліва высунуўся наперад, кулі прашылі мой капялюш, і я немінуча загінуў бы, калі б афіцэр, па прозвішчу Паўловіч, не ўхапіў майго каня за цуглі і не прымусіў мяне павярнуць назад. У гэтым баі я страціў ўвесь мой багаж, захоплены ў Івянцы, маю касу, якая налічвала больш як 7000 залатых дукатаў, шмат належачых мне каштоўных рэчаў і ўсе мае паперы. ^ванаццаць чалавек з кавалерыі, каля 20 добраахвотнікаў, 25 стральцоў і ўсе людзі з маёй прыслугі былі забіты... Мне... ўдалося правесці з сабой каля 150 чалавек..., мае стральцы адступілі ў лясы, а непрыяцельская конніца ішла ўвесь час па баках у нас, каб абкружыць і перашкодзіць нашаму адступленню..., мы на працягу некалькіх гадзінаў адбіваліся ад моцных патрулёў корпуса Цыцыянава. Нарэшце, з надыходам ночы, нам удалося злучыцца з авангардам нашай армііў Крэве». Прайграўшы Бенігсену гэты. бой, бгінскі праз некалькі гадоў у яго ўсё ж выйграе — у дуэлі на «рамантычным фронце». 8 — Агінскі ў галоўнай стаўцы ў Апімянах, дзе «генерал Ясінскі і ўсе баявыя афіцэры... прынялі мяне надзвычай na-сяброўску, яны дакаралі мяне за маю смеласць і стараліся суцешыць мяне з-за тых паразаў, якія я пацярпеў». Праз дзень сюды ж прыйшла і ацалелая частка яго атрада. 27 — у Вільні атрымоўвае даручэнне ад генерала М. Вяльгорскага (новага кіраўніка паўстання') у якасці яго даверанага кур’ера накіравацца да Т. Касцюшкі ў Варшаву. 29 — прыбыў пад Варшаву, дзе сустрэўся з Т. Касцюшкам. «Бьйа 5-я гадзіна раніцы, калі мяне ўвялі ў яю намёпі, дзе ён спаў на ахапцы саломы...» Прачытаўшы 58 лісты ад Вяльгорскага і рапарты Агінскага і Ясінскага аб партызанскім рэйдзе, Касцюшка « паціснуў мне руку і падзякаваў за тое, што я даваў прыклад сваім землякам і аддаўся прафесіі небяспечнай і цалкам для мяне новай...» Сярод іншага Касцюшка ўхваліў новы праект Агінскага — рэйд на Дынабург, які б адцягнуў на сябе рэгулярныя расейскія войскі, што сцягваліся да Вілыгі. ЛІПЕНЬ Т. Касцюшка ў паўстанцкім строі 19 — Агінскі з атрадам сваіх стральцоў і разам з іншымі паўстанцамі актыўна абараняе Вільню ў час штурму расейцаў. ЖНІВЕНЬ 1 — пачатак другога рэйду на Дынабург (г. Даўгаўпілс, Латвія) — праз Нямечын, Свянцяны і Дусяты. У атрадзе былі тысяча коннікаў і 1500 чалавек пяхоты. Але палова конніцы дрэнна забяспечана, а з пяхоты толькі 300 мелі стрэльбы, астатнія ўзброены пікамі, былі і дзве малыя гарматы. Каб захаваць рэйд у сакрэце, Агінскі пакінуў амаль ўвесь атрад у Дусятах (Браслаўшчына), а з трыма сотнямі кавалерыі выйшаў на бераг Дзвіны (Даўтавы) да Дынабурга. Але паўстанцаў тут ўжо чакалі, і да гораду на падмогу падыходзілі расейскія войскі. Праз некаторы час, так і не пераправіўшыся праз раку, атрад вяртаецца ў Дусяты (але 30 добраахвотнікаў усё ж уварваліся ў горад і выпадкова яго падпалілі). 11 — Т. Касцюшка адправіў ліст Агінскаму, дзе пісаў: «Трамадзяніні Я атрымаў рапарт, які ты мне паслаў з берагоў Дзвіны. Я задаволены, што ты змог здзейсніць мае намеры і што іх вынік адпавядаў нашаму чаканню...» Па прыбыцці ў Дусяты (праз Езяросы і Ілукшту) паўстанцы даведаліся, што Вільня была атакавана і захоплена расейцамі. 12 — паўстанне ў Вілыгі пацярпела паразу, паўстанніцкія (літоўскія) войскі адышлі да Коўна (г. Каўнас, Літва). У Дусятах Агінскі перадаў камандаванне атрадам Марыконі і вырашыў праз Коўна ехаць у Варшаву да Т. Касцюшкі: «Я знайшоў генерала Хлявінскага [трэці камандуючы (пасля Вяльгорскага) войскамі паўстанцаў — аўт.] за тры мілі ад Коўна,... аб’явіў яму аб сваім рашэнні... і пакінуў берагі Нёмана, які зноў убачыў толькі праз восем гадоў, пасля майго вяртання з эміграцыі, пасля шэрагу няшчасцяў, якіх я, нягледзячы на мае сумныя прадчуванні, ніколі не мог чакаць». Так, недалёка ад Агінтаў (сядзібы яго далёкага продка князя ^мітрыя Глушонка) заканчваўся шлях паўстанца Міхала Агінскага — сябра Віленскай Вышэйшай Рады, «камандуючага вольнымі войскамі». 18 — Агінскі ў Варшаве, дзе атрымаў дазвол ад Т. Касцюшкі выехаць у свой маёнтак ў Саколаве. У гэты ж дзень з Нямірава (Украіна) на Беларусь рушыў са сваім войскам «знаёмец Міхала» — генерал Сувораў, які пасля перамог над паўстанцамі пад Крупчыцамі (каля Кобрына) і пад Бярэсцем (у верасні) месяц чакаў загаду ісці на Варшаву. КАСТРЫЧНІК 10 — у баі пад Мацяёвіцамі паранены Т. Касцюшка трапляе ў палон. Агінскі ў Саколаве атрымаў вестку аб палоне Касцюшкі і, даведаўшыся, што ў Саколаў рушыць атрад з 500 казакоў, з цяжкасцямі ўсё ж вяртаецца ў Варшаву. Кіраўніком паўстання абраны Тамаш Ваўжэцкі, які дазваляе Міхалу Клеафасу Агінскаму накіравацца да атраду генерала Дамброўскага. ЛІСТАПАД 4 — штурм войскамі Суворава прадмесця Варшавы — Прагі. Згодна з рапартам Суворава, абаронцаў было забіта 13 340 чалавек, 3 тысячы патанулі ў Вісле, 12 860 узята ў палон. Праз некалькі дзён Варшава капітулявала. За перамогу над паўстанцамі генерал-фельдмаршал Сувораў атрымаў ад імператрыцы Кацярыны II беларускія землі (сярод іх Кобрын і Кобрынская воласць) і болей за 25 тысяч душ прыгонных сялянаў. Агінскі разам з афіцэрамі атраду Дамброўскага прабіраецца на захад (пры сабе мае пашпарт на імя Міхалоўскага) і пакідае краіну, якая болей не будзе існаваць. Аўстрыя і Прусія «падзеляць» паміж сабой польскія і частку ўкраінскіх і летувіскіх земляў, а Расея «далучыць»да сябе ўсю Беларусь і болыпую частку Летувы і Украіны. Кароль Аўгуст стане вязнем. Для князя Агінскага пачнецца 7-гадовы шлях выпрабаванняў і прыгод — шлях эмігранта-вьсгнанніка. Жыццё былога дыпламата і паўстанца ізноў зменіцца — ён стане ўцекачом з рознымі прозвішчамі, «палітыкам без краіны», але не здрадзіць сваім мастацкім захапленням і сваёй звычцы цікавіцца жыццём і запісваць яго падзеі ў свой нататнік. Тэта будзе яго «рэйд эмігранта па Еўропе», які будзе праходзіць па партытуры дыпламатаў Рэспублікі Францыя ў іншым тэмпе — у тпэмпе моднага ў тыя часы танца, які меў французскую ж назву GALOP (гэты «рэйд» даецца праз геаграфію краін і гарадоў, дзе быў Агінскі). Эмігрант ВЕНА, Аўстрыя (лістапад 1794 г.) — М. Кл. Агінскі сустракаецца з жонкай. Сярод венскай знаці ходзяць чуткі, што графіня Ізабэла Агінская «водзіцца з нейкім Міхалоўскім». Праз 10 дзён Агінскія едуць у Венецыю. Венецыя, Італія (7 снежня) — атрымаў лісты ад Суворава (з пашпартам) і ад князя Рэпніна з прапановай напісаць Кацярыне II пакаянны ліст. Агінскі адмаўляецца і тым самым пазбываецца ўсёй сваёй маёмасці. Сустракаецца з былымі паўстанцамі. Шляхі М Кл. Агінскага-эмігранта (лістапад 1794—1802 гг.) 20 снежня ён распавядае ў лісце аб венецыянскім карнавале, тэатрах і аб прыёме ў палацы Дожаў. У гэтым жа годзе тут, у Венецыі, былы віленскі паўстанец, эмігрант Каэтан Нагурскі знаёміцца з 17гадобай прыгажуняй Марыяй Нэры, дачкой карчмара. Закахаўшыся, Нагурскі адбязе яе праз час у Варшаву, a потым і ў Вільню, ажэніцца з ёй, і Марыя стане Нагурскай. 18 сакавіка 1795 М. Кл. Агінскі едзе ў Падую. 3 Падуі 1 красавіка адпраўляе два лісты ў Гузаў свайму настаўніку Ж. Ралею, дзе апавядае пра гісторыю горада, пра універсітэт, батанічны сад, пра Пятрарку і Галілея. Верона — сюды адвозіць сваю жонку (яна потым паедзе ў маёнтак бацькі — у Бжэзіны пад Варшавай), а ў горадзе наведвае палацы, касцёлы і амфітэатр. У Венецыі (жнівень) даведваецца аб сваім прызначэнні прадстаўніком польскай эміграцыі ў Канстанцінопаль (Стамбул) дзеля тайных дамоваў — каб схіліць туркаў да новай вайны з Расеяй. Бярэ сабе новае прозвішча Жан Рыдэль, і яму выдаецца пашпарт з наступным тэкстам (пераклад з французскай мовы): «Прашу ўсіх, да каго прыйдзецца звярнуцца, прадстабіць вольны праезд Жану Рыдэлю, ураджонаму паляку г. Вільня, на Аітве (узрост — 37 год; рост — пяць футаў, чатыры пядзі; валасы — шатэн; бровы — такія ж; вочы — карыя; лоб — вузкі.; нос — сярэдні; падбародак — акруглы; твар — авальны), едучаму з лёкаем у Канстанцінопаль, не чынячы яму якіхнебудзь перашкодаў, якія б прымусілі яго пакутаваць. ўўадзена ў Фларэнцыі 17 нівоза 4 года Рэспублікі адзінай і непадзельнай. Подпіс — Жан Рыдэль. Паўнамоцны прадстаўнік мгністэрства Макс Фрэвіль — сакратар амбасады. Прагледжана 22 жэрміналя 4 года Французскай Рэспублікі. Аамон — генеральны консул Французскай Рэспублікі ў Смірне. Пасведчанне дае права на праезд. Ларэта (9 лістапада) — піша ліст сваёй жонцы ў Бжэзіны. Рым (20 лістапада) — ліст жонцы. Спалета (?) — адчувае сябе хворым (у яго жар) і спыняецца ў сваёй радні — княгіні Радзівіл, якая праз ангельскага пасла лорда Актона дабіваецца выдачы яму пашпарта для паездкі ў Неапаль. Неапаль (?) — у першы дзень наведвае оперны тэатр Сан Карло, дзе з-за сваёй блізарукасці не заўважае, што яго пазнае расейскі пасол граф Галаўкін. Горад Аарэта, сучасны выгляд Кажучы «шпіёнскай мовай», канспіратар Агінскі «засвечваецца», таму што пасол абавязаны данесці ў Расею імператрыцы, дзе і калі бачыў «бунтаўшчыка», якога ўрэшце трэба арыштаваць. Але Ралаўкін праз дацкага пасла Бурке і яго знаёмых папярэджвае былога калегу аб небяспецы. Бачна, што ў тыя часы паміж дыпламатамі існавала сапраўдная салідарнасць. Аа таго ж былы дыпламат меў аўтарьтгэт, які, напэўна, грунтаваўся і на славе Агінскага-кампазітара. / той час хадзілі чуткі аб яго самагубстве з-за нешчаслівага кахання. Рэтыя чуткі і яго паланэз «фа-мажор», які ў тыя часы таксама называўся «Паланэз Агінскага» і быў вельмі папулярны ў Еўропе, стваралі эмігранту Міхалу арэол рамантычнага героявытанніка.