КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Чуб моўчкі сабраў у абярэмак вінтоўкі, падаўся на вуліцу. Натоўп вяскоўцаў сабраўся каля плота насупраць Карпавай хаты, па той бок вуліцы,— стаялі, ціха перагаворваліся, бы ў чаканні звычайнай будзённай хаўтурнай працэсіі, пазіралі, як Гнат загадзя ачышчае, прыбірае задок падводы, скідваючы проста долу мяшкі і кошыкі; як пасцілае паддон паловаю брызенту — другая звесілася з воза да зямлі; як чырвонаармейцы, іхнія нядаўнія рабаўнікі, упэўненыя ў сваёй сіле і беспакаранасці, а цяпер пакорлівыя і безадказныя, выносяць і ўзвальваюць на падводу сваіх нежывых таварышаў... Узвалілі, Гнат прыкінуў трупы брызентам, паправіў неастылую яшчэ, падатлівую нагу, што высунулася праз дзірку драбіны,— тую самую нагу, з расквашаным мокрым чаравікам, з доўгай, на бінт падобнай, абмоткаю. Дарослыя — па большасці старыя дзяды і кабеты, стаялі спаважна, са скрушнымі тварамі, як і належыць добрым людзям у такіх выпадках — калі выносяць нябожчыка. Але між імі ўвесь час круціўся, аж прытанцоўваў на месцы хлапчынка гадоў дзесяці, крэпенькі, чырванашчокі, бы снягір, у валёначках і ў вялікай, непаразмернай яму шапцы-вушанцы. Шапка ўвесь час спаўзала на вочы, ён падбіваў яе знізу даланёю і шморгаў носам. Было відаць, як круціць яго ўсярэдзіне, як так і прэ з яго жаданне выпаліць вось зараз гэтым дзядзькам і цёткам нейкую важную, аднаму яму вядомую тайну... — А гэта ж я, далібог, я! — не вытрымліваў тады і азіраўся, шукаў вачыма такую ж, як сам, крэпенькую, зграбную, чырванашчокую дзяўчыну, нізка, па самы лоб абвязаную хусткай-«канаплянкаю», як бы ўжо яна была дарослай маладзіцаю.— Праўда ж, Лізка? Ну, скажы! У яго звонкім, дрыготкім ад уласнае смеласці голасе былі і дзіцячая неразумная пахвальба, і нецярпячка, і боязь, страх нават, што яму не павераць, смяяцца пачнуць або яшчэ прагоняць адсюль... — Далібог, не хлушу! — сцягваў шапку і жагнаўся з наіўнай шчырасцю, як і ўсе бязгрэшныя дзеці.— Дзядзька Мікола, дзядзька Гнат — ну, скажэце!.. Праўда ж? — Праўда, праўда,— пацвердзіў дзядзька Мікола, чамусьці без заўсёднага свайго смеху. Як і Гнат, як і абодва Карпавы сыны, ён быў мясцовы і добра ўсіх ведаў.— Ты ў нас гірой, Васілько,— няўмела пахваліў малога,— сапраўдны гірой!.. Крэпенькая, зграбная дзяўчынка, яшчэ больш чырванеючы, не падымаючы вачэй, ціха ўшчувала «гіроя»: — Маўчы, тут жа людзі стаяць... Бяжы дамоў ужо, пагрэйся на печы — вунь смаркачы папусціў!.. Але дзе там, акрылены Міколавай пахвальбою малы нічога і слухаць не хацеў. — Я прама гародамі — отама-во, пабег, крычу: дзед Карпа, Дзяніс, дзядзька Гнат, дзядзька Мікола — там, крычу, бальшавікі ездзяць, ото-то каля вашай хаты будуць!.. Худзенькі Мікіцін, яшчэ больш змізарнелы, скундзёблены ад холаду і страху, падняў галаву, на міг сустрэўся з Васількам вачыма, і толькі цяпер яму прыйшло на памяць і ён з панылай абыякавасцю ўспомніў, як даўно-даўно (на самай справе менш чым паўгадзіны назад) гэты самы хлапчук даваў стракача агародамі ад хаты, а ён, Мікіцін, стаяў, як ёлуп, і мачыўся на кола, марыў пра кашу з салам, пра вызнянскую цёплую казарму, пра земляка Чувалава, які напіша на радзіму, што ўсё ў іх тут у парадку і ваююць яны дзякаваць Богу... Мікіцін патупіўся, з тою ж панылай абыякавасцю адзначыў, што халадае і сняжок не перастае, пад заднім колам няма ўжо жоўтай пляміны... Вось таксама замяце і кроў, і ўсе сляды іхнія, ніякага знака па іх не астанецца, ніхто іх не знойдзе, ды і шукаць ніхто не будзе!.. Каму ён трэба, слабасільны, неабстрэлены, непісьменны чырвонаармейчык славутай шаснаццатай арміі дваццаць другога палка дзевятнаццатага асобага ўзвода, баец, які нават «пам-нач-кам-узвода» так і не навучыўся вымаўляць, які і ў бальшавіцкую армію пайшоў ні па якім не «зову сердца», як выдумляе ў сваіх пісьмах дурны, дарма што грамацей, Чувалаў, а ад таго, што ў іхняй мнагадзетнай сям’і паелі нават беражоную семянную бульбу і проста пухлі з голаду, а ён, Мікіцін, перад тым як запісацца служыць, абышоў па хатах усіх дэзерціраў і камісаваных ды распытаў добра: дзе лепш кормяць, дзе адзёўка прыгажэйшая — у чырвоных ці, скажам, у белых... Вось такое «веленне сердца»... Усё было скончана, і цяпер толькі брызент у задку падводы, тапырачыся, абазначаў схаваную пад ім паклажу. Ды яшчэ коні, акурат бы той Карпаў сабака, чуючы людскую кроў, пужліва стрыглі вушамі, касавурыліся, раздзьмухвалі шы- рокія ноздры і штораз беспрычынна ўсім целам уздрыгвалі, як робяць гэта душным летнім днём, калі дакучае гнус. Гнат павярнуўся да Кецкі, рыкнуў: «Ну, давай!..» — і да таго не адразу дайшло, што гэта вяроўку трэба даць. Вяроўка вісела ў яго на плячы, а адкуль яна ўзялася, ён не помніў — хутчэй за ўсё Гнат накінуў на яго, як на слупок, калі сам бег хутчэй страляць у чалавека, у гэтага вось самага, над якім тапырыцца брызент... Кецка падаў вяроўку і, наўчоны ўжо, сам, без каманды паспешліва выдаўжыў рукі. Нават Гнат, спрытна і туга завязваючы вузел, прабурчэў на гэтую залішнюю стараннасць: — Сагні ў лакцях трохі, цягнеш тут...— Дзелавіта агледзеў палонных, прыкінуў, які інтэрвал трэба даць, ці хопіць вяроўкі на ўсіх. Націснуўшы Кецку на жывот, адцягнуў рэмень, сілком прапіхнуў пад яго звітак вяроўкі.— Наступны! Наступны быў Мікіцін. Зусім не адчуваючы болю, з якім упівалася ў настылую скуру скручаная ў тры столкі вяроўка, ён толькі падумаў: навошта ўсё гэта, хіба яны ўцякаюць ці збіраюцца ўцякаць, хіба мала ім навукі?.. — Іх бы саміх упрэгчы, заместа коней,— зларадна прашамкаў дзядок, абуты ў белыя валёнкі; ён стаяў паперадзе ўсіх, абапіраючыся на сукаватую неакораную крывуліну.— Асабліва гэтага вось, чорта бяспалага,— паказаў на Кецку.— Хай бы цягнулі! Адзін малы Васілько, у якога, відаць, уяўленне ўміг стварыла малюнак — чырвоныя цягнуць воз, а коні спаважна йдуць сабе збоку,— зайшоўся нервовым смехам, больш ніхто, нават рагатун Мікола, не падтрымаў дзеда. Гнат, які ўвязаў адной вяроўкаю палонных, выставіў іх цугам і цяпер, сагнуўшыся, намотваў канец вяроўкі на кручкі пад задком, сярдзіта зіркнуў на старога знізу ўверх. Людзі маўчалі. I маўчанне іх гаварыла аб той адвечнай шкадобе ахвяры да свайго ж ката, калі сам ён апынаецца ў яе скуры... IV Выйшаў з веснічак Чуб з абярэмкам вінтовак. Уладкаваў зброю на падводу, паўз драбіну. Памацаў забітых праз брызент, праверыў, ці як след звязаныя палонныя, пашморгаў вяроўку — ці добра трымаецца на кручках... Затым, бы цяпер толькі заўважыў, павярнуўся да натоўпу. Ссупіў бровы, уставіў рукі ў бокі — вялізны, што той мядзведзь, спытаў, грозна варушачы вусамі: — Так — і што вы тут не бачылі? Дзядок, абапіраючыся на крывуліну, падаўся бліжэй. Патлумачыў: — Дык гэта... Стаімо, жджэм,— і азірнуўся на вяскоўцаў, чакаючы падтрымкі. — Чаго вы жджэце? — Дык гэта... вядома... Каб сваё забраць, калі раздаваць пачняце,— дзядок паказаў крывулінаю на мяшкі доле і на падводзе. — А хто вам сказаў, што мы будзем раздаваць? — яшчэ больш павысіў голас Чуб.— Я ў вас пытаю! Раптам як стаяў — рукі ў бокі,— так і пайшоў на дзядка: — Сыны, унукі ёсць? — Дык гэта...— сумеўся той, змізарнелы перад такой скалою.— Два сыны, а ўнукі малыя... — I дзе сыны? Я спадзяюся, у нас у атрадзе? У Семежаве? — Дык гэта... па хадзяйству... — Па хадзяйству?! Мы там мерзнем, гібеем, кроў праліваем за вас жа, а вы — па хадзяйству?! Толькі і робіце, што ў валенкі ціхенька пшыкаеце ды на гарачых чаранах, у цяпле ў дабрэ, валяецеся?! Саветам ці палякам, маць вашу растакую, дык вы нічога не шкадуеце! — усё больш распаляўся Чуб, наступаючы на разгубленага дзядка.— Вам пугаўём у шыбіну стукнуць, дык вы і лапкі ўгору, апошняе сала з кубла цягнеце, апошні крыж нацельны гатовы сарваць з сябе і аддаць! А нам, сваім героям, сваёй доблеснай беларускай народнай арміі вам меркі аўса шкода?! Крыху астыў, супакоіўся. — Зараз слухайце мне і запамінайце і па хатах разнясіце. Пра тое, што тут было, каб ні адна жывая душа не пікнула! Калі прыедуць, стануць пытаць, скажаце — так і так, былі чырвоныя, забралі, што ім трэба, і паехалі сабе ў Вызну. Зразумелі? Ды не тапчыцеся тут без толку, слядоў не рабіце!.. I помніце, чэрці, калі што...— пагразіў таўсценным пальцам. — He, гэта ж я так сабе,— зашамкаў спалохана, апраўдваючыся, дзядок, палічыўшы, відаць, што пагроза найбольш яго тычыцца.— Бярыце на здароўе — сваім не шкода! — сказаў, а выцвілыя падслепаватыя вочкі ўраз заслаліся жалем і паказалі на іншае — што шкада, яшчэ і як шкада свайго дабра і чым вы, такія «абаронцы», розніцеся тады ад Саветаў ці ад палякаў?.. Аднак на астатніх прамова Чуба падзейнічала. Усё правільна, так і трэба, сіла павінна быць сілаю — з кулакамі, з мацюкамі, а яшчэ лепш — з крывянкамі, тады і паважаць можна, тады і слухацца ахвота... — Правільна, хлопцы! — Бярыце на здароўе!.. — Чым гэтай набрыдзі, дык лепш сваім ужо... Нават дзяўчынка, якая моцна трымала Васільку за руку, саромеючыся ўласнай смеласці, выгукнула званчэй за ўсіх: — Што ж гэта — сваім шкадаваць?! — Даўно б так,— змякчыўся Чуб.— Хоць і тугавата, але даходзіць да вас, нарэшце разумна загаварылі. Словам — давайце, давайце ўсе па хатах! — I то праўда — што гэта мы тут... — Сляды адно робім... — Будзем маўчаць! — Маўчаць трэба, бо сабе ж горш... He слухаючы, Чуб павярнуўся да падводы. Распарадзіўся: — Гнат, паглядзі тут. Я скора,— і пайшоў назад у двор. Каля ганка ўсё было чыста. Стары Карпа дзяўбаў заступам настылую зямлю. — Каб ямку ды закапаць,— патлумачыў, паказваючы на згрэблены ў кучку бураковы снег. — Яшчэ там, на агародзе...— Чуб хацеў сказаць, што і там трэба будзе прыбраць хоць трохі, замясці, але зірнуў на неба, нізкае, панурае, зацягнутае цяжкімі хмарамі, махнуў рукою — абыдзецца, наваліць снегу за ноч, усё схавае. — Дзяніс дзе, у хаце? Карпа ўгукнуў. Прыставіў заступ да сцяны, пасунуўся следам за Чубам у хату. У хаце, асабліва пасля вуліцы, аж у нос давала змешанымі пахамі аўчыны, брагі, квашанай капусты, непрыбраных закусак на стале, застаялага нявыветранага махорачнага дыму і найбольш востра — тымі асаблівымі, якія нічым не пераб’еш і ні з якімі іншымі не зблытаеш, пахамі хворага чалавека і немаўляці. На печы за комінам сярод кучы лахманоў ляжала хворая Карпава жонка, а ў большай хаце (Чуб ведаў), так ні разу і не паказаўшыся ім на вочы, сядзела з дзіцём Карпава нявестка, жонка старэйшага сына Данілы, які, як і меншы, Дзяніс, быў у Семежаве ў брыгадзе.