Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
«Калі ласка,— яна пасунула да яго пачак.— Толькі навошта чакаць?»
«У сэнсе?»
«Каб пагаварыць нам нармальна. Запрасі мяне ў кіно, у кавярню, у парк пагуляць...»
Якая салодка-ліпкая павуціна слоў, як лёгка ў яе ўблытацца!.. У яго зноў зашумела ў галаве.
«Моцная цыгарэта,— сказаў ён,— а я думаў, так — дамская...»
«Цыгарэта як цыгарэта. Дык запросіш? Ці ўсе вы аднолькавыя — толькі на словах малайцы?»
Яна гаварыла з выклікам, нібы пацвельваючы яго. Але ён быў удзячны ёй і згодны нават на такое: хай розыгрыш, хай проста пасмяецца яна з яго. Абы яшчэ крыху працягнуць гэты
момант — яны ўдваіх, ціхія галасы, іхнія адбіткі ў аконным шкле...
«У мяне ёсць іншы варыянт. Паехалі да мяне ў вёску? На наступныя выхадныя. Цягнік цэлую ноч едзе. Нагаворымся... Дзень там пабудзем, а ўвечары назад. Ад цябе нічога не патрабуецца, толькі ты сама. Ну, як?» — Нарэшце ўдалося яму перахапіць ініцыятыву. У яго словах быў выклік.
«А што,— сказала яна пасля паўзы.— Я згодная».
(«Выходзь за мяне замуж». «Я згодная»,— таксама зляціць некалі з гэтых жа вуснаў. Грудкі сукенку напінаюць, варушацца, як жывыя. Вочкі-шчочкі, эх ты, Церашкоў!..)
«Цікава нават. Дарогу я люблю. Як і вёску... А хто там у цябе? Я думала, ты круглы сірата».
«Дзед з бабаю. I яшчэ... гэта крыху іншая вёска,— сказаў ён.— He такая, як ты, відаць, уяўляеш. He дачны пасёлак. Наша — цёмная, чарнобыльская, спітая, напаўразбураная, акрамя прыроды нічым больш не цікавая... У хаце — сажа, бруд, падлога не мытая. Прыбіральня, выбачай, на дварэ».
«Напалохаў. На бульбе я не была, ці што? I дождж, і холад... Асабліва нам, дзеўкам: ні памыцца, ні, пардон, падмыцца... Амаль два месяцы так. I нічога страшнага. А ў цябе ўсяго адзін дзень. Дарэчы, што мы там рабіць будзем?»
«Ды ёсць адна справа...»
Трухану патрэбна была гэтая паездка яшчэ і вось для чаго: нарэшце ўпэўніцца, што ён сапраўды быў некалі Трухановічам і жыў у тым часе. Трэба было праверыць знак, які зрабіў ён некалі, будучы Трухановічам: менавіта — у снараднай гільзе ён прыхаваў частку сваіх запісаў. Цяпер ён хацеў адшукаць гільзу, і тады ўсё стала б ясна.
Ён узяўся другую цыгарэту ад першай прыкурваць. Але Нэлі адабрала яе і зламала ў попелцы.
«Хадзем,— сказала па-змоўніцку, паказваючы тым, што ўжо ўзнікла нешта паміж імі, што з’явіліся ўжо ў іх сакрэты, якія звязваюць іх і якія іншым ведаць зусім неабавязкова.— A то ўдваіх столькі часу... Падумаюць, чым мы тут займаемся?»
Далей усё было як у тумане.
Трухан еў штосьці, піў штосьці. I звінела ў галаве, і шумела ў вушах — але зусім не сімптомамі хваробы... У яго нешта пыталіся: Ведрыч — з аднаго боку, Церашкоў — з другога, Ілья Ільіч — цераз стол... Ён нешта адказваў. А на Нэлі і глядзець баяўся. Яму здавалася, што яна зараз пачне ўсіх па чарзе выклікаць на кухню. Ведрыча, Церашкова, нават пажы-
лога юрыста — і ўсім ім у сімпатыях прызнавацца. Але яна ні разу больш не выйшла.
Пазней — у бальніцы, а потым у турме, часта згадваўся яму гэты вечар. Многае ўспаміналася: смак ежы, пахі, шахматы, твары гасцей, падобная на манашку Нэлі, «сабачы» пакой... Успаміналіся шум у вушах і ружовы туман у вачах... Словам, шмат чаго.
Але назву кнігі, якую падараваў тады Нэлі, ён не мог успомніць, хоць забі. Hi назвы, ні аўтара, ні вокладкі. Правал памяці. Карнэгі? Дзюма? Марыс Друон?
Ён апамятаўся, стоячы ў пярэдняй. Знаёмы ўжо шчанючок, падрослы крыху, неяк выграбся са свайго пакоя і цяпер церабіў Трухана за шнурок чаравіка. Альберт Казіміравіч памагаў Трухану апрануць куртку. Церашкоў і Ведрыч адзетыя ўжо былі і чакалі яго. Моцна падпіты Ілья Ільіч чапляўся да Ведрыча, той адпіхваў яго, і юрыста насіла ад сцяны да сцяны па ўсёй пярэдняй. Нарэшце развіталіся, падзякавалі, выйшлі на вуліцу.
«Загляну ў яшчэ адну блатхату, тут паблізу»,— сказаў Ведрыч (вось каму, а не Трухану заўсёды ўсяго было мала!).
Церашкоў спяшаўся на метро, каб ехаць у інтэрнат да жонкі з сынам.
А адзінокі Трухан вырашыў пяшочкам прайсці па вячэрнім праспекце.
6
...He паеду сёння на трамваі — Лепш вячэрнім горадам прайду.
Ён крочыў сабе памалу, і ўяўлялася яму, што не адзін ён ідзе, а з дзяўчынаю. Яму хацелася, каб была гэта Нэлі, але гэта была іншая, незнаёмая, крыху толькі на Нэлі падобная — так: зборны тып.
Ва ўсім, на што б ён ні пазіраў, яна прысутнічала. Яна была і гэтым скрыпучым снегам пад нагамі, і зорамі над галавою, і святлом ліхтароў, і асветленымі вітрынамі магазінаў... Паступова яна матэрыялізавалася, і вось яны ўжо ідуць побач, і ён нібыта размаўляе з ёю...
Чорт вазьмі. Ды чаму не можа быць так? Чаму ўсё, што для іншых звычайнае, нармальнае, даступнае, для яго — недасяжнае? Выйшла дзяўчына пакурыць на кухню, і зацікавілася
табою, і з таго моманту трывала «прапісалася» ў тваёй душы і ў думках — ну і радуйся. Чаму б, на добры лад, не даць гэтаму працяг? He запрасіць яе ў рэстаран на дзень нараджэння? У машыне да універсітэта не падвезці? Брыльянтавыя каралі не падараваць?
I што ж мне за лёс такі! Хто, калі і за чые грахі на мяне гэтае пракляцце накінуў? Як толькі блісне праменьчык надзеі — так чакай неўзабаве перыяду слепаты; як толькі грам радасці —так атрымоўвай наўздагон стопудовае расчараванне...
Любому нармальнаму хлопцу якія б на яго месцы адкрываліся перспектывы! Хоць бы ў меркантыльным плане: мінская кватэра, добрыя і багатыя цесць з цешчаю, разумная і прыгожая дзяўчына, а тое, што без цара ў галаве, дык зусім маладая ж яшчэ...
«Нармальнага»! У тым і справа, што трэба ж было Нэлі наляцець акурат на яго — не-нармальнага, не-звычайнага. Нават тое маленькае, просценькае, што ў мяне зараз ёсць, гэтыя бяскрыўдныя мары, гэтае старонняе сузіранне чужых жыццяў — нават гэта для мяне раскоша, бо можа скончыцца ў адзін міг, бо захінута ценем дамоклавага мяча аперацыі, атручана ўвесьчаснай, жудасна-тупой падрыхтоўкай да канца ўсяго...
Тут яму раптам крыўдна стала. He на сябе, не на лёс свой пакручасты, а... на жанчын. Добра, усё так: хваробы, беднасць, панурасць, некамунікабельнасць... Але ж гэта знешняе. Дык утадайце ўнутранае! Ацаніце яго, узнагародзьце за яго. Вас жа тысячагоддзямі паэтызуюць паэты, малююць мастакі, апяваюць кампазітары; дзе хвалёная спагада ваша, дзе інтуіцыя ваша? Чаму вы не адчуваеце, што такіх, як я — незвычайных, асаблівых,— можа быць, два з паловаю чалавекі на ўвесь гэты горад?
У вас пытаю.
«Усё жыццё заву іх і заву, а яны, сволачы, не ідуць і не ідуць» (Ю. Алеша). Тут яшчэ вось што: Ігара з Церашковым ці таго ж Ведрыча пакахаць справа не хітрая. А вось яго — «Палюбіце мяне чорнага, а белага я і сам сябе палюблю» (народная прымаўка). Дзе, да пляча якой Мармеладавай прытуліцца, да чыіх каленяў прыхінуць буйну галаву, каму — не, не паплакацца, не паскардзіцца — апошняя гэта справа, а з кім скупымі двума-трыма сказамі проста падзяліцца?..
Чаму ж тады здзіўляемся нарастаючай хвалі «блакітнізму», гэтай своеасаблівай мужчынскай помсты ім — ад імя ўсіх іхніх незлічоных ахвяраў, ад імя ўсіх тых, каго яны, гэтыя нагастыя і грудастыя, без часу звялі ў магілы, загубілі ў войнах, распачатых з-за іхніх дурных капрызаў, пазнішчалі
на дуэлях, згнаілі па турмах і дурдомах; помсты ад імя мільярдаў і мільярдаў тых, хто так і не нарадзіўся, забіты іхнімі абортамі...
Во занесла. «Не мне б гаварыць пра іх з такой злобаю,— мне, які акрамя іх нічога на свеце не любіў» (М. Лермантаў).
Тады, можа, успомніць і тое, колькі войнаў з-за іх не адбылося? I тое, колькіх уратавалі яны, павыцягвалі з петляў і з дурдомаў?.. Ды і з чаго ты ўзяў, што Нэлі... Можа, не так і безнадзейна ўсё. «Ты мяне цікавіш...» Здараюцца ж цуды на свеце. Можа, Нэлі якраз і ёсць тое самае выключэнне, якому можна схаваць галаву між каленяў? Прадвесніца якогасьці пералому? Так бы мовіць, плата — ганарар яму за ўсе нягоды. I з гэтага часу наладзіцца ўсё, і аперацыя пройдзе ўдала, і паправіцца ён, і пісьменнікам стане або юрыстам, як Ілья Ільіч, і разбагацее бязмежна, і ў машынах раз’язджаць будзе, і па рэстаранах Нэлі вадзіць...
А раптам? Проста дапусцім. Смехам, не ўсур’ёз, ненадоўга. Што вось неўзабаве будзе ў іх купэ адно на дваіх, цэлая ноч, без святла... I што ён ёй скажа? У такіх выпадках нармальныя людзі звычайна будуюць светлыя планы: як жыць, як разбагацець, як выгадаваць дзяцей... А ён — якую шчаслівую перспектыву зможа ён намаляваць перад ёю? Паведаміць пра сваю аперацыю? Пахныкаць, што няма грошай на лячэнне? Паныць, як цяжка яму ўсё жыццё, без будучыні...
Здорава. Вось з гэтага давай і пачынаць. Дык жанчыны вінаватыя ці мы, такія, як я,— слабыя, істэрычныя стварэнні, што нясуць да іх замест сілы, упэўненасці, кахання свае смаркачы ў насовачках?..
7
Назаўтра пасля дня нараджэння, у панядзелак, на першым жа ўроку першай лекцыі Трухан апынуўся з Нэлі за адной партаю. Гэта было ўпершыню за ўсю іхнюю сумесную вучобу. I сёння, вось цяпер, Трухан паклясціся быў гатовы, што ні ён, ні Нэлі спецыяльна не падгадвалі, каб так сесці. Проста лёс нарэшце вырашыў звярнуць на іх увагу і ўмяшаўся: узяў за каўнер аднаго і другую і звёў іх разам.
Што б ёй сказаць? — прыкідваў Трухан, скоса на яе пазіраючы. Проста падзякаваць за дзень нараджэння? У яго і ў думках не было даваць працяг учарашняй гутарцы на кухні.
Ён паўздыхаў, паварочаўся і, так і не прыдумаўшы нічога (водар духоў яе перашкаджаў, і яе нага каля сваёй, і «што за партаю адной ты сядзела не са мной...»), абы даць пальцам размінку, узяўся канспектаваць лекцыю, аўтаматычна, ад суму перакладаючы гэтую нудняціну на беларускую.
«Ну, не перадумаў? — Нэлі кранула яго за локаць.— Ты запрашаеш мяне?»
Лёгкая прыкрасць была ў яе голасе — ад таго, што не ён, а яна вымушана пачынаць. Яна не разумела яго маўчання. Адкуль ёй было ведаць, што яшчэ падчас учарашняга шпацыру па вячэрнім горадзе і пазней, уначы, ён ужо напярод усё з ёю здзейсніў: ужо з’ездзілі яны з ёю да яго ў вёску, вярнуліся, ён ёй выгаварыўся, і прызнаўся ў каханні, і прапанаваў выйсці замуж, і атрымаў насмешлівы строгі адказ... Таму і быў ён цяпер амаль сярдзіты на яе — як нібыта ўсё гэта адбылося на самай справе.
«Я якраз сягоння збіраўся ехаць па білет. Дык што — па білеты? Калі ты не...»
КНІГІ ОНЛАЙН
