Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
Ну, вітанне, роднае балота... А пахі! Як павастрэлі! — густыя пахі алешніку, арэшніку, лазняку, крушыны, ажынніку... Паявіліся і зазвінелі камары. Трухановіч узрадаваўся гэтаму звону, да таго расчуліўся, што падставіў далонь камару, даў яму добра напіцца, і калі той, падрыгваючы ў экстазе жывоцікам, паступова ператварыўся ў чырвоную ягадзіну, прыдушыў пальцам, і камар лопнуў, пырснуў крывёю,— і так жыва нагадала гэтая кроў на пальцы ваенны шпіталь, і мінскія паліклінікі, і ўсе гэтыя аналізы, якія так прымітыўна, брыдка робяцца, якіх ён маладушна баяўся і цярпець не мог і ў тым жыцці, і ў гэтым!
Каб перабіць думкі, ён захацеў спытаць у дзюбаючага носам «бацькі», ці далёка яшчэ.
— Да... (Даў пеўня голас.) Хутка прыедзем?
— Як кажаш? — ачнуўшыся, няўцямна перапытаў «бацька». Пазірнуў на Трухановіча і адвёў вочы. Відаць, спадзяваўся ўсё ж, што гэтае бяспамяцтва ў «сына» толькі ў шпіталі будзе, у чатырох сценах, у чужым месцы, а тут, убачыўшы ўсё сваё, роднае, успомніць, акрыяе.— Блізка,— адказаў з уздыхам.
— Можна спыніцца?
«Бацька» тпрукнуў. Трухановіч нязграбна злез з воза і, калі той крануўся, пакульгікаў побач, здаровай рукой трымаючыся за драбіну. У задку на сене, скручаная абаранкам, накрытая з галавой хусткаю, спала Наста. Скрып воза, сонца праз галіны і лісты вольхаў, дарога, што пахла балотам, жабамі і ўюнамі... Так усё гэта было блізка, па-свойску — палюдску, як яго новы «бацька» кажа.
Трухановічу здалося, што і праўда пачынае ён нешта пазнаваць: хоць бы тую вунь пахіленую крывую прыдарожную вольху са счасаным коламі камлём. Але не — не зрокавага, не канкрэтнага плана была пазнавальнасць, а нейкая агульна-абстрактная, у далёкім дзіцячым сне сто гадоў назад
убачаная ці, хутчэй, у сотнях кніг вычытаная. Падалося яму, што вось нібыта вяртаюцца яны, сям’я, з горада, куды ездзілі ў нядзельку на кірмаш, прадалі, што хацелі, купілі ўсё патрэбнае, словам, удалая атрымалася паездка; паабедалі, едуць назад, стары бацька кіруе канём, ён, сын, ідзе збоку, каб даць каню палёгку, жонка ягоная спіць соладка, бо ўстала рана, змарылася... I так усё добра ў іх, так згодна, ладна. Наперадзе вечар — няспешны, з кармленнем скаціны, з сядзеннем потым на лаўцы, калі чуецца дзе кляпанне касы, дзе цырканне малака аб даёнку... Пад гэтыя гукі, пад дымкі самакрутак — мужчынская бяседа аб тым аб сім; галоўнае, з непарушнай упэўненасцю, што хутка настане ноч, а заўтра абавязкова будзе раніца, і аніякай справы ім няма не тое што да таго, што дзесьці ў вялікім свеце робіцца, а нават у суседняй вёсцы... У іх сваё натуральнае замкнёнае кола: сям’я, праца, якая адначасова і адпачынак, прырода, якую нельга змяніць, якая вечная, як вечная гэтая зямля пад нагамі...
3 нецярпеннем Трухановіч чакаў, калі ж нарэшце пакажацца вёска. Чаго-чаго, а вёску, вуліцу ён жа не зможа не пазнаць. Патаемна ён нават спадзяваўся ўбачыць сваю хату, на тым жа месцы, такую ж самую...
Але ніякай вуліцы ён не ўбачыў. Да яе проста не даехалі. Конь звярнуў да першага на ўездзе хутара. Сярод алешніку адкрыўся невялікі выган. За ім, абнесенае плотам, тулілася селішча — хата, нават дзве, здаецца, хаты, хлеў... У Трухановіча сціснулася сэрца. Усё было незнаёмае, чужое. Але вось з наступным крокам ён заўважыў па той бок выгану характэрныя зараснікі лазы, якія толькі каля вады бываюць. Так і ёсць — яшчэ праз пару крокаў і сама сіняя палоска роднай стыхіі між кустоўя паказалася... Рэчка! Адпусціла крыху ад душы. Калі ёсць вада — усё не так і кепска!..
He паспеў воз уехаць на выган, як іх пачулі ўжо. Два сабакі недзе ў двары заліваліся: адзін густа і злосна, другі — тонка і радасна... Куры сакаталі. Карова падала голас, падсвінак падключыўся... 3 часам кармлення скаціны іхні прыезд супаў ці гэта замест духавога аркестра?.. 3 двара выбегла і застыла каля варот жанчына, тулячы да грудзей рукі; следам — дзяцюк (і праўда, падобны крыху на Трухановіча, толькі што без барады ды ростам ніжэйшы, але такое часта бывае, што меншыя перарастаюць старэйшых). Дзяцюк адразу ўхапіўся адсоўваць цяжкія вароты.
Трухановіч зразумеў, што жанчына і ёсць новая яго «маці», а дзяцюк, канечне, той самы «брат» — валрэўкамавец Міканор.
Жанчына адарвалася ад шула і нясмела рушыла насустрач... Трухановіч, наадварот, адцягваючы сустрэчу, запавольваць пачаў крокі.
Ён ухапіў мімалётным позіркам твар яе — звычайнай беларускай гарапашнай сялянкі, твар, які яму, дарма што таксама вясковаму беларусу, не мог бы запомніцца ні з першага, ні з пятага разоў; тое самае, як паспрабуй вылучы кагосьці з фальклорнага калектыву, што выступае па тэлевізары: усе ў аднолькавых вышыванках, аднолькавага ўзросту, усе на адзін твар — як японкі...
Ён апусціў вочы, унурыўся ў сцежку пад нагамі, набліжаўся да жанчыны, разглядаючы пыл на сцежцы, лісткі трыпутніку паабапал яе, насы-мызы старых сваіх, паспеўшых ужо запыліцца — хоць у шпіталі ледзь не да дзірак начышчаў перамешанай з салам сажаю — ботаў...
Так, упарта ўніз пазіраючы, падыходзіў ён да жанчыны.
Ён не сумняваўся, што калі яна зблізку на яго гляне, дык ураз усё зразумее і міжвольнае шарлатанства яго лёгка выкрыецца. Бо каго-каго, а маці ж не падманеш, хто-хто, а яна ўжо не зможа памыліцца. I тады адступіць: хто гэта? каго вы мне прывезлі? гэта не мой сын! — прамовіць холадна і адвернецца...
Але чужыя рукі ўжо ашчапервалі яго за шыю, і жанчына павісла на ім, выдыхнуўшы: «Сыночак!» Радасць яе была непадробная, і ад таго, што і яна не распазнала яго, яму прыкра зрабілася і сорамна.
— Добры дзень,— вымучыў ён з сябе цераз сілу.
«Бацька» ўжо заехаў у двор, вокрыкамі і свістам пугі суцішыў сабак і, не распрагаючы нават каня, паспяшаўся на выган — глядзець, што будзе. А жанчыну хоць ты адляпляй было ад Трухановіча. Усё паўтарала надрыўна «сыночак» ды «сыночак»... Яе шчака церлася аб яго бараду, і мокрай ад слёз была шчака. Непрыемна было гэта, як і тое, што пахла ад жанчыны чужым. I ўсё адно ён не адважваўся адарваць яе ад сябе. Тады мякка разняў яе рукі і вызваліўся.
А збоку цярпліва чакаў Міканор. Трухановіч падрыхтаваўся і з ім абдымацца. Але Міканор толькі крануўся яго плячэй — і зноў адступіў, бы вачам сваім не верачы, бы ўпэўніцца жадаючы, ці не міраж гэта перад ім? I зноў дакрануўся — і зноў адступіў... Захапленне, проста шчасце было на яго твары.
— Ну вось! Салдат, герой, бальшавік! Усё пры ўсім! Галава на месцы, рукі, ногі,— і Міканор аж прыцмокваў, так
падабаўся яму братаў выгляд.— A то ўжо тут такога панарасказвалі! Смяюся. Ну, давай цалаваццца,— нарэшце Міканор абняў яго,-— Як тут праз тваю бараду прадрацца...
— Лягчэй, рука ж баліць яму! — уступілася «маці».
Міканор адразу ж аслабіў абдымкі. Іншым голасам, ужо без усмешкі, клапатліва спытаў:
— Сапраўды, што з рукою, братка?
— Баліць,— адказаў Трухановіч. Ён быў уражаны. Трэба ж, як свабодна валодае чалавек сабою, мімікай сваёй, голасам!.. He было сумнення, што калі спатрэбілася б, дык гэты Міканор зарыдаў бы горка, няўцешна і шчыра, ці наадварот — зайшоўся б у заразлівым рогаце. А мо ніякае гэта не акторства? Проста чалавек такі: як умее, так і паказвае свае пачуцці? I, можа, гэта ён, Трухановіч, сам вінаваты, што зрабіўся такі падазроны, недаверлівы? Усё яму здаецца, што ўсе настроены супраць яго, усіх ён асцерагаецца, кожнаму чужому ўчынку ці нават слову надае негатыўнае значэнне, у любы момант гатовы да адпору...
— Годзе абдымацца, ідзіце ўжо ў хату!
— He ў хату — у двор спачатку! Памыцца з дарогі, асвяжыцца, пахмяліцца... Смяюся!
Міканор абагнаў Трухановіча, забег наперад, веснічкі перад ім прадбачліва расчыніў — як швейцар-брамнік, у струнку выцягнуўся, паперад сябе прапускаючы.
2
3 гэтага моманту новаспечаны «брат» зрабіўся і рукамі Трухановіча, і языком яго, і яго вачыма,— стараючыся ўгадаць (самае цікавае, што часта і ўгадваючы) братавыя думкі і жаданні.
Нават ката, які выйшаў да веснічак паглядзець, што тут адбываецца, нагнуўся і замест Трухановіча пагладзіў.
Трухановіч тым часам аглядваўся, каб вызначыць для сябе хоць першапачатковую арыентацыю. Дзве хаты, старая і новая, стаялі ўпрытык адна да адной — дзве сям’і жылі ў адным двары... Двор быў вялікі, шырокі і, як пры двух мужчынах, даволі-такі запушчаны. Усё здавалася не на сваім месцы, было складзена і звалена абы-дзе і абы-як: бароны, плуг, абгоннікі, граблі, кола з воза, куча гною...
I раптам выбухнуў успамін — далёкая-далёкая будучая зіма, пісьменніцкі дом, прыступ яго перад люстрамі ў фае...
Ну, канечне, гэта той самы двор, што прымроіўся яму тады, у тым сапраўдным жыцці! Вось тут, пад гэтай сцяною на складзеных бярвеннях, Нэлі сядзела і ён, Трухан, з нейкім дзіцём на руках...
— Што, успомніў трохі? — ад уважлівага Міканора не схавалася перамена на ягоным твары — Смяюся.
— Трохі...
— А я што казаў? Патрошку, не ўсё адразу, пажывеш, агледзішся... Дамоўка, брат, усё напомніць. Зараз, я мігам.— Міканор кінуўся ў хату, на хаду паспеўшы выцерці падэшвы чаравікаў аб мурог ля ганка.
Трухановіч прысеў на бярвенні. Вось амаль і спраўдзіўся ягоны сон-мроя... «Бацька» распрагаў каня. 3 хлява чулася цырканне — разумніца Наста, замест таго каб бянтэжыць Трухановіча разглядваннем, займалася справаю. «Маці» пастаяла крыху воддаль, мабыць, спадзеючыся пачуць якое слоўка ад «меншага». Тады прамовіла — ці то яму, ці сама сабе: «Пайду памагу» — і таксама схавалася за зачыненымі варотамі ў хляве. Нарэшце хоць на нейкі міг Трухановіч астаўся адзін.
Але Міканор ужо куляю ляцеў да студні — энтузіязм, прага дзейнасці, жаданне ўслужыць блізкаму свайму так і перлі з яго; звінеў ланцугом, стукаў акаваным абручамі вядромцэбрыкам, выцягваў ваду... Цераз плячо ў яго перакінуты быў чысты палатняны ручнік.
— Ану, хадзі, здымай гімнасцёрачку! — I гімнасцёрку пачаў памагаць сцягваць, чым толькі балесней рабіў ды перашкаджаў— Зараз астудзімся!
Мітусня яго да таго дайшла, што нават, паліваючы, адначасова і намыльваць імкнуўся Трухановіча. А вада і праўда была ледзяная, пахла калодзезем, мылам і крыху зялёным мохам, які рос на асклізлых бярвеннях усярэдзіне студні.
Санлівасць як рукою зняло. Вымыты, і пасвяжэлы, і галодны, з адной думкаю: дзецца няма куды, трэба аглядвацца, запамінаць і прывыкаць, Трухановіч — ізноў-такі паперадзе далікатнага Міканора — зайшоў у хату. Тут было светла, прасторна і, у параўнанні з дваром, чыста і прыбрана. Вымытая, дзе-нідзе яшчэ мокрая падлога тхнула свежым аерам. Ад цёплай печы плылі пахі смажаніны. У дальнім кутку перад узятымі ў ручнікі абразамі стаяў «бацька», вусны яго варушыліся, а пальцы складзеныя былі ў шчопаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
