Нічые
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 430с.
Мінск 2009
«Нічога не я. Сказала ж. Проста не думала, што так хутка».
«Нэлі, можа, ты мне проста паслугу робіш? Глядзі. У цябе сваіх справаў хапае».
«Сказала ж!»
Ён чытаў па ёй, як па разгорнутай кнізе: па твары, па сярдзіта падціснутых губках, па наіўным прыжмуры вачэй; стараўся ўгадаць ход, паслядоўнасць, чаргаванне яе думак, і, здавалася яму, не без поспеху — угадваў, «уваходзіў» у яе хоць такім чынам...
Ёй, да сцяны прыпёртай, цяпер не было як адступаць. Ад жадання зрабіць наперакор — ён не сумняваўся ў гэтым — яна паедзе. Білеты. Можа, кветкі. Вагон-рэстаран, пятаедзесятае... Каб можна было на дзень назад перанесціся! Табе ж давалі ўчора грошы.
Увечары ён паехаў да Ведрыча.
Паехаў на авось, не ведаючы адраса, памятаючы толькі назву вуліцы. Аднак пачварную, аблупленую будыніну інтэрната нельга было не знайсці і без адраса. Толькі цяпер, падыходзячы да ганка, Трухан апамятаўся, што студэнцкі білет не ўзяў і могуць не пусціць, а нумара пакоя ён таксама не ведае. Як і не ведае, дзе можа быць сам Ведрыч. Так-такі зараз сядзіць ён на месцы, са сваім характарам, і чакае яго...
Ды калі ўжо лёс возьме пад сваю апеку, то ўсур’ёз і надоўга. He давялося ні ў кога прасіцца, нікому нічога тлумачыць, нават у вестыбюль Трухан не зайшоў, бо сутыкнуўся з Ведрычам hoc у нос на ганку, у дзвярах, над якімі цьмяна
свяцілася ўзятая ў сетку лямпачка. Ведрыч быў з сумкаю ў руцэ. Пабачыўшы Трухана, ён не ўзрадаваўся, а як бы засаромеўся нечага. Перакінуў сумку ў левую руку, каб павітацца. Па-здрадніцку звякнулі парожнія пляшкі.
«Трохі парадак вырашыў навесці,— знайшоўся, што патлумачыць, Ведрыч.— А ты чаго тут? Па грошы прыйшоў?»
«Ды не — так...»
«Не хлусі. Бачу, што па грошы. Спахапіўся. Табе ўчора давалі? Дык трэба было браць... Добра, насупіўся ўжо. Знайду я. На, сумку патрымай»,— і пайшоў, не запрасіўшы Трухана нават у вестыбюль, не тое што да сябе.
Чакаючы, Трухан тупаў на ганку, каб ногі не замерзлі.
«На,— сказаў, з’яўляючыся, Ведрыч. Трухан запіхнуў скручаныя трубачкай купюры ва ўнутраную кішэню курткі.— Бяда мне з вашым каханнем. Па вачах бачу, навошта яны табе спатрэбіліся. Трухан, хочаш параду? He разлічвай на Нэлі. Гэта дохлы нумар. Яна не па табе дзеўка. He строй планаў, бо пасля толькі горш будзе. Як сябар табе кажу!»
«Ды мне... доўг аддаць...»
«Ведаю я! Пасля ўчарашняй кухні табе гэты доўг спатрэбіўся».
Такім чынам праблема з грашыма была вырашана.
У суботу ўвечары Трухан таксама, як на ганку Ведрычавага інтэрната, прытанцоўваў на пероне каля цягніка, які вось-вось павінен адправіцца. Смех смехам, але гэта было яго першае ў жыцці спатканне, з усімі атрыбутамі: хваляваннем, непакоем, гаданнем: прыйдзе — не прыйдзе, зіркамі на гадзіннік то на руцэ, то на вялікі вакзальны... 3 букетам кветак і са смутнай здагадкаю, што неўзабаве можа адпомсціцца яму гэтая фармальнасць, гэтае жаданне «быць як усе»: дзе і ў чым зімою ў цягніку іх паставіць, гэтыя кветкі, і як у цесным купэ будуць яны лезці ўвесь час пад рукі — замінаючы, перашкаджаючы...
Час бег. На пероне дакурвалі цыгарэты апошнія пасажыры. Правадніца прасіла лішніх «пакінуць вагон». Трухан убачыў Яе, калі вяртаўся ад сметніцы, куды хадзіў выкідваць букет.
Румяная, задыханая... Мілая — яна спяшалася да яго. У спартыўным касцюме. Дзіўна, як гэта ён раней не заўважаў, што пры мініяцюрнай постаці ў яе такія доўгія, роўныя ногі. Дык вось яно як бывае. Вось ты якое, каханне, эпізоды твае, дэталькі — такія значныя... Пераходы-перагрузкі твае — то ў жар, то ў холад, то ў сум, то ў радасць...
«Малайчына, што здагадалася так апрануцца,— яшчэ нічога не разумеючы, шчаслівы, сказаў ён.— I пасуе табе, і для дарогі...»
«Алесь, я не змагу,— хутка перабіла яна.— He крыўдуй». «...практычны»,— па інерцыі працягваў ён, і пакуль дагаворваў канец сказа, тады толькі да яго дайшло, што ніхто ні з кім нікуды не едзе.
«Білета шкада — прападзе...»
«А ты гаспадарлівая,— сказаў ён, крыва пасміхнуўшыся.— Эканомная».
«Шчасліва з’ездзіць».
Цягнік ужо кранаўся. Правадніца саступіла з падножкі і ўпусціла Трухана. У тамбуры ён азірнуўся. Нэлі прыклала да вуснаў палец, усміхнулася яму і памахала рукою. Правадніца гэта бачыла, яшчэ іншыя людзі на пероне... Дзяўчына сама паехаць не можа. Але прыйшла на вакзал, каб правесці хлопца. Усё так проста.
Ён прайшоў у купэ. Тры месцы былі вольныя. Прайшла правадніца, забрала білет. Ён пасядзеў крыху, затым узяў сумку і — праз тамбур, праз хісткі пераходны масток, на якім кідала, як на караблі падчас шторму, праз гэты вецер, свіст, лязгат — прайшоў у агульны вагон. Хвілін праз пятнаццаць, у Мачулішчах, ён выйшаў на куды больш людны, чым у Мінску, перон. Людзі чакалі электрычку. Зрэшты, у гэты час бегалі яны адна за адной. Трухан прапусціў адну, бо не захацеў выкідваць недапаленую цыгарэту. Другая падышла... I вось ізноў мінскі вакзал плыве за акном.
Інтэрнат. Пакой. Ігара няма, не трэба нічога тлумачыць. Хаця слабенькае апраўданне было ім падрыхтавана: спазніўся на цягнік.
Ён уключыў святло. Сеў на ложак. Добра, круцілася ў галаве, хоць кветкі выкінуў. Варта было пазычаць грошы, рыхтавацца, турбавацца, каб праз якую гадзіну сядзець тут, на гэтым ложку, дзе мог бы і нікуды не збіраючыся сядзець... Вялікая дурасць з яго боку!
Гарэла святло, а ён усё сядзеў: ці то спаў з расплюшчанымі вачыма, ці проста задумаўся... Сціхла за сцяною музыка, адно патрэсквала, шамала штосьці — ціха, бы іголка па краі пласцінкі. Ён падняў галаву і ўбачыў, што гэта... прусак шастае пад газетаю. He пад газетаю нават, а пад стосікам жоўтай паперы. I не свяцільнік гарыць, а газовачка — гільза з кнотам, патрэсквае сабе, амаль не даючы святла... I не ў інтэрнацкім пакоі ён сядзіць, a — у сваёй каморцы, і на ім не касцюм, а гімнасцёрка і старое галіфэ, а на нагах — зручныя, хоць і дзіравыя, кірзавыя боты. Акенца расчыненае насцеж. На дварэ — не зімняя ноч, а хутчэй летняя: такая цёплая, густа-чорная і ціхая-ціхая... Нядзіва, што чуваць шкробат прусака і трэск кнота.
Частка чацвёртая
1
Трухановіч зусім не здзівіўся гэтаму перамяшчэнню. Плаваючы паміж эпохамі, жывучы адначасова двума жыццямі, ён спакваля — сон за сном, запіс за запісам — падрыхтаваў сябе да таго, што два гэтыя жыцці, як дзве няроўныя, непаралельныя прамыя паступова будуць усё больш выраўнівацца, рабіцца паралельнымі, збліжацца — пакуль не сальюцца, не злучацца нарэшце ў адну...
Іншае было цікава: і ў тым, і ў гэтым часах ён помніў толькі да нейкай пэўнай мяжы — у тым, «будучым», успаміны абрываліся на вяртанні свайго двайніка з Мачулішчаў у Мінск, у гэтым, «мінулым»,— на прыбыцці ў вёску, на знаёмстве з сямейнікамі і ўладкаванні ў камору.
Ён пстрычкаю і цытатаю з ранняга Коласа:
«— Куды сабраўся? А пачпарт у цябе ёсць?» — прагнаў прусака (той схаваўся ў шчыліне стала), прабег вачыма, як бы пераправерыў яшчэ раз асноўныя этапы прыгодаў свайго мінскага цёзкі з прозвішчам без «овіч»... Потым запіхнуў пажоўклыя аркушыкі пад сяннік тапчана, патушыў газоўку і ў поўнай цемры, памалу, звыкла выставіўшы наперад руку, выбраўся ў сенцы, а адтуль — у двор. Было позна. Усё жывое і нежывое спала даўно. Толькі адзін з сабак ціха бразнуў ланцугом недзе блізка, але нават з будкі не вылез,— за гэтыя тры
дні, што прайшлі ад часу яго прыезду сюды, сабакі паспелі прывыкнуць да яго.
Ён хацеў выйсці з двара, пайсці далей, на тое месца, якое днём відаць было з акенца каморы — дзе поплаў, і каля рэчкі алешнік. Але пабаяўся заблудзіцца ў цемры.
Прысеў на калоду каля сцяны. 3 усіх бакоў яго атуляла ноч. Цемра, густата яе, парная цеплыня яе адчуваліся ім фізічна, здаваліся ватнымі, вязкімі, вадкімі — нібы ён, як рыбіна, нарэшце апынуўся ў роднай воднай сваёй стыхіі, у цёплым начным акіяне.
Ён глядзеў перад сабой, амаль нічога не бачачы, прыслухоўваўся, амаль нічога не чуючы, усміхаўся сам сабе і думаў, што вось ужо тры дні пражыў ён тут, і гэтага часу было дастаткова, каб агледзецца, абнюхацца, асвойтацца, каб утрамбавалася ўсё ў галаве і каб можна было пачынаць рабіць нейкія высновы. Першая з якіх — усё зусім не так і кепска, як уяўлялася ў шпіталі.
Цяпер можна было з усмешкаю ўспамінаць нядаўнія свае «страхі», напрыклад, хоць бы тую ж сустрэчу з так званымі «родзічамі-сваякамі», тое, што калі выкрыецца яго, хай сабе і ненаўмыснае, шарлатанства і высветліцца, што ён ніхто гэтым людзям,— наляцяць, аблаюць, абражаць пачнуць, насміхацца... Прагоняць. Дык гэта яшчэ паўбяды. A то (чаму б і не? Мо гэта толькі на людзях ягоны «бацька» такі добранькі, усё Бога згадвае, а дома — самы звычайны тыран, самадур) — накінуцца разам са сваім Міканорам, аддубасяць дрынамі да паўсмерці. Можа, і ў шпіталь да яго ездзілі так, для чужых вачэй адводу, і забралі адтуль таму толькі, каб потым на ім злосць спаганяць, крайняга ва ўсім рабіць, бо і такія ж у сем’ях патрэбны, асабліва ў сем’ях старадаўніх, цемрашальскіх...
Пры ўсёй несур’ёзнасці, дзіцячасці такіх апасак была тут пэўная логіка. А што ж, нянькацца з ім? Дзякаваць лёсу, што вось зваліўся на галаву калека, з якога ў вёсцы ніякага толку, які да сялянскай працы непрыгодны, адно кармі самога, дык яшчэ і «без памяці» — як з такім малахольным жыць у адных сценах, яшчэ невядома, што ён адмачыць можа!..
A то на 180 градусаў думкі яго мяняліся. Калі не гэтае — не абразы, не здзек з яго калецтва, дык іншая крайнасць можа ж быць: розныя «ўрачыстыя» сустрэчы, якія пачнуцца, здавалася яму, адразу ж, як толькі ваколіцы абляціць чутка, што Трухановічаў «дурненькі» з вайны вярнуўся. I аб’явіцца рознай радні, пацягнуцца чарадою, не паспее ён
парог пераступіць, і будуць так бясконца швэндацца — то ў хату, то з хаты, як у маўзалей ці ў звярынец, усе гэтыя суседзі-знаёмыя, з якімі яго ніхто не знаёміў, кумы-сваты ды хросныя-хроснікі, з якімі ён нікога не сватаў і не хрысціў, ды «сябры маленства», аб якіх ён паняцця не мае і якіх першы раз у жыцці бачыць. I пад кожнага трэба будзе падладжвацца, кожнаму даваць увагу, вітацца, усміхацца, ківаць, падтакваць, гвалтаваць сябе, ламаць камедыю, насунуўшы на твар тупую ўсмешлівую маску!..
Аднак, на яго вялікае і прыемнае здзіўленне, нічога падобнага пакуль не адбывалася. He спраўджваліся шпітальныя страхі. Ніхто ў гэтыя першыя дні яго не турбаваў. Ніякіх нават адведак не было, калі не лічыць Міканоравага сябра, таксама валрэўкамаўца,— Якава, які, з яго слоў, нібыта помніў Трухановіча яшчэ «во-ось такога!» (рука ніжэй калена), дык і гэты Яшка паводзіўся стрымана, у душу з роспытамі не лез,— наадварот, падбадзёрваў надзеяю, што ўсё наладзіцца, абы час, выздаравееш, паправішся «і ўспомніш усё, дарагі ты мой таварыш, і паваюем мы з табою, хоць і не на ваенных хрантах, але на не менш трудных — мірных!». I больш ніводнага чалавечка. Ці то сама пара такая гарачая была, калі людзям больш светлага дня трэба ўрваць, ці проста да ўсяго яны ўжо прывыклі такім ліхалеццем, усяго набачыліся — мала хіба калек з войнаў павярталася, і ў сваёй вёсцы, і ў суседніх; ну, будзе жыць яшчэ і такі — «няпомняшчы»... А мо самі тагачасныя людзі былі не такія, якімі больш чым праз паўвека зробяцца, можа, гэтыя, саветчынай пакуль яшчэ не перакручаныя, сацыялізмам не пераламаныя, канцлагераў, жабрацтва, вялікіх голаду і холаду не ведаючыя,— па самой прыродзе сваёй больш тактоўныя, разумнейшыя, спагадлівейшыя?..
КНІГІ ОНЛАЙН
