Палітычныя рэпрэсіі на Беларусі ў XX стагоддзі
Матэрыялы канферэнцыі
Памер: 278с.
Мінск 1998
Rok 1927 by 1 ostatnim, w ktorym poczynionc zostaly pewnc ust?pstwa wobcc Bialorusinow; pocz^wszy od 1928 r. sprawa bialoruska zeszla na dalszy plan, a wladze terenowc zacz?ly odchodzic od polityki ustgpstw, starajqc si? pod roznymi pozorami zmniejszyc bialoruski stan posiadania w dziedzinie oswiaty. Wowczas to doprowadzano do zamkni?cia gimnazjum w Radoszkowiczach, represjonowano uczniow gimnazjum w Wilnie pod zarzutem dzialalnosci komunistycznej. Faktcm jest, iz sytuacja, w ktorej dzialal rzad polski po likwidacji Hromady, bylaznacznie latwiejsza z powodu rozbicia ruchu bialoruskiego i sklocenia jej przywodcow. Nawet wybory parlamentame 1928 r. nie dokonaly scalenia ruchu. Wprawdzie Bialorusini zdobyli 10 miejsc w sejmie i 2 w sensie. lecz ich z^dania i postulaty liczyly si? coraz mniej” . Przyczyny zmiany polityki rztplu wobec kwestii bialoruskiej byly rozne. Nalezy do nich zaliczyc tn.in. owczesn^ sytuacja mi^dzynarodowti, zwlaszcza w ZSRR, zwiqzanti z rozpocz?ciem kursu polityki walki z odchyleniami nacjonalistycznymi. Niemniej istotn^ przyczynq byl spadek wartosci intcligcncji bialoruskiej w oczach Pilsudczykow. Z jednej strony starali si? oni pozyskac narodowo myslqcc odlamy intcligcncji, a z drugiej strony chcieli odstraszyc ostrymi represjami catosc tej grupy od sklonnosci prokomunistycznych. Realizacja polityki pozyskiwania Bialorusinow napotkala ci^gle na trudnosci, bowiem czynionc konccsje byly zbyt male, by przyciagn^c uwag? Bialorusinow.
Nacjonalistyczny kurs wobec mniejszosci zaproponowal w swym wystapicniu sejmowym Minister Spraw Wewn?trznych Fclicjan Slawoj-Skladkowski. Kilka miesi?cy wczesniej, tj. w listopadzie 1928 r., minister wydal okolnik uzalezniajacy odbywanie zgromadzen posclskich i scnatorskich od zezwolenta wladz administracyjnych. W ten sposob zamicrzal uzyskac kontrol? nad wszelkimi poezynaniami poslow i senatorow mniejszosci'4 .
Dowodem ostrzejszego kursu polityeznego wobec Bialorusinow byly poezynania urz?dnikow ministerstwa. Petycje i skargi skladane przez dzialaczy bialoruskich w ciagu 1929 r., w grudniu 1929 r. przez naczelnika Wydzialu Narodowosciowego MSW Henryka Suchenka-Sucheckiego, zostaly oddalone pod pretekstem iz”... zarzuty nie odpowiadaja istotnemu stanowi rzeczy” . Sprawy bialoruskie zostaly uznane za mniej wazne rowniez przez konferencj? wojewodow, ktora odbyla si? w grudniu 1929 r. Podsumowaniem polityki wobec mniejszosci narodowych okazalo si? expose premicra Kazimierza Bartla wygloszone 10 styeznia 1930 r. w sejmie. Mowca stwierdzil w nim, iz zagadnicnie mniejszosci narodowych
К, Gomolka. Polityka rzgdOw wobec bialorusinow.... stracilo na swej ostrosci i jest jcdnym z wielu problemow wewn?trznych, ktore rz^d skutecznie stara si? rozwi^zac’6 . Przemowienie to spotkalo si? z krytyka szeregu posiow PPS, ktorzy twierdzili, iz rz^d nie posiada okreslonej linii post?powania wobec mnicjszosci slowianskich, nie nadzorujc rownicz wprowadzenia w zycie podj?tych wczesniej uchwal, skutkiem czego aktualnc problemy Bialorusinow rozwiazywane sa wedhjg wlasnego „widzimisi?” wladz terenowych” .
W przededniu wyborow parlamentamych 1930 r., wladze staraly si? pozyskac jedynie grup? polonoftlow bialoruskich, pozytywnie oceniajqca wspolprac? z Bezpartyjnym Blokiem Wspolpracy z Rzadem. Efektem tej dzialalnosci bylo wejscie w sklad sejmu az trzech Bialorusinow z listy BBWR'u, natomiast reprezentacj? bialoruska stanowil tylko jeden pose!’8.
Dalsze kroki w realizacji polityki rz^du w sprawie bialoruskiej zostaly podjcjte przez utworzona w czerwcu 1932 r. Polsko-Bialoruska Grup? Parlamentama BBWR. Wjej skladzie znalezli si? poslowie i senatorowie z wojewodztw nowogrodzkicgo i wiletiskiego. Grupa opracowala wytyczne do dalszej pracy. W ich ramach znalazlo si? m.in. upaiistwowienie gimnazjow bialoruskich, budowa bursy w Nowogrodku, powolanie do zycia nowego organu prasowego informujaccgo о osiagni?ciach grupy. Juz na pierwszym posiedzcniu Polsko-Bialoruskiej Grupy Parlamentamej przed zebranymi zacz?ly si? pi?trzyc trudnosci, objawiajace si? brakiem srodkow finansowych na budow? bursy czy upaiistwowienie gimnazjow, brak bylo rowniez odpowiedniej osoby, ktora zostalaby powolana na stanowisko redaktora naczclnego nowego pisma. Wkrotce okazalo si?, ze wi?kszosc ustalch jest niemozliwa do zrealizowania” .
Bardziej drastyczne metody w procesie asymilacji narodowcj Bialorusinow proponowal zastosowac wojewoda polcski Waclaw Kostck-Biemacki. W kwietniu 1933 r. zwrocil si? on z prosbado Ministerstwa Spraw Wcwn?trznych о przyznanie czasowych uprawnieh umozliwiajacych mu”... oczyszczenie z szumowin i szkodnikow lub nieodpowiednich dla Polesia elementow”. W rzeczywistosci chodzilo mu о wydalenie poza granic? kraju lub wojewodztwa wszystkich niewygodnych dzialaczy bialoruskich, przede wszystkim zas zwolennikow lub czlonkow KPZB, ktorych poczynania powaznic oslabialy lub uniemozliwialy tempo asymilacji narodowej mas bialoruskich. W kolejnych pismach skladanych przez wojewod? ministrowi spraw wewn?trznych autor sformulowal prosb? о ujednolicenie metod pracy s^dow i zaostrzenie kar w sprawach о dzialalnosc antypahstwowa40. Chodzilo mu о zastraszenie ludnosci bialoruskiej a tym samym odciqgni?cie jej od pracy na rzecz ruchu narodowego.
Propozycje wojewody poleskiego uzyskaly aprobat?. W pol roku pozniej wojewoda nowogrodzki Stefan Swiderski, powohijac si? na wytyczne Ministerstwa Spraw Wewn?trznych oraz uzgodnienia z Ministerstwem Wyznan Religijnych i Oswiecenia Publicznego, podczas narady starostow nakazal podj?cie dzialan ograniczajacych rozwoj liczebny i terytorialny ruchu bialoruskiego. Zobowiazal starostow do uniemozliwicnia powstawania nowych placowek jakichkolwick
Палітычныя рэпрэсіі на Беларусі ў XX стагоддзі. organizacji, a takze likwidacji juz istniejacych, poczynaj^c od jednostck wykazuj^cych najmnicjsza aktywnosc. Natomiast organizacje biatoruskie przejawiajace duz^inicjatywg mialy bye przejmowane przez Polakow. Wojewoda poinformowat rowniez starostow о likwidacji kolejnego gimnazjum bialoruskiego wNowogrodku, wstrzymal takze wczesniej podjgt^decyzjgo dopuszczeniu nauki jgzyka bialoruskiego w niektorych szkolach powszechnych. Ponadto zaproponowal ograniczenie liezby Bialorusindw wchodzqcychw skiad rad gromadzkich (w 1934 r. Bialorusini stanowili 6,7% ogolu radnych). W przypadku KPZB nakazal podjgcic wszelkich srodkow uniemozliwiaj^cych przeprowadzenie wystQpien, strajkow i demonstraeji czy kolportazu literatury komunistyezne41 .
Z poezynan wojewody Swiderskiego wynikalo, iz czynniki rz^dowe podjgly wczesniej decyzje о likwidacji bialoruskich instytueji kulturalno-oswiatowych i asymilacji narodowej tej mniejszosci. W poczynaniach utwierdzac ich mial Komitet do Spraw Narodowosci i posilkujaca go Komisja Naukowa Badati Zicm Wschodnich. Do zadan obu instytueji nalezalo badanic stosunkow politycznych, gospodarczych i kulturalnych na kresach oraz przedstawienie rzqdowi wnioskow zawieraj^cych wytyezne polityki narodowosciowej, a takze pobudzanie „Inicjatywy spolccznej popicraj^ccj prace rz^du42 . Potwierdzcniem takiego kursu polityeznego wobec mniejszosci bialoruskiej byty tezy wykladu pt. „Bialorusini”, przeprowadzonego w 1935 r. w siedzibie Komcndy Policji Paiistwowej. Wedhig nich naczelnym zadaniem panstwa polskicgo bylo wychowanie „nieswiadomego ludu bialoruskiego na lojalnych obywateli panstwa” oraz przcciwdzialanie wszelkitn organizaejom pracujqcym na szkodg panstwa polskicgo4' .
W wyborach parlamentarnych 1935 r. Bialorusini w wigkszosci nie wzigli udzialu. Postgpowanie to bylo zgodne z wczesniejszym postanowieniem Bialoruskiego Komitetu Narodowego, ktory wezwal ludnosc bialoruskqdo bojkotu wyborow. Ugrupowania posiadaj^ce reprezentaejg w BKN, np. chrzescijanska demokraeja, zbojkotowaly wybory. Prowadzily rowniez agitaeje antywyborcza, podkreslaj^c, iz udzial w wyborach jest prawem, a nie obowi^zkiem i nie mozna nikogo ukarac za powstrzymanie sig od glosowania. Uzasadniono, ze kazdy Bialorusin, ktory nie glosowal, tym samym zaprotestowal przeciwko ordynaeji wyborczej.
Odmienne stanowisko zajgla grupa Ostrowskicgo. Wezwala ona ludnosc do udzialu w wyborach. Jej sympatycy i zwolennicy wspolpracy z Polsk% bgd
КНІГІ ОНЛАЙН
