Пра Вяллю, рыбу і рыбалку: нататкі вандроўніка з Вілейкі
Міхась Міхалевіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 188с.
Мінск 2017
...Дзеці на гэтымтолькі і зараблялі. Нам наватбыло выгаднапераняць чалавека, каб не на пароме ехаў, а ў нас. I чалавеку добра было: на пароме пятнаццаць капеек, а у нас дзесяць, на савецкі час. У прыватніка было танней. А яшчэ быў вялікі даход ад таргоўлі на пароме ракамі. Цяпер у Вяллі ракі звяліся, а даўней было. Наловіш вядро, зварыш і гандлюеш. Па пяць капеек рак. Ракаў больш усяго было ля Белай гары. Там калісьці было русла, Вялля звярнула і стала старарэчча, утварылася возера. Лавілі ракаў ноччу. Наловіш жаб, трохі ў кастры падсмажыш — і ў ваду. Бярэш факел і глядзіш: ракі акружылі ўжо тую жабу. Ракі балдзелі ад смажаных жаб. I звычайна проста бярэш рукой, пырх — і ў вядро. Рыбу ў нас у асноўным пяклі. Смачны мянтуз. Аднойчы лавілі брэднем. Зайшлі на чыстае месца — ні травінкі няма. Я камандую, дзеці вот разышліся, вось зноў сышліся. Падымаем — гадзюка! Валера крычыць: «Вугар!» Тады на бераг выкінулі.
Вёска Быспірыца (265 км/245) Астравецкагараёна Гродзенскай вобласці
Міраслаў Уладзіслававіч Тамашэвіч, 1946 г. н. (зап. 2012 г, M.M.M.):
...Болень і ганец — гэта па-нашаму, а па-навучнаму— жэрэх. Громж такі штырны, на яго мянтуз добра бярэ. Маўра — гэта па-нашаму ціна, у ёй шчупак стаіць найболі. Як квітне трава, яны жыруюць, у ціне хаваюцца. Лоў дзвюма лодкамі, між каторымі сетка, завецца ў нас малата. Дзве лодкі, две палкі, на пальцы вяроўка — стораж. Яшчэ ў нас ёсць трыгубіца, якую ставіць можна, а ёсць сплаўная трыгубіца. Зараз за лоў строга, у нас адных злавілі, дык сядзяць у турме. На лодку калі шлі на лучню, ставілі накру, ці казу. А як салярка стала — зрабіў факел, памачыў у саляру — і едзь, навошта смалякі рубаць. Адзін гоня лодку, другі з васцямі, відзе рыбу — і ў хрыбёт.
Іосіф Іосіфавіч Тамашэвіч, 1956 г. н. (зап. 2013 г., M.M.M.):
— А якая самая смачная рыба ў Вяллі?
— Самую смачную рыбу злавіць трэба. Ну, канешне, стронга даўней была. Лавілі стронгу, тут рэчка ёсць, многа яе было. А после, як з’явіліся электравуды, усю стронгу ў нас высвенцілі. Ну, слава богу, іх у турму на два гады закапалі, тых, што стронгу электравудамі, закапалі. Ну, потым гэта, што на сама падобна, мянтуз называецца. Вангор — на любіцеля, ёсць у Вяллі, але рэдка, як зловіш, то ён як гадзіна, яшчэ трэба думаць, каму ўсунуць.
Яніна Іосіфаўна Юхно (Сымановіч), 1934 г. н. (зап 2013 г, M.M.M.):
— А якая самая смачная рыба ў Вяллі?
— 3 рыбы мне найлепе падабаецца стронга. Пажарыць у смятане. Яе некалі многа лавілі, тут месца ёсць, завецца Бухта. Стронга ўсякая ёсць, кажуць, што вялікая пераходзе ў ласось. Гэта вялікая стронга, чырвоныя плямачкі па ёй. А тарсна і балонь былі забаронены. Тарсну ўсю зараз павыбілі. Стронгу добра пажарыць і ўліць смятаны. Смачныя і вангоры. Некалі вангоры лавілі і здзіралі шкуру. I ўпляталі ў касу. Красіва, і каб косы вялікія раслі. На вузкія палоскі спецыяльна рэзалі. Лічылася, што лепей валосы расці будуць.
Анатоль Нікіціч Багачоў, сын дырэктара Быстрыцкай школы (зап. 2012 г.):
. ..Быстрыца была рэзідэнцыя вялікага князя Міндоўга, першага князя Літоўскага. Быстрыца — гэта першая сталіца Літвы, а Навагрудак быў ужо потым.
Цяперу Вяллі рыбы няма, аўдзецтве дыкстолькі наліма было! Вотзамярзае Вялля. Дык вось да вострава ідзеш, абухом шлёп, дырку зрабіў — на лёд панавыкідываеш ментузоў. Келбы было многа. Ласось, кумжа на нераст прыходзілі. Яны ішлі ў рэчку за тры кілометра адсюль, Тартачку.
Вёска Даўнорышкі Астравег(кага раёна Гродзенскаіі вобласці
Галіна-Сюзанна Казіміраўна Матусевіч-Гульбіновіч, 1932 г. н., родам з в. Балоша (зап. 2007 г., В.В., Л.С., Ю.У. Расш. Ю.У. Зах. LTR 7685):
— А муж ваш рыбу лавіў?
— Лавіл, любіл, але ягомама не хацела ні этай рыбы. Знаеце, он адзін, работы многа: і каровы, нада і накасіць, і ўсё. Ана гаварыла: «Паследній брадзяга толька сідзіт на рэчке! Ідзі работу рабіць!» Он вціхара накапает чэрвячкоў в чайнік старый — і на рэчку, там атдыхает.
Вёска Буйвідзі Буйвіджай, Летува (Buivydziu, Letuva) (284 км/226)
Уладзіслаў Антонавіч Юшкевіч, 1951 г. н., Туркі Веселухі, Буйвідзі (зап. 2015 г., M.M.M.):
...Samyiya smachnyiya ryibyi z Vyalli — eto yaz, sudak, tsyirta. Tsyirta ochen vkusnaya, tolko kostlyavaya, iz-za etogo mnogie eyo otvergali, no pod pivo dobra, esli pokoptit. A eshcho ў Buyvidzyah ochen byila vkusnaya krasnopyorka. Konechno, samaya tsennaya i vkusnaya krasnaya ryiba. Kak nerest, lovili kumzhu. V ruche, chut nizhe Buyvidzey, myi lovili strongu. Stronga byila nebolshaya, maksimalno do dvuh kilogramm. Myi detmi byili, sosed u vyihodnoy pryihodze da batski: «Nu shto, davay pa charachtsyi». Batska kazha: «Davay». Na matsi: «Maryisya, zrabi zakusits». Matsi: «II rechtsyi plavae». Vos yanyi dzyatsey byaruts, i shyibuem da ruchcha, a tarn voda ledzyanaya. Palki — nas u vadu ne puskall — myi nablyudali. Zahodzyats pa kalena, palkami pa dnu tuh-tuh-tuh — ani shuh pod korch! Dastayuts dzve-tryi rukami z-pad karcha. Dosyits. Pryiyshli. Matsi: vos i ryibka na zakus. Zaraz pazharyilas ryibka, pad vodachku seli. Pasyadzeli susedzi. Pa rumachke
vyipili. Tolko seychas v Buyvidzyah stall otmechats Yana i palits kastsyor. Spakon veku takogo ne byilo. Vot festyi byili shyikarnyiya. Petra i Pavla. Na Yana, na Antonego. Detskiy fest byil shyikameyshi. V etot den vse sobiralis. I dzeti, i staryiya. I v kostyol. Posle kostyola molodyozh sebe grupkami. I uzhe gde-to blizhe k obedu — imsha u nas byila s dvenadtsati do chasu, uzhe v rayone tryoh mozhesh idti: tam pesni poyut, tarn pesni poyut, tam poyut. Tam molodyie, tam pozhilyie sobralis, tam detvora. A kostyor v Buyvidzyah palili tolko pionerskiy, i kogda prohodili turslyotyi, tam na granitse ploschadka byila. Ya tam rodilsya i vyiros, ya tam korovu pas na ploschadkah etih vsyo detstvo, poetomu... Edinstvennoe vognischche, chto tam byilo, — 19 maya, Den pionerov, i turslyotyi, sorevnovaniya po orientirovaniyu. Sobiralis Vilenskiy, Oshmyanskiy, Ostrovetskiy rayonyi i sorevnovalis.
Вёска Баран-Рапа (Reva, Baran-rapa, JIemyea) (300 km/210)
Міхаіл Стэфановіч (Michal Stefanovic) (зап. 2015 r.,M.M.M ):
...Osenyu s Mihalok s 29 sentsyabra nachinaet idtsi losos. I togda do pervogo noyabrya litsenziyu pokupaesh i ryibachyish. Ko mne v proshlom godu (2014) pryiezzhali s Minska na lososya. Osenyu turyistov na Vilii malo, odni ryibaki u menya nochuyut. Pryiezzhayut imenno na lososya. Lovyat lososya na muhu. Polyaki tak kazhdyiy god priezzhayut. Kompaniya z Varshavyi, 7-8 chelovek. V proshlom godu zdes vzyali lososya na 22, 15 i na 12 kilogramm. Vot edinstvenno, kto lovits tut lososya, eto polyaki, bo yanyi pryiezzhayuts ne pits, a lovits. Ya pro mestnyih ne govoryu: s Klaypedyi, z Kaynasa eduts, udochek stolko pryivyazuts — ne podnyats meshki. I ne raspakovyivayut. Ya gavaru: «Hloptsyi, mne, koneshno, horosho, dengi idut, nu pryiehal tyi — hots udochku v Viliyu zabros». Z Ryigi tozhe pryiehalo chetvero. Tak ya uzh ne mog. Pryipyorli udochek nu vot stolko! Tam vsego i
vsyakih snastey i udzilishch raznyih mastsey. Kak zashli v domik, tak ya za nedzelyu tolko dva raza vidzel, kak tam vot na beregu sidzeli. Rubanut — i spyat, rubanut — i spyat, pobyili i poehali.
Pryiehali frantsuzyi, pryihali na ryibalku, na lososya imenno. Vzyali tam po domiku, nu, ya dumal, s Frantsyii pryiehali, paydut na pryirodu. Kastser tam, net — im duhovku davay. Oni vsyo gotovyat v duhovke. Na ryibalku on nikuda ne poshyol v kamyishi, po beregu tsi v travu pad kust. On lovit tolko s mostsika, vina vozmyot — i potsyagivaet. Polyaki vsyo-taki bllzhe k nam: p’yut vodku, viski; kak raz tut na ryibalke i belarusyi byili, tak yanyi ob’edzinilis, vmestse glushyits stali internatsionalnoy kompaniey. Gotovili shashlyiki, barbekyu, gril. Ya plitu spetsyiyalna dravyanuyu abarudavaў na vulitsyi, kab i sup zvaryits, tsi na patelne staradaymeyshay, chugunnay, shto pazharyits. Na drovah smak drugoy, chem zharyits na gazavay plitse.
Afrantsuzyi — vintsa, i —s mostsika, a kuryitsu zapekali v duhovke gazavay plityi. Nu tak v odnom mestse zabrasyivats, gde zh tyi ryibu dabudzesh? A emu, frantsuzu, ne vazhno, emu lish byi pryiehats, pasidzets, posmotret na reku. Nu ne znayu. govoryil cherez perevodchika chto ponravilos, ya zh po-frantsuzski ne umeyu.
ЬНоўІэуі chastku dzeraven peraimenavali. Pailgas zavsegda byila Parcheva. Nazvanie payshlo ad РагсЬеўзкада, balshoy kupets byil, vsego ponastroil. A litovtsyi peraimenavali. Mazelyanyi byili — liktytsyi Mazelyonis nazvali. Rudovsi byila — nazvali Rudavsyay. Buyvidzi byili, stali Buyvidzhay. Verki — Vyarkay. Ranshe I reku tut nazyivali Viliya, tak, kak i u vas.
Часть 1П
О ТРАДНЦНОННЫХ СПОСОБАХ ЛОВЛН РЫБЫ НА ВНЛНН
...Столько же способов выдумало человеческое остроумне на обман этой, внднмо глупой рыбы... множество разнообразных форм сетей нмеется, соответственно потребностн н местноста. Константйн Тышкевйч. «Вйлйя й её берега», 1871 год
Самым древнйм й простым способом ловлй рыбы, конечно, была ловля рукамй й ногамй. Я лйчно чётко помню, как в пятйлетнем возрасте поймал на Вйлйй свою первую рыбку, случайно наступйв на неё в реке, осталось просто вынуть рукой йз-под ногй. Это была «коза» (іцйповка). В 1963 г. нельзя было сделать более шестй-семй шагов по песчаной отмелй в Вйлйй, чтобы не подпрыгнуть от іцекоткй подошвы стопы: детч н взрослые во время купанйя то й дело нечаянно босымй ногамй наступалй назарывшйхся в песок, й поэтому невнднмых, рыбок. Второй рыбкой, пойманной рукамн, был маленькйй налйм. Способ, которому научйл меня отец, был очень прост — нужно было одной рукой поднять камень, еслй под камнем был налчм, он начйнал йскать убежйше, й тогда нужно было рядом с налймом поставйть ладонь «домйком», оставчв іцель между дном й большйм пальцем — н он сам заходчл в «домйкгрот». Вместо рукй можно было подставйть слегка вывернутую внутрь стопу. Затем уже я научйлся оіцупывать рыбу в корчах, в береговых норах й шелях «мотылйччйка», под 6ольшймй камнямй. Также много рыбы ловйлось прн оіцупыванйй водорослей. Уже став подростком, научйлся ловйть лнней й карасей в затоках й старнцах, наіцупывая в йлйстом дне ногамй после того, как эту затоку замутнлй, протянув топтухой йлй бреднем. Был пернод, когда я помогал ставчть сетн Славке Семенко-
КНІГІ ОНЛАЙН
