Пра Вяллю, рыбу і рыбалку: нататкі вандроўніка з Вілейкі
Міхась Міхалевіч
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 188с.
Мінск 2017
Рачная мінога (Lampetra fluviatilis (лац.)); мясцовыя назвы: вугрыца, сямідырка
Рыбец паўпрахадны (Vimba vimba (лац.)); мясцовая назва: цырта
Дннамнка нндекса загрязнённостн воды (НЗВ)
р. Внлнн н вдхр. Внлейского в районе г. Внлейкн нз Сморгонн, р. Нёмана в районе г. Мосты, 1985-2006 гг.
-»-Неман Мосты ВДХР
Внлня Вмлейка Внлмя Сморгонь
Велнчнна НЗВ
менее 0,3 — чнстая, I класс
От 0,3 до 1,0 — относнтельно чнстая, II класс
От 1 до 2,5 — умеренно грязная, III класс
От 2,5 до 4,0 — загрязнённая, IV класс
Відавы склад іхтыяфаўны рэк Беларусі
Назва ракі
Агульная даужыня (км)
Нёман
937
Вялля
510
Заходняя Дзвіна
1020
Днепр
2145
Сож
648
Прыпяць
761
Заходні Буг
831
паводле даных ДНПА «НПЦ НАН Белару д.б.н. Петухоў В. Б , 2001 г.
Цяперашні кіраўнік лабараторыі (з 2006 г.) што з улікам самарассялення відавы склг падвідаў і формаў, напрыклад, на Дняпр 5 відаў.
«Пашырэнне спісу чужародных відаў ідзе ла) пераважна дробных понтэ-каспійскіх тэрыторыю Беларусі з басейна ракі Днеп значных відаў, якія выкарыстоўваюцца ў at могуць трапляць у натуральнае асяроддзе
РУП «Інстыту
Беларуская частка (км)
Відавы склад рыб у 2001 г.
459
38
280
43
328
41
690
42
493
40
495
46
169
39
/сі па біярэсурсах» лабараторыі іхтыялогіі.
дацэнт Віктар Казіміравіч Рызеўскі мяркуе, зд рыб у Беларусі пашырыўся да 68 відаў, ы відавы склад на 2014 г пашырыўся на
за кошт самарассялення (пашырэння арэасаланаватаводных відаў, якія трапляюць на р, а таксама з-за завозу новых, гаспадарча квакультурных гаспадарках, адкуль апошнія э».
Уладзімір Каставусаў, намеснік дырэктара па навуковай рабоце т рыбнай гаспадаркі» НПЦ НАН Беларусі па жывёлагадоўлі
Часть II
ВОСПОМННАННЯ ЖЙТЕЛЕН О ВНЛНН, О РЫБЕ, О РЫБАЛКЕ
Звероловство н рыболовство былн любнмымн занятнямн древнего лнтвнна. Константнн Тышкевт.
«Віілйя іі её берега», 1871 год
Очень красочны рыбацкне рассказы, байкм местных жнтелей, прожнваюіцнх на берегах Внлнн. Сюжет практнческн всех услышанных мной в путешествмях н сплавах-экспеднцнях «Вшшя-Нернс» в 2007 г. м «Шляхам Тышкевіча» в 2008-2015 гг. рассказов схож с тем, что доводмлось услышать в 1857 г Константнну Тышкевнчу. Время течёт, но рассказчнкн такне же, сетуюшме на то, что «вот раньше рыбы в реке было больше...».
Константнн Тышкевнч в своей монографнн пмшет об этом так: «Колйчестворыбы вреке Вйлгш уменьшнлось значнтелыю no той прйчнне, как мне это рассказалн, что плотогоны, сплавляюіцйе лес, й каманды судов, сплавляюіцйе товары, бросают ompaey н погубшй этйм реку значктельно».
Конечно, судоходство н торговля по Вшінн шлн бойко до XVI в., в XVIII в. процесс начал значнтельно падать. В 1813 г. в Вплейке грузнлось всего 16 коробокн 14 плотов пенькой, льняным семенем, стронтельным лесом, зерном, луком, шкурамн. Но перед самой экспеднцней графа Тышкевнча вновь была «вспышка торговлн» по Внлмн. Это было связано с тем, что в пернод Крымской войны 1854-1855 гг. южные порты Россмн былн блокнрованы. Только в Внлейке в 1854-1855 гг. былн загружены м сплавнлнсь до 1000 н более плотов На Внлнм сталн действовать новые прнстанн в Сосенке, Малмыгах. После Крымской войны торговля пошла вновь на убыль н завершнлась окончательно ровно через 100 лет: в 1957 г в последннй раз по Внлнн сплавнлн плоты.
Плотогонов no разным прйчннам не очень любйлй жнтелн берегов Вплпн, как в XIX. так н в XX в., дразня й называя йх не только «штырннкамн», но й «засёрамн», по свпдетельству Мамая Фомнча 1924 г. р., д. Трепалово (зап. 2010 г.), который до войны 1941-1945 гг. сам был плотогоном. В Ппльцах, co слов Ядвнгн Антоновны Дзябрэй (Пйлпь), 1924 г. р., плотогонов дразннлп шуточной прппевкой: «Плытнічкі з вадою, з вадою, а за вамі чорт з дудою, дудою» Однн йз ва-
рпантов пройсхожденйя слова «штырнпк» от слова «стырпть», «тырпть».
Во время походов, а потом сплавов-экспеднцпй мне по прнчнне
прпродной любознательностп доводплось обшаться co мйогймн местнымп жнтелямн. Первый раз на простых резнновых лодках с друзьямн-студентамн (В. Крушевскйм, С. Сербенковым, Ю. Конколовпчем й др.) сплавйлся до Мйхалйшек в 1977 г Темы былй разные, no каждому встречному местному жнтелю йз деревень й местечек, расположенных на берегах Вй-
лйй, задавалчсь вопросы на темы: «Какая же самая вкусная рыба?», «Какую же ты самую большую рыбу поймал? йлй сорвалась? wiu вйдел?», «Какйе йспользуете снастй длялова?», «Как здесь праздновалй Купалье?». Нйже будут прнведены ответы, касаемые только рыболовства.
О вкусах не спорят, в настояшее время рыба йз Вйлйй крайне редко встречается в рацпоне обптателей прйбрежных деревень, но всё же память ешё хранчт её вкус. Так, жптелй самого верховья Вйлйй, около нстоков, счйталч самымй вкуснымй налйма, келбу, шуку, лйня, ельца, лета й даже селявку (уклейку ручьевую).
У впадення в Внлню Сервачн жнтелн прнбрежных к Внлнн деревень счнтают самымн вкуснымн судака, окуня, большого леша, жереха, шуку, келбу (пескаря). В Внлейке — судака, налнма, леіца. Также старожнлы отмечают нежный вкус цнрты, усача, келбы, ельца. Ннже Внлейкн, вплоть до р. Нарочанкн, жнтелн самымн вкуснымн называлн усача, угря, налнма, сома, цмрту н уже упомннается лосось.
В районе Сморгонн, Данюшева предпочтенне отдавалось усачу, угрю, налнму, сому, цнрте, лососю.
В населённых пунктах Островецкого района (Дубке, Рымштынентах, Мнхалншках, Свнранах, Быстрпце), как н ннже, в Лнтве, женгцнны больше вспомлналн про вкус лосося, угря, цлрты, сома.
Но повсеместно жлтелл как «каменной» частл Влллл, так л «болотой» отмечалл отменный вкус пескаря (местн. курмеля, келбы, калбуна, келбуна), воднвшегося ранее в лзоблллл.
Рассказы л воспомлнанля жлтелей Повллья о рыбалке л рыбе, о Влллл л её берегах, об обычаях прлвожу на регнональном языке, нлн «трасянке», так, как нх запнсал. Прнмером для меня в этом служнт кннга лнтовского профессора Внкннтаса Вайткевнчуса, с которым довелось сплавляться н обіцаться во время международной экспеднцнн «ВнлняNeris» в 2007 г. (Vykintas Vaitkevicius — Neris: 2007 metq ekspedicija — Vilnius: Mintis, 2010). Прнчём нельзя не заметнть параллель: чем старше человек, тем чнше его родная речь, как чніце когда-то была вода в Внлнн.
• Вілія ішчынаецііа тут
Вёска Вялікае Поле Бярозкаўскага с с Докшыцкага раёна Віцебскай вобласці
Марыя Казіміраўна Гінтаўт(дзяв. ВоўкЛанеўская), 1935 г. н.. родам з в. Дзяружкі:
...Вілля пачынаецца тут. Сёлета Вілля перасохла зусім. Яна начынаецца, гэта Вілля, во туды, прайсці ў тую сторану. Там будзе горка. Горка. I туды, там быў некалі мосцік, усё. Там была. некалі грэбля, там пачынаецца Вілля. Там на гарэжыў нейкі пан багаты, унізу было балота, з якога пачыналася рака. Пан Харастовіч. Мельніца тут на Віллі была у Шыленцах. У Віллі мы некалі купаліся, глыбокая была. А даўней такая глыбокая была, што караблі па ёй хадзілі. Нават пры маей памяці яшчэ рака была, цяпер жа нічога не стала.
...Тут у Віллі найбольш была шчука, рыба харошая. Там вірок быў адразу за Вялікім Полем, у канцу. Там быў вір, і там вадзіліся шчукі. Вот сыноку мяне, якбыўпадросшы, з 55-га года, дыкнейкімі асцямі лавіў такіх шчупакоў і такіх прыносіў. А тады нейкі чудак нашоўся на нейкай лодцы праехаў нейкая там электра, нейкае там нешта, і прапала шчука. Была яшчэ нейкая рыбка, звалі мянькі. Галава ў іх была таўстая, а хвост вузкі. В’юн нейкая была рыбка. I былі тут у нас ракі.
...Я знаю, як папасці да сасны Куліны, але цяпер да яе дарогі няма, дайсці можна толькі пешшу. Тут было турыстаў, во нядаўна, гэткія маленькія: усякія, Божа, Божа. Дык сын быў дома, дык ён знаець гэты лес, усе хады, так сказаў, была дарога на Куліну, на Доўгае, там пераезд, там капцы, там і Куліна недалёка. Адсюль кілометраў васямнаццаць. I да Сцепкамяня таксама, ён там блізка, радам. Яно там на адным поле. Яна, ну не знаю, нейкая быль. Панясла жонка мужыку есці. А ён араў, тый Сцяпан, ну, на валах. Ну і нешта там яна зазлавала і кажа: каб ты каменем стаў. А ён на яе: каб ты сасной. Яна недалёка адышлася, і гэта. Ну тая сасна была дзіўная некалі, дык рукі — веткі. Веткі былі якраз як рукі, і сама такая страшная, тоўстая тая сасна. Куліна стаяла пры дарозе на Доўгае. капцы і паварот на Баяры. Ну, а Сцёп-камень на полі, ну як раньшэ, дык казалі,
былі камяні, пахожыя на валы. А цяпер яны, мусіць, ураслі, застаўся адін Сцеп-камень, як чалавек, хто яго ведаець.
Тут карэнныя былі па фаміліі Дабышы. Праваслаўныя. Я сама з Дзяружак. там за Шыленцамі. За гэтага Гінтаўта пайшла. Ну, фамілія нейкая вродзе як фрыцкая, нямецкая. але бацька быў католікам. I мой бацька быў католікам. Mae бацькі некалі яшчэ былі дваране. Мелі футар Загіссе. Яны былі дваране і дзве фаміліі насілі: Воўк і Ланеўскі. Але ж тады прадзеда выслалі і дзеда майго выслалі, а бацьку майго забралі. Хараніліся мае ў Мнішаве. пры касцёле.
Ля мастка на тым баку Віллі, дзе Шыленцы, стаяла каплічка. За мастом, справа як ісці з Вялікага поля. У якім гаду ўжо не помню, прыехалі сюды студзенты. 3 Віцебскага інсцітута. На трэцім курсе яны былі. I вот яны разламалі гэту каплічку. Гэта каплічка, абразытакія. і іконыхарошыя, і ўзялі пакідалі па дарозе і па полі. Былі два студзенцікі ну такія харошыя, на кварціры. Яны нікуды не хадзілі. А тут у саседняй хаце былі нейкія пяць хлопцаў. I адзін быў фамілія Барада. Бараду во гэткую насіў. I ён дзе-та быў. Ну, памагалі саўхозу. ну і разламалі каплічку і нашлі там вялікі клад. I тут яны разламалі капліцу, і тут яны шукалі клад. I там вось, як ехаць гэтай дарогай на Шклянцы, кладбішча было якое, яго ніхто не помніць. I там яны раскопвалі, каменні падымалі. Цяпер такіх завуць чорныя капацелі. I там былі захаронены людзі седзючы, косці стаялі. Нічога там яны не знайшлі. I пры гэтай капліцы была бабка, Анеля, і нічога і ў яе не знайшлі. Жыла яна тут за рэчкай, на пагурачку стаяў дом. Раскулачылі яе бацькоў. Потым вайна была — ніхто не ведае, дзе яна тады была, і усё. После вайны яна явілася. Хаты яе не было, там ужо цяляты стаялі, там авечкі і ягняткі, калхоз ужо там быў. Ну яна, гэта Анеля, далася ў веру. у касцёл, каталічка была. У чым хадзіла, у тым і ляжа, што на ёй было. Такое пальцішка чорненькае было. Начавала па хатах. Дужа малілася Богу. Іконы прадавала. I яна нідзе нічога, і някага ў яе багацця не было. А ў гэту каплічку яна малілася, там абразы былі, дык людзі прыносілі капейкі калі. Кінулітам калядваццаці капеек. Капеектрыццаць ахвяроўваліся. Вот. Іяна
КНІГІ ОНЛАЙН
