КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Берысаўскага павету4. He меншых намаганняў патрабавала ад улад спагнанне так званага фіксаванага харчналога. Сялянства лічыла сябе няздолыіым выканаць яго. Цяжка прыходзілася тым, хто на месцах выбіваў падаткі. Так, камісар па харчаванню Барысаўскага павету быў вельмі патрабавальным да сваіх падначалёных (цытую на мове арыгінала): “...налог нужно выполнять ценой какнх бы то нн было усклнй н жертв... Все должны быть на ногах день п ночь н твердо, без малейшей слабостн осушествлять руководство. Hu какнм просьбам, нй слезам не верпть. Всех просяіцнх о сннженвн налога немедленно сажать под арест. Пусть будут жертвы...”5. Для аператыўнага спагнання налсгу былі створаны харчовыя ўдарныя тройкі, якія патрабавалі: “Железной рукой взыскгівать продналог!”6. He грэбавала паборамі і славутая Чырвоная Армія. Па ўсёй Беларусі сяляне скардзіліся на чырвоных рабаўнікоў. Так, сяляне мястэчка Валасевічы (Барысаўскі павет) у кастрычніку 1920 года даслалі ў павет данясенне: “...па вёсках раз’язджаюць атрады, якія быццам шукаюць дэзерціраў, тэрарызуюць населыйцтва, вытрасаюць са скрыняў лепіныя рэчы... Чырвонагвардэйскі атрад у 60 чалавек з 2-мя куляметамі быццам бы для барацьбы з бандытамі абрабаваў ўсю вёску, не пакінуў сй нічога...”7. Вытрымка з загада № 125 ад 2 лістапада 1920 года па Бабруйскаму рэўкаму таксама сведчыць аб тым, іпто ўжо апіеаныя факты і тут мелі месца (цытую): “...нз разных местносгей, сде проходйт фронт, лоступают сообшсння о бесчннствах, творммых проходяшнмн частямя Красной Армпн, которые самочнішо пронзводят реквнзнцмн н конфр.скацші, нзбнвают населенце...”8 М. Тухачэўскі вымушаны быў звярнуць увагу на тое, (далсй цытуіо яго загад): “...что разлнчные отряды, прнходнвшме в тот нлм нной район террормзйровалм не только населенне, по н местный мсполком н его органы” і патрабаваў інфармаваць ЧК9. Тут да месца будзе дадаць, што на занятых Чырвонай Арміяй тэрыторыях Беларусі панавалі вайскоўцы. 3 органамі Савецкай улады яны не цырымоніліся, часйяком на іх не звярталі ўвагі. Як сведчаць крыпіцы, яны назначалі і змяшчалі старшыняў выканкамаў, арганізоўвалі першыя камуіы10. Трэба зазначыць, што, на думку М.Тухачэўскага, заслугоўвалі суровага пакарання пе тыя, хто здзекаваўся над вяскоўцамі, а іыя, хто не пажадаў служыць у яго арміі, “несушей на свонх штыках освобожденяе всему трудовому народу” (тут н далей цытую адозвы камісараў на агульных валасных сходах). Мясцовыя жыхары хутка пераканаліся, што Чырвоная Армія паспяхова вызваляе ад маёмасці і “нзллшков” харчавання, можа звесці з двара апошняга каня. Лозунгі “Да здравствует Советская Россяя”, “Да здравствует советская Польша”, “Да здравствует всемнрная революйня”11 былі абсалютна чужымі і незразумелымі для большай часткі беларускага насельніцтва. Дэзерцірства мела на Беларусі каласалыіыя памеры. Гэта была адна з самых распаўсюджаных форм непадпарадкавання і супраціўлення савецкай уладзс. I гэта, нягледзячы на тое, што ва ўсіх гарадах і мястэчках Беларусі віселі загады, якія абяцалі самыя жорсткія пакаранні за дэзерцірства, ухіленнс ад прызыва, напружана працавалі Касісіі па барацьбс з дэзсрцірствам (камдэзы). Улада перыядычна аб'яўляла тыдні добраахвотнай яўкі. Загад 3-яй, IIаіі, ЗО-ай арміям Заходняга фронту ад 14 чэрвеня 1920 года за подпісам Тухачэўскага і Смілгі абяцаў канфіскацыю маёмасці шматлікім катэгорыям нассльніцтва: дэзсрйірам, іх сем'ям, укрывалыіікам дэзсрціраў, укрывалыіікам іх маемасці. Загад, з аднаго боку, ііе спрыяў, мякка кажучы, развіццю добрасуседскіх адносін, таму што простае спачуванне аднавяскоўцу магло прывесці да згубы нажытага. 3 другога боку, матэрыялыіа стымуляваў тых. хто вёў упартую барацьбу з дэзертырамі, згодна з пунктам № 10 загада: “всс конфпскованнос у дезертпров, нх ссмеіі н укрывателей нмушество нсмедленно персдавалось ссмьям чсстных краспоармсйцсв в друпіе волостн п уезды”. Звычайна карныя функцыі выконвалі “прышлыя”, “чужынцы”12. Савспкая гістарыяграфія доўгі час сцвярджала, “што населыііцтва паўсямссііа варожа адносілася да кулацкіх банд”. Але М.Тухачэўскі ў свой час зрабіў іншую высйову: I. “...надлежлт нметь в внду, что банднтпзм раснрострапсн по всей тсррпторіш округа... лмеет успсх благодаря хорошему укрытшо — лесам, болотам, плн сочувсівлю местного населешія; 2. Дсйствне отрядов внутренней службы, состояішіх пз местпых жнтслей нс прлводнлн к нужным результатам. Уснсвіііо бороться с банднпізмом мо/хет іолько часть, ііс ммемйіа» в своах рядах мсспіых жнгслсй” (падкрэелеііа намі Н.С.)13бачым, перад тым, як расстраляць мяцежнікаў Краншгадта, падавінь Лнюнаўскас ііаўстаіінс на З'амбоўшчыне, М.Тухачэўскі меў неблагую пракдыку ііа Беларусі. Арганізатарамі аіпыбальшавіцкаіа руху выступілі некаторыя палітычныя ііартыі. Сярод іх — БеларускаЯ паргыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (БПС-І’), Беларуская сялянская партыя “Зялёнага дуба” (“Зялёпы Дуб”). БПС-Р узпікла летам 1918 года, у яе ўвайшлі былыя дзеячы Беларускай Сацыялістычнай Грамады (БСГ), супрацоўнікі рэдакцыі газеты “Наша ніва”. Партыя аказала моцны ўплыў на сялянства, яе падтрымлівала большасць беларускіх настаўнікаў. Эсэры стаялі на пазіныях незалежпасці і непадзелыіасці Беларусі ў яс этнаграфічных межах, арыентаваліся ка Раду БІІР, якую лічылі адзіным пацыяналыіым прадстаўніком беларускага народу. БПС-Р была арганізатарам вядомага Слуцкага паўстання. Большасць Нацыянальнага камітэту Случчыны былі эсэры, сярод іх — У.Пракулевіч, П.Жаўрыд, В.Русак, М.Асвяцімскі і інш. Дапамогу Слуцкім паўстанцам аказвала і партыя “Зялёнага Дуба”. Гісторыя глай партыі, лепш сказаць, палітычнай аргапізайыі — яшчэ мала вядома. Яна была створана па тыпу ўзброенай палітычнай арганізацыі ў восень 1920 года. На чале яе стаяў Вячаслаў Адамовіч (малодшы), партыйная мянушка — Дзяргач. Для кіравання і каардынацыі ўзброенымі аддзеламі існаваў Галоўны штаб, які ўзначальваў Уладзімір Ксяневіч, ён жа Грач. Як сведчыў Грач на допыйе ў ДПУ, партыя вяла бараньбу “за незалежнасць Беларусі. Фррму праўлення павінен быў вызначыйь Устаноўчы Сойм”14. У сваёй дзейнасці “Зялёны Дуб” выкарыстоўваў дапамогу Полынчы, супрацоўнічаў з Булак-Балаховічам, што было прычынай адмоўных адносін да “Зялёнага Дуба” з боку БПС-Р. Канфрантацыя паміж эсэрамі, з аднаго боку, і зялёнадубцамі і балахоўцамі, з другога, самым негатыўным чынам адбілася на ходзс і выніках Слуцкага паўстання. Узброеная барацьба беларускіх паўстанцаў была арганізавана і мела гіэўную цэптралізацыю. Партызанскія аддзелы падпарад-коўваліся спецыялыіа створаным штабам. Яны існавалі ў розныя часы ў Лунінцы, Нясвіжы, Мазыры, Міры. Існавала нават пасада галоўных начальнікаў штабоў, якія каардынавалі дзеянні атрадаў. Атрады былі мабільнай, падрыхтаванай да рашучых дзелнняў сілай, часцяком добра ўзброенай, як напрыклад, аддзелы генерала БулакБалаховіча, капітана Мефодзія Караткевіча, паручніка Хведашчэій і ініных. Склад аддзелаў, якія дыслацыраваліся ў беларускіх лясах, не быў пастаянным. Адны пакідалі атрады, часцей за ўсё ўладкоўваліся з сем'ямі ў Польшчы, другія прыходзілі ім на змену. У сярэднім, працяг партызанскіх дзеянняў складаў каля двух гадоў. He шмат хто прайнюў 7-, 10-гадовы інлях барацьбы і потым зноў з'явіўся на Беларусі ўжо ў гады Другой сусветнай вайны. Часцей за ўсё гінулі ў узброеных сутычках, былі захоплені і чырвонымі, расстраляны калі не ў 20-я, то ў 30-я гады. Намі вялася распрацоўка 105 партызанскіх атрадаў (гл. Дадатак). Агульпую лічбу партызан, якія прымалі ўдзел у антыбальшавіцкай барацьбе з 1918 па 1925 год дакладна назваць цяжка, патрэбны яшчэ разнаслайныя падлікі, але ўвогуле ў паслякастрычніцкія гады ў руку супраціўлення, па нашых даных, брала ўдзел пе менш 100 тысяч чалавек. Саныяльны склад яго быў самы разнастайны: рабочыя, сяляне, служачыя, афіцэры, якія прайшлі сусветную вайну, як правіла, узначальвалі аддзелы ў тых мясцінах, адкуль былі родам. Былі ў атрадах і святары. Але галоўныя кадры паўстанцаў былі з сялянства, тыя ж самыя афіцэры, часцей за ўсё паходзілі з сялянскіх сем'яў. Прыкладам могуць служыць браты Караткевічы, вясковыя хлопцы з сям'і сярэдняга дастатку з Брожскай воласці Бабруйскага павета. Капітанамі яны вярнуліся з Першай сусветнай вайны. Мяфодзій быў забіты ў ліпені 1921 года, яго брат працягваў бараньбу поруч з генералам Булак-Балаховічам. Па колькасці аддзелы былі невялікія — 30-100 чалавек. 3 больш буйных спалучэнняў можпа назваць атрад Lana Галака — 800 чалавек, М.Караткевіча — 500 чалавек, І.Марцелава (Мацелі)800. ПаўночнаМінская група Лабукова-Каціна налічвала да 1,5 тысяч паўстанцаў. У Всліжскім 1918 года і Слуцкім 1920 года паўстаннях прымалі ўдзел больш чым па 15 тысяч чалавек. Супрань руху Супраціўлення былі кінуты каласальныя сілы. 3 партызанскімі аддзеламі вялі барацьбу часці рэгулярнай Чырвонай Арміі, ЧК, ЧОП, міліцыя, карныя, знішчальныя атрады, шматлікія камісіі па барапьбе з бандытызмам (камбанды), рэўваенсаветы, рэўтрыбуналы. Славутыя чырвоныя камандзіры Тухачэўскі, Убарэвіч, Путна, Эйдэман і інш. падаўлялі паўстанцкі рух. Гэта таксама сведчыць аб моцы і маштабах усяго антыбалынавіцкага руху на Беларусі ў разглядаемы перыяд. Нельга абмінуць маральны бок гэтай гістарычнай з'явы. У гістарычнай памяці народа, не ў малай ступені дзякуючы чырвопай прапагандзс, засталося шмат крывавых плямаў, многа ёсць і на сцягу войска БулакБалаховіча, штандарах зяленадубцаў, палітычнай арганізацыі “За Байькаўшчыну”. Так, узброепая рэзыстэнцыя — гэта не толькі гераічная барацьба з ворагам, самаахвяраванне Беларусі, гэта і помста, страта каштоўнасці жыцця чалавека. Безумоўна, грамадзянская вайна, тым болыіі у (]юрме партызаншчыны, была нс мснш жорсткая, чым іншыя ваенныя канфлікіы. ДДДАТЛК Аддзел (проівішча атамана) Час і месца дзеяння атрада Сяменіка Лукаша 1919-1921. Халопеніцкая, Красналукская, Зачысценская воласці, Смалявіцкі павет. Стаселько 1921-1925 Бярззінскі раён Жылінскага Міхася 1921. Ігуменскі павет Лукоўскага Міхася 1921 Ляскавіцкая і Рудабельская вол. Глусскага павета, Бабруйскага навега Арлова 1921 Ігуменскі павет Гаркавенкі Уладзіміра 1921. Пагарэльская вол Ігуменскага павста