КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Як вядома, на лартызанскую барацьбу падняліся народы Польшчы, ІОгаславіі^ Грэцыі, Італіі, Францыі, Нарвегіі, Даніі і іншых краін. Баявая салідарнасць болыласці народаў Еўропы ў бараццьбе з фашызмам, інтэнсіўнасць развійля ў гэтых краінах партызанскага руху з’яўляецца адным з фактараў перамогі над фашызмам. Мы мяркуем, што асобныя палажэнні артыкула могуць стаць падставай для больш сур’ёзных па зместу і аб’ёму навуковых даследаванняў. Да пачатку вайны крымінальнае заканадаўства складалася з агульнасаюзнага і рэспубліканскага. Агульнасаюзнае крыміналыіае заканадаўства складалі наступныя акты: Асноўныя пачаткі крымінальнага заканадаўства Саюза ССР і саюзных рэспублік, прынятыя ў 1924 годзе; Палажэнне аб злачынствах дзяржаўных, прынятае ў 1927 годзе; Палажэнне аб воінскіх злачынствах, прынятае ў 1927 годзе, а таксама асобныя заканадаўчыя акты, што вызначалі крыміналыіую адказнасць за некаторыя іншыя віды злачынстваў і ў адносінах да якіх былі неабходны адзінае разуменне іх саставу і адзіная каральнасць на тэрыторыі СССР. Распубліканскае крыміналыіае заканадаўства ўяўляла сабой выдадзепыя ў адпаведнасні з асноўнымі пачаткамі крымінальнага заканадаўства СССР і саюзных рэспублік крымінальныя кодэксы саюзных рэспублік, якія “адрозніваліся паміж сабой як па аб'ёму карных дзеянняў, так і ў частцы пакаральных мер".2 Крымінальныя кодэксы саюзных рэспублік былі прыняты ў 1926—1928 гг. Крымінальны кодэкс БССР быў прыняты 23 всрасня 1928 г. і дзейнічаў на тэрыторыі рэспублікі да 1961 года. У агульных палажэннях кодэкса алнаўляліся нормы Асноўных пачаткаў. У асобнай частцы ўгрымлівалася шэсць раздзелаў: контррэвалюйыйныя злачынствы, злачынствы супраць парадку дзяржаўнага кіравання, воінскія злачынствы, службовыя злачынствы, злачынствы супраць асобы і маёмасныя злачыпствы. Раздзелы аб контррэвалюцыйных злачынствах і злачынствах супраць парадку дзяржаўнага кіравання (асабліва небяспечных для Саюза ССР) узнаўлялі Палажэнне аб злачынствах дзяржаўных, а раздзел аб воінскіх злачынствах утрымліваў тэкст Палажэння аб воінскіх злачыпствах. Адказнасць за злачынствы, што прадугледжваліся астатнімі раздзеламі, у асноўным, рэгулявалася рэспубліканскім кры.міналыіым заканадаўствам. Коратка характарызуючы крымінальнас заканадаўства, >рэба адзначыць, іііто на ім адбіўся культ асобы І.В. Сталіна. Гэта праяўлялася ў неабгрунтаваных рэпрэсіях, у расшырэнні сферы крыміналыіа-прававога ўздзеяння да правапарушальнікаў, у рэзкім павелічэнні тэрмічаў пазбаўлсння свабоды, у паніжэнні мінімалыіага ўзросту наступлення крыміналыіай адказнасйі3 і г.д. Паводле дзсючага крымінальнага заканадаўства (КК БССР 1928 г.) алказнасць наступала за ўхіленне ад чарговага прызыву на сапраўдную воінскую службу (арт. 81), за ўхілснне ад мабілізацыі (арт. 82), за ўхіленнс ад выплаты падаткаў і выкананнс павінкасцсй у ваешіы час (арт. S3), за ўхіленнс зд дапрызыўнай падрыхтоўкі і паверачных збораў (арт. 98), за ўхічснне ад дастаўкі коней, узбраення і павозак (арт. 100), за нявыхад на работу (прагул) (Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26 чэрвеня 1940 г. “Аб псраходзс ка васьмігадзінны рабочы дзснь, па сямідзённы рабочы тыдзень і аб забароне самавольна пакідаць рабочым і служачым прадпрысмствы і ўстановы”)4 і інш. Ва ўмовах ваетіага часу было пашырана кола асоб, падсудных ваеннаму трыбуналу. На падставс Указа “Аб васнкым становішчы” ўсс справы ад дзяржаўных злачынствах (арт. 63—91 КК ВССР), злачынствах супраць дзяржаўнай і грамадскай уласнасці (закон ад 7 жкіўня 1932 г), аб разбойным наііадзснні з мэтай авалодання асабістаіі маёмасцю грамадзян (арт. 247), аб каўмысных забойствах (арт 214—216), аб насільным вызвалеіші з месцаў зняволення або з-пад варты (арт. 117), аб ухіленні ад выканання ўссагулыіага воінскага абавязку (арт. 81—83), аб супраціўленні прадстаўпікам улады (арт. 106, 108), аб незаконнай куплі, ііродажы і захаванні зброі, а таксама ўсе справы аб алачынствах, учыненых ваеннаслужачымі, былі падсудны ваенным трыбуналам. Васнным уладам прадастаўлялася нрава перадаваць на разгляд ваенных трыбуналаў таксама справы аб спекуляйыі (арт. 156), злосным хуліганстве (п. “б” арт. 107) і іпшых злачынствах. прадугледжаных КК БССГ, калі гзтыя ўлады нрызнавалі неабходнаснь разглядаць гэтыя снравы ў васнным трыбунале. Трэба адзначыць, што пераважная болыдасць заканадаўчых актаў аб крымінальнай адказнасці за грамадска-небяспечныя дзеянні, учыненыя ў час вайны, якія былі прыняты ў 1941—1945 гг., змяшчалі патрабаванне аб разглядзе спраў гэтай катэгорыі ваеннымі трыбуналамі. Напрыклад, указы Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 6 ліпеня 1941 г. “Аб адказнасці за раепаўсюджванне ў ваенны час ілжывых чутак, што выклікаюнь трьшогу сярод насельніцтва”, ад 2 снежня 1941 г. “Аб эдказнасці рабочых і служачых прадпрыемстваў ваеннай пра.мысловасці за самавольнас пакіданне прадпрыемстваў”, ад 29 верасня 1942 г. “Аб пераводзе на ваеннае становішча мабілізаваных рабочых, служачых і інжэнерна-тэхнічных рабагнікаў у блізкіх да фронта раёнах”, эд 15 красавіка 1943 г. “Аб увядзенні ваеннага сгановішча на ўсіх чыгунках”, ад 9 мая 1943 г. “Аб увядзенні ваеннага становішча на марскім і рачным транспарце”5 і іншыя. Асноўныя мэты пакарання — агульнае і спецыяльнае папярэджванне злачынстваў — заставаліся тымі ж і ва ўмовах ваеннага часу. Іх дасягненне бачылася: па-першае, шляхам аб’яўлення тых або іншых дзеянняў злачыннымі і пакаральнымі. Па-другое, шляхам узмацнення пакаранняў(павышэнне санкцый) за грамадска-небяспечныя дзеянні, прадугледжаныя дзеючым даваенным крымінальным заканадаўствам, як за злачынныя. Да таго часу, пакуль партызанскія атрады і брыгады не сталі пастаянна дыслацыравацца і кантраляваць жыццё і дзейнасць пэўных тэрыторый (зон), насельніцтва Беларусі пры вырашэнні спрэчных пытанняу узаемаадлосін у розных месцах дзейнічала па-рознаму: альбо звярталася да акупацыйнай адміністрацыі, альбо фактычна сабатавала яе. У многіх месцах скаргі аб парушаным праве, дробных крадзяжах, пабоях вырашаліся на сельскіх сходах або групай асоб, выбракых зайікаўленымі бакамі. Звычайна выбіраліся 3—5 чалавек, якія разглядалі скаргу або іск па сутнасці. У некаторых населеных пунктах гэтыя функцыі асобы (3—5 чалавек) выконвалі пастаянна. Іх нярэдка называлі сельскімі суддзямі. Напрыклад, У вёсках Клічаўскага раёна Магілёўскай вобласці, Бярэзінскага раёна Мінскай вобласці па ініцыятыве самога ласельніцтва адразу ж пасля акупацыі гэтых раёнаў, нягледзячы на наяўнасць акупацыйнай адміністрацыі, былі створаны арбітражна-судовыя органы — “тройкі”. На агульным сходзе жыхары вёскі выбір:ілі трох прадстаўнікоў, якія ажыдцяўлялі судовыя, а часам і адміністрацыйныя функцыі. У прыватнасці, япы разглядалі і выносілі рашэнпі аб канфлікгах, дробных крадзяжах, парушэннях маёмасных правоў грамадзян; аб справах, што рэгулююцца сямейным або зямельным заканадаўствам: размеркаванне насення, зямельных участкау, карыстанне цяглавай сілай, іншых пытаннях гаспадарчага права.6 Папярэдняе расследаваннс па справах, што разглядалася на сельскіх сходах судамі-тройкамі, сельскімі суддзямі не праводзілася. У так званым судовым пасяджэнні вызначаліся панярпеўшы або пацярпсўшыя, сведкі, падсудны або адказчык і на падставе публічнасці і адкрыта здабытых доказаў выносілася рашэнне, якое абвяшчалася адкрыта. Суды-тройкі, сходы і асобы, якія выбіраліся для вырашэння грамадзянска-прававых і крымінальна-прававых канфліктаў, выносілі пашэнні і прыгаворы ў вуснай форме, кіруючыся савецкімі законамі, якія дзейнічалі на тэрыторыі Беларусі ў мірны час, а лаксама і заканадаўствам, прынятым у пачатку вайны. 3 крымінальных спраў, што вырашаліся гэтымі своеасаблівымі судовымі органа.мі, часцей за ўсё разглддаліся справы прадробныя крадзяжы, лёгкія цялесныя пашкоджанні і іншыя маёмасныя злачынствы і злачынствы супраць асобы. Паказанні за ўчыненыя вінаватымі малазначных крымінальных злачынстваў прызначаліся ў выглядзе грамадскай вымовы, папярэджвання, патрабаванні асабіста або публічна папрасіць прабачэння. Прымяняліся меры і па аднаўленню парушанага права. Напрыклад, калі вінаваты ўчыніў нязначны крадзёж асабістай маёмасці і не прычыніў значны ўрон пацярпеўшаму, то сход або так званы суд (тройкі, сельскія суддзі) строга папярэджвалі вінаватага або аб’яўлялі яму грамадскую вымову і адначасова абавязвалі вярнуць гаспадару ўкрадзеную маёмасць або кампенсаваць прычынены ўрон. Справы пра больйі грамадска-небяспечныя злачынствы (забойства, згвалтаванне і гэтак далей) сходы або суды-тройкі не разглядалі. Калі асуджаны сходам, сельскімі суддзямі або судамі-тройкамі ўхіляўся ад выканання вынесеннага імі рашэння, пацярпеўшы звяртаўся ў падпольныя партыйныя органы. Калі ж злачынствы ўчынялі асобы фашысцкай адміністрацыі, ваеннаслужачыя акупацыйных войск, то пацярпеўшыя або іншыя асобы звярталіся са скаргамі ў падпольныя партыйныя органы, да кіраўнікоў антыфашысцкіх груп, якія выносілі на сваіх пасяджэннях адпаведнае рашэнне па сутнасці скаргі. Вядома, іііто ў такой судавытворчасці было шмат цяжкасцей. He магло быць гаворкі аб заслухоўванні ў сваю абарону “падсуднага”, ui прадастаўлення яму абвінавачвання. У гэтым выпадку органы партызанскай юстыцыі або падпольныя РК КПБ даручалі канкрэтнай асобе (некалькім асобам) прывесці прыгавор або рашэнне ў выкананне. Так, мінскі падполыпчык I. Кабушкін, які ўзначальваў аддзел па барацьбе з правакатарамі, шпіёнамі і здраднікамі, даручыў двум падпольшчыкам прывесці ў выкананне прыгавор падгюльнага РК КПБ аб смяротным пакаранні нейкага Давыдава, які выдаваў сябе за партызанскага сувязнога, падбіраў людзей, якія жадалі ўступіць у партызанскі атрад, і накіроўваў іх у СД. Прыгавор быў прыведзены ў выкананне.7 Заявы (скаргі, просьбы) аб прыцягненні да адказнасці вінаватых у падпольныя партыйныя органы перадаваліся (як правіла, у вуснай форме) праз сувязных, або непасрэдна каму-небудзь з членаў падлолля. Калі члены падполыіых партыйных органаў, праводзячы работу ў масах, чулі пра злачынствы пэўпай асобы, то па сваёй ініцыятыве ставілі пытаіінс аб прыцягнснні яе да адказкасці. Вырашыўшы разглсдзсць заяву (скаргу, просьбу) аб злачынствс той, або іншай асобы на пасяджэнні падполыіага партыйнага органа, яе кіраўніццтва аддавала даручэнне канкрэтнаму члсну падполля праверыць (расследаваць) абставіны справы і вынікі расслсдаваііня далажынь.