Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
Так, узвышаны, ты яшчэ будзеш прыгожы і будзеш трымаць люстэрка перад сваёй прыгажосцю.
Тады скаланецца твая душа ад боскіх жаданняў, і пакланенне будзе наватутваім славалюбстве!
У гэтым — таямніца душы: толькі калі герой пакінуў яе, у сне да яе набліжаецца Звышгерой».
Так сказаў Заратустра.
Пра край адукаванасці
«Надта далёка заляцеўя ў будучыню: жудасць ахапіла мяне.
I калі я агледзеўся, бачу! — вось толькі адзін час быў мой адзіны сучаснік.
Тады назад паляцеў я, дахаты — хутчэй і хутчэй: так прыйшоў я да вас, людзі цяпершчыны, у край адукаванасці.
Упершыню наважыўся я як след разгледзець вас, і не было ліхога намыслу ў маім жаданні; праўда ж, прыйшоў я да вас з тугою ў сэрцы.
Але што сталася са мною? Як ні баяўся я, а мусіў смяяцца! Ніколі яшчэ вочы мае не бачылі нічога болып стракатага!
Я смяяўся і смяяўся, аж бакі мае рваліся, а сэрца трымцела: «восьяна, бацькаўшчынаўсіхгоршчыкаўнафарбы!» — сказаў я сабе.
3 целам і чэлесамі, размаляванымі ў пяцьдзесят колераў: такія сядзелі вы, сучаснікі, на вялікае маё здзіўленне!
I пяцьдзесятлюстраў, якіялісліва дагаджалі вам, стаялі вакол вас і паўтаралі гульню вашых фарбаў!
Праўда, людзі цяпершчыны, вы не прыдумаеце сабе лепшае маскі, чым ваш свой твар! Хто можа пазнаць вас?
Спісаныя знакамі мінуўшчыны, а паўзверх іх — яшчэ і новымі знакамі: так, вы хораша схаваліся ад усіх талмачоў!
А няхай бы і знайшоўся які даследчык нырак: але цяжка даць веры, што ў вас ёсць ныркі! Здаецца ж, зварганілі вас з фарбаў і ярлыкоў.
Усе часы і народы стракацяць з-пад вашых строяў; стракацізна нораваў і веравызнанняў у манерах і рухах вашых.
I калі зняць з вас вашыя строі, покрывы, і фарбы, і выдыганні вашыя, дык застанецца — каб толькі палохаць птушак.
Праўда, я і сам — напалоханая птушка, якая ўбачыла вас аднаго разу голых і без фарбы; і я паляцеў ад вас, як паляцеў бы ад шкілета, які пазаляцаўся б да мяне.
Лепей быць парабкам у пекле і слугаваць ценям мінуўшчыны! Нават жыхары падземнага тагасвецця таўсцейшыя і сыцейшыя за вас!
Так, у тым якраз і горыч вантробы маёй, што не пераношу я вас голых і апранутых!
Усё, што ёсць страшнага ў будучыні і што палохала птушак, якія збіліся з дарогі, — далібог, бліжэй сэрцу майму, чым вашая «рэчаіснасць».
Бо так кажаце вы: «Мы — гэта рэчаіснасць, без веры і без паняверкі»; — ну і хваліцеся, напінаеце грудзі свае і не бянтэжыцеся, што іх няма!
Дыіякможаце вы верыць, размаляваныя! Вы размаляваныя карцінамі, спісанымі з усяго, у што калі-небудзь верылі!
Вы — хадзячае абвяржэнне веры, абрыўкі і канцы думак. Спанявераныя — так я называю вас, апалагеты рэчаіснасці!
Усе эпохі маюць адна адну наўме і балабоняць пра ваш дух: але сонныя мроі і балбатня мінуўшчыны ўсё ж бліжэйшыя да рэчаіснасці, чым ваша чуванне!
Вы — бясплённыя:і таму— нямаўвасверы. Але стваральнік заўсёды бачыў вешчыя сны і зорныя азнакі — і ён верыў у веру!
Вы — напалавіну адчыненая брама, каля якое чакаюць далакопы. I вось яна, вашая рэчаіснасць: «Усё асуджана на пагібель».
Вы стаіце перада мною, худыя і бясплённыя! Як тырчаць скабы вашыя! Некаторыя з вас самі не заўважаюць гэтага.
Ікажуць: «Здаецца, пакулья спаў, Богнешта забраўумяне? Гэтага цалкам хапіла б, каб зрабіць сабе з гэтага кабетку!
Дзівосная худзізна скабаў маіх!» — так кажудь многія мае сучаснікі.
Так, людзі цяпершчыны, вы смешныя мне! I асабліва калі дзівудаяцеся самі з сябе!
Шчасце, што я магу смяяцца з вашага здзіўлення і не даводзіцца мне каўтаць розную дрэнь з вашых місак.
Але не бяда, бо я маю панесці нешта больш цяжкае: не бяда, калі жукі і мухі сядуць на ношу маю!
Праўда, не стане яна цяжэйшая ад гэтага! I не праз вас, сучаснікі, ляжа на мяне сама вялікая стома.
Ах, куды б жа яшчэ падняцца мне з маёй скрухаю! 3 усіх гор выглядаю я сабе бацькоўскія і мацярынскія землі.
Але нідзе не знайшоў я бацькаўшчыны: у любым месцы я не на месцы і каля ніводнае брамы не затрымліваюся.
Чужыя мне сучаснікі, прадмет кпінаў маіх! А зусім жа нядаўна цягнуўся я да іх сваім сэрцам. Выгналі мяне з бацькоўскіх і мацярынскіх земляў.
Толькі адзін край я люблю — край дзяцей маіх, яшчэ не адкрыты, яшчэ далёкі ў акіянах: хай нястомна шукаюць яго мае караблі.
У дзецях маіх я спраўджу тое, што я — сын свайго бацькі: усёй будучыняй адкуплю — гэтую цяпершчыну!»
Так сказаў Заратустра.
ГІра незаплямленае пазнанне
«Калі ўчора ўзыходзіў месяц, мне здалося, быццам ён хоча нарадзіць сонца: так шырока і цяжарна раскінуўся ён на небасхіле.
Але ашукаў мяне гэты хлус сваёй цяжарнасцю; і я хутчэй паверу, што месяц — мужчына, а не жанчына.
Але мала падобны і да мужчыны гэты нясмелы начны летуценнік. Далібог, з нядобрым сумленнем блукае ён па дахах.
Бо ён пажадлівы і зайздрослівы, гэты мнішак; пажаддівы да зямлі і ўцехаў кахання.
He, не люблю я гэтага ката на даху! Агідны мне кожны, хто падкрадваецца да прачыненых вокнаў!
Пабожна і маўкліва пераступае ён па зорных кілімах; але я не люблю такой ціхай мужчынскай хады, калі не звіняць шпоры!
Кожны сумленны крок сумленна папярэджвае; а кот пры-
падае да зямлі і паўзе. Глянь, па-кашэчы прыпадаючы, паўзе і месяц.
Такое параўнанне я даю вам, датклівыя крывадушцы, вам, «чыстыя спазнавальнікі»! Я называю вас пажаднікамі.
I вы любіце зямлю і зямное: я добра вас разгадаў! Але сораам інядобраесумленнеўлюбовівашай — выпадобныядамесяца!
Пагарджаць зямным намовілі дух, а не нутробіну вашу, вось што наймацнейшае ў вас!
I вось духу вашаму брыдка, што ён падначальны вантробам і ўцякае ад свайго сораму на дарогі хлусні і ашукі.
«Сама высокае было б мне, — так гаворыць сабе ваш схлусянелы дух, — сузіраць жыццё без пахацінства, а не па-сабачы — высалапіўшы язык.
Быць шчаслівым у сузіранні, з памерлай воляй, без прыступаў прагнасці і сябелюбства, быць халодным і знэнджаным, але з п'янымі вачыма месяца!
Найлепшаю доляю было б мне любіць зямлю так, — спакушае сябе спакушаны, — як любіць яе месяц, і толькі адным позіркам дакранацца да яе.
Менавіта гэта я называю незаплямленым пазнаннем, калі мне ад рэчаў нічога не трэба, — толькі ляжаць перад імі, як люстэрка з сотняй вачэй».
О вы, датклівыя крывадушцы і пахацінцы! Вам бракуе нявіннасці ў жаданні: таму вы і хлусіце на яго!
Далібог, не як стваральнікі, вытворцы, не як радасныя станаўленцы любіце вы зямлю!
У чым нявіннасць? Яна там, дзе ёсць воля да зачацця. I ўтаго найчысцейшая воля, хто хоча ствараць звыш сябе.
У чым прыгажосць? У тым, што я павінен хацецьусёй сваёй воляй; што я прагнулюбіцьі загінуць дзеля таго, каб вобраз не застаўся толькі вобразам.
Любіць і загінуць: гэта спалучэнне — вечнае. Волядалюбові азначае гатоўнасць памерці. Так кажу вам я, баязліўцы!
Але ваш погляд, косы позірк пакладанца, хоча называцца «сузіраннем»! Атое, што можна абмацаць баязлівым позіркам, ахрышчанаўвасімем «прыгожае»! Овы, плюгаўніківысокіхназоваў!
Алеўтым праклён ваш, незаплямленыя, чыстыя спазнавальнікі, што вы ніколі нічога не народзіце! Хоць і раскіньцеся, як
парадзіхі, на небасхіле!
Праўда, у вашых вуснах цесна ад высокіх слоў. I што ж, мы павінны паверыць, што і ў сэрцах вашых цесна ад высакародства, вы, хлусы?
А мае словы — грубыя, пагарджаныя, гаркавыя словы: я ахвотна падымаю тое, што падае пад стол на банкетах вашых.
I ўсё ж гэтымі словамі я магу вам казаць праўду, крывадушнікі! Так, няхай едкія пахошчы ракавін і рыбіных касцей і калючае лісце паказычуць вам ноздры!
Паганы пах заўсёды вакол вас і банкетаў вашых: вашымі пажадлівымі думкамі, аблудамі і крыўляннем прасмердда паветра!
Майце ж адвагу паверыць сабе і нутробе сваёй! Хто не верыць сабе, той заўсёды хлусіць.
Абалонкаю божышча прыкрыліся вы, «чыстыя»: падабалонкаю гэтаю схаваўся ваш агідны кольчаты чарвяк.
Праўда, вы ашукваеце, «сузіральнікі»! Самога Заратустру абдурылі вы калісьці боскаю абалонкаю сваёю: не распазнаў ён пад ёю гадзючых колцаў.
Калісьці здалося мне, што нейкая боская душа гуляе ў гульнях вашых, вы, чыстыя пазнавальнікі! Я тады лічьгў, што лепшага мастацтва за ваша няма!
Далячынь хавала ад мяне гадзючую нечысць і мярзотны смурод, і я не падазраваў, што там вывінаецца пажадлівая яшчарчына хітрына.
Але я падышоў да вас бліжэй: і развіднела мне, а цяпер развіднела і вам — скончыліся любоўныя залёты месяца!
Зірніце! Стаіць ён, заспеты на месцы, бледны, перад ранішняй зарою!
Бо ўжо ідзе палаючае сонца, да зямлі хіліцца каханне яго? Каханнесонца — нявіннасць і жаданні стваральніка!
Зірніце, як нецярпліва падымаецца яно з-за мора! Ці ж не адчуваеце вы прагі і гарачага подыху яго кахання?
Яно прагне ўпіцца морам і падняць у сваю вышыню блакітнасць яго; і тысячаю грудзей падымаецца да яго мора.
Бо мора хоча, каб сонца цалавала яго і ўпівалася ім; яно хоча зрабіцца паветрам, і вышынёю, і сцежкаю святла, і самім святлом!
Далібог, як сонца, люблю я жыццё і ўсе глыбокія моры.
I вось што ў мяне называецца пазнаннем: каб усё глыбокае паднялося на вышыню маю!»
Так сказаў Заратустра.
Пра вучоных
«Аднаго разу, калі я спаў, баран з'еў плюшчавы вянок на маёй галаве; з'еўі сказаў: «Заратустра больш не вучоны».
I, сказаўшы гэта, ён пагарддіва адышоў і ганарыста. Адно дзіця расказала мне пра гэта.
Я люблю ляжаць тут, дзе гуляюць дзеці, каля разваленага мура, у бадзяках і чырвоных маках.
Я ўсё яшчэ вучоны для дзяцей, і бадзякоў, і чырвоных макаў. He вінаватыя яны нават у злосці сваёй.
Але ў бараноў я ўжо болып не вучоны: такая ўжо доля мая — хай будзе яна дабраславёная!
Бо праўда яна вось: пайшоўя з жытлішча вучоных, ды яшчэ і дзвярыма бразнуў.
Надта доўга сядзела мая галодная душа за іх сталом: не навучыўся я спазнаваць, як яны, — з такім самым спрытам, як лускаюць арэхі.
Я люблю свабоду і чыстае паветра над свежай зямлёю; лепей мне спаць на бычыных скурах, чым на іхніх годнасцях і шаноўлях.
Я занадта гарачы і таму згараю ад сваіх думак: мне часта перасмыкае дыханне. I тады трэба мусова вырвацца на прастору, прэч з усіх гэтых пыльных пакояў.
А яны вылежваюцца ў халадку: яны хочуць быць толькі гледачамі і не смеляцца сядзець там, дзе сонца паліць прыступкі.
Як разявы на вуліцах, што лупяць вочы на прахожых, так чакаюць і яны, і лупяць вочы на думкі, прыдуманыя не імі.
КНІГІ ОНЛАЙН
