КНІГІ ОНЛАЙН

У пошуках гармоніі Сусвету: Іван Яркоўскі

Вольга Гапоненка

Выдавец: Навука і тэхніка

Памер: 70с.

Мінск 1993

37.07 МБ

Пастанова Менскага Дваранскага сходу за 21 студзеня года аб зацверджанні Яркоускіх у дваранстве
1847
Будынак Лпякунскай рады ў Маскве, куды даводзілася звяртацца Казіміры Станкевіч (Яркоўскай) з хадайніцтвам пра уладкаванне сына ў Кадэцкі корпус за казённы кошт. Гравюра першай паловы XIX стагоддзя
Такі выгляд меў галоўны корпус С.Пецярбургскага практычнага тэхналапчнага шстытута ў часе навучання там Івана Яркоўскага
Перон Аляксандраўскага (Берасцейскага) вакзала. МаскоўскаБерасцейскай чыгункі на Суражскай вуліцы ў пачатку XX стагоддзя. Драўляная пабудова згарэла пад час другон сусветнай вайны
фасад Аляксандраўскага вакзала ў Менску на пачатку XX ста годдзя.
Абодва фотаздымкі — з архіва краязнаўца В. Каляды
Фрагмент дысертацыйнай працы I. Яркоўскага «Праект машыны для водазабеспячэння і тэарэтычнае даследванне механізма». Адзін з паасобнікаў яс захоўваецца ў Пецярбурзе ў Публічнай бібліятэцы імя СалтыковаШчадрына
Малюнак
прапанаванай I. Яркоўскім прылады з ягонай дысертацыйнай працы
lie
ПРНВНЛЕПЯ,
•»ж«ш in Департамекта Торгввм а Мануфмтурв «1891 г вшертшвож; 0аду Ярмвеужу, » 0арв0б₽в30в.іел осо: бов eicremt.
MarJ^T'^T"»1^ **««». прожмаюціа « Моті, 26 Majm й ц 0„жйр, 1890 года> М0Д№ Z^*TS Г^^^ “ «рошевім о ему 7 ^ ^ вріввлепж, на н*рор«р«ователі особой еастемы, a la Неаврі 1890 год* ходвайсявмйпі о МдатЬ оава'еакой врюмепі, вмаіп треххЬтяаго, ва дееягавттмпг срогь.
Нпеошгсааяый парообрааовагель сосгот т *врі сооб. цмацв»» сосудо« : резервуара a трубчтго гемрат<)ра; TOCjrS ” eociwb то війййажп рждаот, вертвмйьвнп труй, с«. даетта» вверху а вянзу горюоп'тьпв» трубамі, соовца»ЦМЯЫ, вь смю очередь, <л реіервуаром». Резервуарв предетммт собою обшжоввввііг кгекаванй ваг штшшго жел&* давадрмтіі, вертшййыю стоввді сосу^ «JiO1#1 witnue. maw водя ■ пар». ш чертежі, фаг. 1 woepaaum верпшймнй а 2 — горшювталышб раарШ яарвобрааовагеда; на эМ« ♦вгурмі, Д Л пзображавті («рпааіыші труба; каяда® «HOB тру«* соеданет. вверху в вВШу трубмм ббльшаго ммра 8 п одну р»му; трубн же 8 m Beta, ра» еоедтвме, «ержу трубамн (7, а ,Я8у ^ «жмцм, г0рЮ0™ад0 , еое_ “ ^’W0" Пароовр^овпеп вмаааваеп. „.
“^'."P™^ ™» Тяроамек, еообрМВО „ тошаво», уповребхеіпе кокфвга предад^^ Дымохода ріевопгаютеа tm, „0 гортіе ГМЙ ожамж|л Сйерм ВЙЖ№Ю
HTflnL"3 вынДх°ДніЦтва параўтваральніка, выдадзены I. Яркоўскаму Дэпартаментам гандлю і мануфактураў
Схема параўтваральніка з прывілея на вынаходніцтва Надрукаваная ў «Своде прнвнлегнй Росснйской нмпернн» («Запнскн Русского техннческого обшества», № 9 за 1ВУ2 годі
Будынак галоўнай канторы Неўскага суднабудаўнічага і механічнага завода, дзе I. Яркоўскі працаваў кіраўнічым
Асвея. Гравюра Напалеона Орды. Рэпрадукцыя змешчана natury przcz Napoleona Ordy)», Warszawa, 1876.
Гэт?е мястэчка на поўначы Беларусі вядомае ў гістарыч po^v Хлястовічаў, а ў XVII стагоддзіКазіміру Сапегу п 'г 10^3е недалёка ад палаца пабудаваны касцёл, дз^ імя ЯнТадэвушЮльян. Касцёл зруйнаваны ўжо за савецкім
«Album widokow historycznych naszego kraju (Zrysowane z
іых крыніцах з XV стагоддзя. У У 1786 годзе яно перайшло да ■ быў пахрышчаны I. Яркоўскі.
часам
XVI стагоддзі яно належала Язэпа Шадурскага.
Яму было дадзена патройнае
Нзжно на среаства, собранкыя Обшествомь Техяологовк Доходь воступнть яа учрежденів фонда нменя йвака Оснповнча Ярковскаго.
ВСЕІІРШ ТЯГОШІЕ
КАКЬ СЛЬДСТВІЕ ВВРАШАШ ВШІОЙ ІШРШ ВНУТРЙ НЕЕЕСНЫХг тьлть.
мшжвя m
н вытекаюіція нзь нея сл^дствія вь облаетп фнвжн, хммій, геолопн? метеорологін н кремсгонін.
й О. ЯРКОВСКАГО Няжжявгь>Тсхжмога.
Второе дополвеввое вздаяіе
ВЬ ДВУХЬ ЧАСТЯХЬ.
поць редакціей НнженерьТехкалоговт» 8. М. йрковсшо, лреподааателя Слб. Технологмчесхаг© йнстктута, н 8д. М. Яряовскаго. лаборанта Спб.
Технолошчаскаго Пнстктута.
Часть первая.
■ ”'*Ч5^^’Ч’М
С.ПЕТЕРБУРГЬ.
Тмяографі» »7JWM Хтр0»тсль\ Фонтзнка, 66.
1912.
Тьітульны аркуш пасмяротнага выдання кнігі I. Яркоускага «Сусветнае прыцягненне як выпік утварэння важкай матэпыі чмпТі '1ябесных целаў. Кінетычная гіпотэза». Гэты паасобнік захо^вауся у прыватным кнігазборы старшыні Маскоўскага аддзялення Таварыства тэхнолагаў Д. С Зярнова
СТРОЕНІЕ МАТЕРПІ
н
МОЛЕКУЛЯРНЫЯ СЙЛЫ
ЙНЖ8МПТЕХНШ».
Ціва I руб. 25 к.
МОСКВА.
Т«амв«Ч>»*і» 1Ы<*ч»»ш уторж»»»» Т» Н. *• »y»с*іа р»4*. .Мстміжы* іо’»
1891.
Тытульны аркуш кнігі I. Яркоўскага «Новы погляд на прычыны метэаралагічных з явау
Гравітаскоп — прылада, сканструяваная I. Яркоўскім для вымярэння велічыні сілы цяжару
Малюнак I. Яркоўскага з кнігі «Сусветнае прыцягненне» TaKyra полікрышталічную структуру, паводле ўяўлепняў вучонага, мелі целы. Кружком пазначаны атам эфіру
Тлв.вЛ
Прылада для вымярэння супору паветра і вынікі аднаго з эксперыментаў па вымярэнні ўздымнай сілы
z ^w^*^.

u&oJsa&

, V^* f^^^ t'jy£)£ ‘yZt&ii&itiig dt X<^v*
»«$$*«!£&«n, bofi
?e^	‘/ге^ ГГ'Я ьМіі/^^
^^^^ / v»*^z*^«

ta.	^'■^л^ч^^
'tt
Z tff^'—~ muicgg W
i»4*e^ttt Н _________________
У&ф№*Г*Р^^
/' ^Sty^s / Z У^Ій^і^^ ^^^^i\) /
Эег МйпйШгтшіе.

Пасведчанне аб смерці I. Яркоўскага, якое захоўваецца ў гарадскім архіве Гайдэльберга на Нямеччыне
што ў некаторых з іх выкарыстоўваліся статыстычныя метады, яны заставаліся ў межах эфірнамеханістычных уяўленняў. Няўдачы гэтага тлумачальнага накірунку сведчылі аб неабходнасці выхаду за межы класічнай механікі і канцэпцыі эфіру. I сёння даследчыкі працягваюць пошук больш жыццяздольных падставаў для таго, каб пераадолець фенаменалагізм Ньютанавай тэорыі.
Усепранікальныя атамы эфіру, што «ўсмоктваюцца» праз паверхню любых целаў, аб уласцівасцях якіх стагоддзе таму назад разважаў I. Яркоўскі, сучаснаму чытачу міжволі нагадваюць нейтірына. Вядома, што гэтыя часцінкі, здольныя браць удзел толькі ў слабых і гравітацыйных узаемадзеяннях, поўнасцю інертныя да электрамагнітных і моцных узаемадзеянняў. Таму яны вызначаюнца небывалай пранікальнай здольнасцю і свабодна праходзяць праз планеты. Так што зафіксаваць іх — адна з найскладанейшых задач эксперыментальнай фізікі. I ўсё ж вымераць «масу» гэтай часцінкі ўдалося. Зрабілі гэта ў Інстытуце тэарэтычнай і эксперыментальнай фізікі Акадэміі навук СССР ў 1980 годзе. Выявілася, што энергія спакою нейтрына існуе, прычым з 99працэнтнай верагоднасцю ляжыць паміж 14 і 46 эВ. 3 гэтага на першы погляд нязначнага факта выводзяцца следствы касмічнага маштабу. У прыватнасці, што міжзорную прастору нельга лічыць пустэчай. (Тое ж, як мы памятаем, казаў I. Яркоўскі.) Наадварот, асноўная частка масы Сусвету сканцэнтраваная не ў зорках ці планетах, а менавіта ў «пустэчы», ніводная адзінка аб’ёму якой не свабодная ад нейтрына. Гэта дазволіла растлумачыць рэзкае несупадзенне паміж сумай масаў нябесных целаў, што складаюць Галактыку, і масай самой Галактыкі, якое так непакоіла астраномаў. Адначасова, магчыма, давядзецца пеІрагледзець прынятую цяпер мадэль Сусвету. Сучаснае пашырэнне яго можа стацца адваротным працэсам і праз некалькі мільярдаў гадоў зменіцца сцісканнем. Ды і ўзрост Сусвету можа быць іншы.
37
БУДОВА МАТЭРЫІ
I МАЛЕКУЛЯРНЫЯ СІЛЫ
Усе целы могуць існаваць у трох агрэгатных станах — цвёрдым, вадкім і газападобным ^тая думка’ Упершыню выказаная А. Лавуазье ў 1790 годзе, у канцы мінулага стагоддзя спраўдзілася. Эксперыментальныя даследванні С.К. Дэвіля М. Фарадэя Т. Эндруса, Р. Пітке, Г. Камерлінга< нэса, Ж. Урублеўскага, К. Альшэўскага дазволілі паказаць, што ўсе газы сцісканнем і адначасовым ахаладжэннем можна пераўтварыць у вадкасць і вызначыць іх кропкі абсалютнага кіпення.
Пры пераходзе рэчыва з аднаго стану ў другі яго хімічны склад не мяняецца. Натуральна паўставалі пытанні. якая прычына вымушае цвёрдыя целы быць цвёрдымі, вадкія вадкімі, а газ заставацца газам. Якія сілы пірыроды ўтрымліваюць часцінкі цвердага цела і вымушаюць іх супраціўляцца змяненню формы і аб’ёму, а часцінкі газу аддаляцца адна ад ДРУГОЙ? Сваю трактоўку прычынаў змены Ф131™3» будовы пры пераходзе з аднаго стану ў ДРУД 1. Яркоўскі прапанаваў у кнізе «Будова матэрыі і малекулярныя сілы», выдадзенай у 1894 годзе ў С.Пецярбурзе.
Гэта быў час, калі фізіка ператваралася ў наВУКУ, дзе поруч з эксперыментам сталае месца займала тэорыя. Эксперыментальная фізіка працягвала панаваць над тэорыяй, і рэдактар прэстыжнага навуковага фізічнага часопіса «Аппаіеп der Physik» \. Пагендорф,^ будучы сам эсперыментатарам старанна клапаціўся пра тое, каб на старонкі часопіса не трапіла «метафізіка». Але ўжо хвалевая оптыка Юнга і А. Фрэнэля ўяўляла сабой акрамя сукупнасці дасцшных доследаў паслядоўную тэарэтычную сістэму, якая дазволіла У. Хамільтану прадказаць з яву кінетычнай рэфракцыі. Электрастатыка і магнітастатыка ў руках К. Гаўса і Дж. Грына развіваліся паводле ўзору Ньютанавай тэорыі прыцягнення, і іх асноўныя вынікі і сёння ўваходзяць у курсы тэарэтычнай фізікі. А вялікія адкрыцці А Фарадэя набылі матэматычнае афармленне v электрадынаміцы Дж. Максўэла. Тэарэтычнае тлу38
мачэнне было прапанаванае для цеплавых з явау, Тэрмадынамічныя даследванні Р. Клаўзіўса,. Дж. Максўэла і Л. Больцмана дазволілі сфармуляваць асноўныя ўяўленні кінетычнай тэорыі газаў.
Статыстычная фізіка, якая паспяхова тлумачыла сувязь ціску з кінетычнай энергіяй малекул, законы Авагадра і Бойля — Марыёта, дзякуючы якой другі пачатак тэрмадынамікі страціў характар абсалютнага закону прыроды і стаў статыстычным, пазбаўляла вучоных старой школы галоўнага — нагляднасці ў тлумачэнні фізічных працэсаў. Прычыны фізічных з’яваў хаваліся ў дасканалых матэматычных формулах.