КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
На другі дзень прыходзіць ізноў і кажа: “Знайшоў я клён, сасну і яліну сухія, усё прыгатовіў. Е піла і сякера? Заўтра ранютка, каб былі там і там.” Я ўзяла паўбутэлечкі гарэлкі, хлеба кусочак, суседка дала да хлеба. I пайшлі цераз рэчку. Гаёвы сядзеў ужо на пянёчку, чакаў. Ну, кажа, скідайце летнікі і шапкі, будземо палоць што трэба. I ўзяўся, разам з усімі, за працу. Столькі нарэзалі, што хапіла на хлеў у тры дзверы, і клуню, і хату. На латы, на кроквы, на ўсё. А гаёвы такі майстар — як секане сякерай, то як хтосьці гэблікам! Нашыкавалі дрэва, наспускалі, пацерабілі... Склалі дрэва на падворак. Давай я пытаць у людзей, дзе мне да яго трача знайсці. Прыйшоў цётчын сын і кажа: “Дасі мне ад метра, той я прыйду рэзаць, у мяне е піла доўгая”. А я сваяку: “Мой чалавек не здужае з табою рэзаць, бо ён хворы і галодны, а ў цябе ёсць хата, у хаце хлеб і да хлеба. Ён з табою не выцягне.” Тады настроілі мне С. з М., і той хлопец згадзіўся памагаць за... літар гарэлкі. Я кажу дзецюку: “Ты, я з Нямеччыны прывезла такі летнік харошы, ты ж сіраціна, абарваны, абшарпаны”. Дала яшчэ таму хлопцу ганавіцы, падштаннікі, сарочку, кашулю і рубашку. Елі работнікі тое што і мы — таўканіцу, крупнік і сякі-такі боршчык, абы хлеб быў. I зрэзалі мне ўсё на будову. Так мяне Бог пашкадаваў... А тую няшчасную гарэлку насіла я яшчэ тры гады. Гэта ўсё, каб выжыць. А пушча нас ратавала. Пра ўсё жыццё з мужам гаварыць не буду. Адным словам — біў. Двух сыноў я пажаніла. 3 хаты на старасць выгналі. Цяпер жыву ў дачкі, таксама ўжо бабулькі. Па начах плачу, хоць мне ў яе добра. Кажуць: “He плач, бо ёй прыкра; яна ж цябе глядзіць, есці табе дае, вядро тваё носіць, а ты плачаш?!” I глядзіць мяне, і слова скажа. А колькі старых нас тут у пушчы гібее... Раман He трэ было Раману, дзякуй Богу, ніколі па судах цягацца. He спатрэбілася. I не судзіўся, і як сведак не ставаў, ні ў справах уласных, ні ў чужых. Калі раз трэба было ў суд ехаць на зацвярджэнне тастамента па бяздзетным браце, сваю спадчыну пісьмова пераказаў іншаму сваяку-сіраце; вядома, паперка была пацверджаная, а сам Раман, на ўсякі выпадак, “захварэў”. Бо чаго валачыцца ў Беласток, плаціць грошы за дарогу, час, прызначаны на гаспадарку, траціць! Бачылі вы такое! Хто любіць таўчыся па свеце, а хто і не вельмі. Хопіць Раману штосераду завезці свае прадукты на рынак у гміннае мястэчка. У Беласток, да дзяцей ды ўнукаў, Раман ужо толькі жонку высылае. Хай нават і пару дзён пасядзіць яна там, а яму тут, у хаце, спакайней. Без бабы справіцца: электрычнасць у хаце і хлявах, не трэба статак кароў два разы ў дзень тузаць за вымя. Уключыў — і пайшло; іншая спрва, ці карове прыемна. Усё дзівуюцца Раману: нашто яму столькі ўсяго, тая гаспадарка на старасць, калі б мог ужо здаць усё “пад панства”. A то капусты насадзіць столькі, што ўся вёска менш яе мае, то бульбы, пшаніцы, то жывіны столькі... А набірае зямлі яшчэ больш, бярэ суседскую ў арэнду, аблагі заворвае... Ну, весь век добры гаспадар быў. Без зямлі жыць не можа, рукі склаўшы. I цяпер, хоць усе аднагодкі — ужо пенсіянеры, Раман калупаецца ў зямлі, сее, збірае, гадуе. Таўчэцца. Чалавек добры, з суседзьмі добра жыве. I добра было б, каб так і да канца... Ці прадаў Раман Верцы капусту? Ці, можа, яна накрала яе ў яго? Калі б нават украла, то, пэўна, не заўважыў бы, а калі і нават прыкмеціў, то не пашкадаваў бы тых пару галовак. Хай наварыць, наесца. Муж яе пакінуў, жыве адна, зусім апусцілася. Здаецца, штось у яе не так і з галавою ад тае самоты. Шкада старое. Прывалачэцца ў тваю хату, сядзе, транты раскіне, то злосць бярэ, што нічога не робіць — пайшла б дадому, ушчувае суседку Раман, але брыды ж не робіць. Была з яе добрая гаспадыня калісьці. Што ж зробіш, жыццё кабеце не ўдалося. I цяпер яшчэ гаспадыня з яе, на яе зямля пішацца... Ці то хтось параіў Верцы, ці не сам Раман падказаў, каб тое зямлі пазбылася. Значыць, не ў арэнду давала, а прадала. За тыя грошы дажыве ці тутака, ці ў Дому старцаў. Дзяцей не мае, то хто ж яе дагледзіць. А і зямля тут падаражэла, народ мястовы купляе яе на дачы. I тут раптам аб’явіўся Верчын муж, што дух ягоны быў ужо прастыў у ваколіцы.. Падаў на жонку ў суд, што ненармальная, каб правы адабраць. Што ў грашах яна не разбіраецца, што ходзіць бы блудная па сяле, што вось у Рамана накрала капусты... Шкодная, значыцца, для грамадства, зачыніць яе трэба ў псіхушцы, а маёнтак перадаць мужу, каб распараджаўся. Разводу ў іх жа ж няма. Адваката нават Антон наняў. — Рамане, я ж у цябе нічога не крала... He? Паедзь у той суд, скажы, як то было, — узмалілася Верка. Яна не думала пра сапраўдныя матывы дзеянняў мужа, забалела ёй толькі тое, што робіць з яе зладзейку. Яшчэ каб пэгеэрскае брала, але гаспадарскае?! Паехаў Раман у Беласток, пасведчыць. Сказаў, што трэба: не крала суседка ў яго капусты. Гаварыў, a глядзеў усім у вочы — і суддзі, і адвакату, і Верцы, і былому суседу Антону... Каб нікому не зашкодзіць, каб ніхто не пакрыўдзіўся... Каб добра было. Ехаў увесь мокры дахаты. Марыя Кузьма Сагналі нас усіх у пераходны лагер ва Уроцлаве. Апошнія дні вайны былі, баі астатнія. Нагналі столькі народу з лагераў, з работ — тысячы! Я з сям’ёю, з дзецьмі, з маткай тры гады ў Нямеччыне была рабіла... Сагналі нас у такі раён, што наўкол толькі разваліны, руіны, адно брама цэлай засталася. А такія енкі, такі лямант — людзі, дзеці плачуць вады, а вада... бяжыць проста па вуліцах. Вадапомпу якраз разбілі, кажуць, вада атручаная, нельга яе чапаць. А ўсе ад смагі гінуць, і думка адна, што нас тут усіх кончаць. А тых стражнікаў чатырох стаіць ў той браме, кудою цяжкія машыны праязджаюць. Людзей як маку... Малых, старых... Гляджу на аднаго немца, на яго пагоны — заслужаны, а сам маладзюсенькі. Ідзе — я за ім. А мая мама сядзіць каля майго меншага, народжанага ў трыццаць дзевятым — ён ужо нам ссінеў, так без вады яму кепска... Уміраць будзе... Я за тым немцам, ззаду, за ім... У цемры бачу — нейкі сівы коц вісіць, пад ім двое старэчаў сядзіць, святло нейкае б’е ў тунелях. Кажуць старыя немцы таму маладому: ‘Тлянь, а хто ў цябе ззаду стаіць?!” Я ўсё разумею, кажу па-нямецку: “He бойцеся”. — “А чаго ты хочаш?” — “Мой юнг умірае, вады яму трэба”. — “Дайце трошкі вады,” — кажа малады немец; пэўна, бацькі гэта былі ягоныя. Яны патарабанілі ў бак, кажуць, што і ў іх вады няма. Усё ж нацюркалі мне трошачкі. Вайсковец кажа: “Я буду ісці спераду, а ты — за мною. Я выйду, а ты пастой яшчэ крыху, каб ніхто не бачыў, што мы разам ідзем”. Я хутчэй бутэльку маме: наце, паіце. А тут людзі рушылі да мяне: адкуль ваду ўзяла?! У цыстэрнах жа вада атручаная! Я падышла да тых немцаў, што стаялі ў браме, гляджу па-за імі — а там лонкі відна, даліну, волю! А вада гудзе па тратуары. Кажу немцу: “Дайце вады! Мы на вас столькі працавалі! Дзеці нашыя ўміраюць, вады просяць... 3 нашых гаспадарак тое ў нас засталося, што на плячах, а мы ж мелі дамы, кароў, коней... Нас сагналі вы сюды тысячамі, дайце нам хоць перад смерцю напіцца. Пасля можаце нас усіх, і дзяцей нашых — пабіць”. — “Нэйн, нам нельга”. — “To скажыце, што з намі зробіце! Біце адразу!” Я тады была такая цянюткая, толькі што выйшла з бальніцы, страшныя атакі болю пячонкі мяне ў крук сагнулі... Стаю такая маленькая перад тымі ўзброенымі немцамі. “Я свайго шаснаццацігадовага сына, такога як і вы, аддала ў акопы, не ведаю, ці ён жывы... Дайце вады! Жыццё і так усё страчана наша. А не — то мы самі вас паб’ём!” — “А як ты нас паб’еш? У нас жа ж ружжо!” — “Вы нас усіх не паб’еце. Вось колькі манаў нашых стаіць. A хоць бы і штыкетамі!” А нашым мужчынам кажу: “Ламіце штыкеты, будзем іх страшыць, я пайду папярод”. Сабралася дванаццаць нашых, сталі мы перад стражнікамі... А тая вада рвецца, па тратуарах, па вуліцы, а піць не можам! Такая пакута! Ступілі мы пару крокаў. Тыя — лясь-лясь! — ружжом. Ано даць залп — і ўсё з намі. Кажу хлопцам: “Пастойце, я яшчэ з імі пагавару”. 3 пяць крокаў яшчэ ступіла. I ўсё да аднаго немца звяртаюся, а тыя трох — ані слова. “Ці магу яшчэ падысці?” — “Ja, kommen”. Я цап яго за руку, гляджу яму ў вочы, усміхаюся: “Дайце вады!” — “А як жа тую ваду вам даць? Як напаіць столькі народу?” — “Калейка! Разумееш, што такое чарга? Як пяць чалавек, то будзе дзесяць вёдзер. A калі дзесяць чалавек, то...” — “Ja, ja...” — “Кідайце сваё ружжо, ідзіце па вёдры”. Мяне паставілі ў той вадзе, а яна бяжыць, такая цёпленькая, сонца якраз з поўдня свяціла. “Ты будзеш першая, каго заб’ем, калі твае будуць уцякаць!” — “А хто тут будзе ўцякаць, калі тут сем’і, дзеці... Але ці я іх упільную?..” Людзі пачалі браць тую ваду. Крычыць немец: “He піце гэтае вады, спачатку яе зварыце. Ламіце платы, раскладвайце агонь!” Усе платы палеглі. У пяці месцах распалілі агні. Людзі прынеслі маім дзецям кубачкі, хлеба, вады... Наранку не было ні немцаў, ні вады. “Людзі, уцякайце хто куды!” — адзін вялікі крык. Мы разбегліся, адзін аднаго не бачачы. У бункеры, у разваліны. Сядзелі мы пад якімісь трубамі. А перад намі — вайна. Пад адной сценкай — рускія байцы, пад другой — нямецкія. I за кожную адну сценку біліся. Гэта аж немагчыма расказаць! Кацюшы б’юць па мурах — бух! бух! — усё ў агні. Малы мой вельмі ж крычаў: “Дзе тата?! Дзе тата?" Занялі нас рускія, пазбіралі, уцягнулі ў якісь дом. А на трэцім паверсе — немцы. У паніцы выбегла адна жанчына. To выбяжыць, то зноў вернецца, нікога не слухае. Трэці раз выбегла, немец з акна — пах! У апошні дзень вайны загінуць... Бабы ў плач. Я выйшла, прашу таго, што з камяніцы страляў, па-нямецку: “He трэба страляць! To ж усенька Бог бачыць! Мы ж столькі год на вас рабілі! А гэтая ж жанчына нямецкая фрау, і яшчэ адна тут з намі ёсць, бо мы тут усе, цывільныя, перамешаныя!” Бачу, перабег той немец доўгім акном. Кажу людзям: “Бярэце свае гаспадаркі на плечы, пойдзем. He плачце! 3 намі Бог. Я з радзінаю сваёю пайду спераду”. Усе пабралі клункі, мой чалавек узяў малога... Пайшлі. Ішлі мы з самюткага рання ў тыл. А там стаялі рускія штабы. “Ежелн польскнй — пройдёшь, ежелн русскмй — пропадёшь”, казалі тады. Майго чалавека ўзялі на расстрэл. Я з мамай папаўзла на каленях да тых саветаў, каб яго пакінулі пры жыцці. Пусцілі, але, кажуць, праз тры кіламетры зноў яго затрымаюць. Адзін старшына нас асцерагаў, адчайваўся: “Матка