Фарміраванне музычнай культуры дашкольнікаў сродкамі беларускага фальклору
Вольга Анцыпіровіч
Выдавец: Зорны верасень
Памер: 60с.
Мінск 2007
СОВРЕМЕННЫЕ ПЕДАГОГМЧЕСКНЕ ТЕХНОЛОГНМ дошкольного ОБРАЗОВАННЯ
МУЗЫЧНАйШ КУЛЫУРЫ \\ ДАШКОЛЬНІКАЎ. СРОДКАМІ ' БЕЛАРУСКАГА ■ (
ФАЛЬКЛОРУ v J№*
Современные педагогнческне технологнн дошкольного образовання
В. М. Анцыпіровіч
ФАРМІРАВАННЕ МУЗЫЧНАЙ КУЛЬТУРЫ ДАШКОЛЬНІКАЎ СРОДКАМІ БЕЛАРУСКАГА ФАЛЬКЛОРУ
Пад рэдакцыяй Н. С. Старжынскай
Дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі
Мінск “Зорны верасень2* ^007
УДК 373.2.016
ББК 74.100
Л74
Серыя заснавана ў 2007 годзе
Рэ цэнз ент ы:
кандыдат педагагічных навук, дацэнт A. М. Катко; музычныя кіраўнікі A. М. Князь і ІО. Ф. Еўсцягнеева
Анцыпіровіч, В. М.
Л 74 Фарміраванне музычнай кудьтуры дашкодьнікаўсродкамі
бедарускага фальклору: дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюцьатрыманнедашк. адукацыі / В. М. Анцыпіровіч; пад рэд. Н. С. Старжынскай. - Мінск: Зорны всрасень, 2007. -60 с. - (Современные педагогмческме технологнн дошколь-ного образовання).
ISBN 978-985-6775-67-6.
Серыя “Современные педагогнческне технологнм дошкольного образовання” уключае новыя педагагічныя тэхналогіі ў розных аспектах развіцця дзіцяці: маўленчага і лінгвістычнага, мастацка-маўленчага, музычна-эстэтычнай культуры сродкамі беларускага музычнага фальклору, музычнага, экалагічнага з выкарыстаннем прыродных матэрыялаў і інш.
Змяшчае тэарэтычны і практычны матэрыял, які раскрывае асноўныя аспекты педагагічнай тэхналогіі па фарміраванні музычнай культуры дзяцей старэйшага дашкольнага ўзросту сродкамі беларускага фальклору.
Адрасуецца педагогам устаноў, якія забяспечваюць атрымапне дашкольнай адукацыі.
УДК 373.2.016
ББК 74.100
ISBN 978-985-6775-67-6 © Анцыпіровіч В. М., 2007
© Афармленне. ПУП “Зорны верасень”, 2007
УВОДЗІНЫ
Сёння ў педагагічнай навуцы пытанні фарміравання культуры асо-бы становяцца надзвычай актуальнымі, што звязана з сучаснымі пат-рабаваннямі грамадства да кожнага свайго прадстаўніка. Значнай час-ткай культуры грамадства, якая павінна засвойвацца ўжо ў дзяцінстве, з’яўляецца традыцыйная, фальклорная культура, якая ўключае ў сябе і культуру музычную.
Значнасць выкарыстання фальклорнага рэпертуару у музычным выхаванні дзяцей ужо на першых узроўнях адукацыі не выклікае сум-ненняў і знаходзіць сваё падцвярджэнне як у гісторыі музычна-педа-гагічнай думкі, так і ў сучасных працах, у якіх ідзе размова аб выха-ванні дзяцей сродкамі нацыянальнай культуры.
Так, фальклорны рэпертуар ляжаў у аснове найвядомейшых сістэм музычнага выхавання XX стагоддзя, распрацаваных Карлам Орфам і Золтанам Кодаям. 3 апорай на беларускі песенны фальклор прапана-ваў ажыццяўляць музычнае выхаванне дашкольнікаў і малодшых школьнікаў айчынны педагог А. Грыневіч, аб чым сведчыць матэрыял его «спеўнікаў», выдадзеных у 20-я гады XX стагоддзя. Цікаўнасцю да пошуку шляхоў выкарыстання фальклорнага матэрыялу адрозніваюц-ца працы сучасных расійскіх даследчыкаў (С. С. Балашовай, Л. I. Баравікова, Г. Г. Ібрагімава, A. А. Карожкінай, Г. I. Калеснікавай, Г. М. Навуменка, 3. М. Яўгільдзінай і інш.). Значная ўвага надаецца фальклорнаму рэпертуару і ў нацыянальнай праграме выхавання і аду-кацыі дзяцей дашкольнага ўзросту «Пралеска».
Калі айчынная фалькларыстыка прапануе багаты літаратурны і натаваны музычны матэрыял, фоназапісы, тэарэтыка-гістарычны і музыкаведчы аналіз з’яў нацыянальнага музычнага фальклору, то ў айчыннай педагагічнай навуцы не існуе спецыяльных даследванняў, прысвечаных праблеме выкарыстання нацыянальнага музычнага фаль-клору ў працы з дашкольнікамі. У практыцы дашкольных устаноў да-лучэнне дзяцей да музычнага фальклору часцей адбываецца падчас падрыхтоўкі і правядзення фальклорных святаў, што значна збядняе
2 Зак. 2328
3
вопыт зносін дашколыііка з багатым і педагагічна каштоўным матэры-ялам, якім з’яўляецца музычны фальклор. У выпадку азнаямленпя з фальклорнымі творамі падчас музычных заняткаў часцей за ўсё мае месца несістэматызаванае выкарыстанне асобных твораў, падпарадка-ванае задачам асобнага віду музычнай дзейнасці дзяцей - спеваў, му-зычна-рытмічных рухаў або музіцыравання. Пры гэтым у працэсе ад-бору гэтых твораў не заўсёды акцэнтуецца ўвага на інтанацыйнай са-мабытнасці ўзораў, падсвядомае асэнсаванне і засваенне якой у прак-тычнай дзейнасці дашкольнікамі з’яўляецца значным этапам у пазнанні імі асаблівасцей нацыянальнай музычнай мовы.
Лктуальнасць дадзенай праблематыкі і ў той жа час нераспрацава-насць як тэарэтычных, так і метадычных аспектаў далучэння дашколь-нікаў да музычнага фальклору дыктуе неабходнасць стварэння адпа-веднай тэхналогіі. Пры гэтым універсальнасць гэтага пласта музыч-най культуры, яго шырокія выхаваўчыя і развіццёвыя магчымасці даз-валяюць ставіць дастаткова маштабную мэту - фарміраванне асноў музычна-эстэтычнай культуры асобы.
Прапанаваная тэхналогія не прэтэндуе на вычарпальную паўнату і бясспрэчнасць, але з’яўляецца адным з крокаў на шляху пашырэння ўжывання ўзораў нацыянальнай культуры ўжо на першай ступені аду-кацыі, больш поўнага і эфектыўнага выкарыстання ўсіх развіццёвых і выхаваўчых магчымасцей музычнага фальклору.
АСНОЎНЫЯ ПАНЯЦЦІ ТЭХНАЛОГІІ
Музычна-эстэтычная культура асобы - інтаграваная якасць, якая трактуецца як мера засваення асобай музычнай культуры грамадства і праяўляецца праз уласцівы пэўнаму ўзросту узро-вень развіцця музычна-эстэтычнай свядомасці, музычных і твор-чых здольнасцей і ўзровень авалодвання музычнай дзейнасцю.
Музычны фальклор - сукупнасць песеннай, танцавальнай і інструментальнай творчасці народа.
5
СТРУКТУРА I ЗМЕСТ БЛОКАЎ ТЭХНАЛОГІІ
Педагагічны блок - прыводзяцца класіфікацыйныя парамет-ры тэхналогіі, спектр яс мэтавых арыентацый, раскрываюцца асноўныя канцэптуальныя палажэнні, характарызуюцца асноў-ныя псдагагічныя сродкі тэхналогіі.
Дыягнастычны блок - раскрываецца сутнасць кампанентаў музычна-эстэтычнай культуры старэйшых дашкольнікаў і асаб-лівасці іх дыягностыкі з улікам спецыфікі выкарыстання ў ды-ягнастычных задапнях музычнага фальклору.
Метадычны блок - прадстаўлена канцэптуальная мадэль фарміравання музычна-эстэтычнай культуры дашкольнікаў сродкамі музычнага фальклору і сістэма арганізацыі работы па далучэнні дашкольнікаў да беларускага музычнага фальклору.
Выйіковы блок - акрэслены вынікі распрацаванай тэхііалогіі і яе магчымая значнасць у сістэме сучаснага музычнага выха-вання дашкольнікаў, падагульнены яе спецыфічныя рысы.
6
КЛАСІФІКАЦЫЙНЫЯ ПАРАМЕТРЫ ТЭХНАЛОГІІ*
Паўзроўйі прымяненняі прыватнаметадычная (прадметная). Па філасофскай аснове: гуманістычная + культуралагічная. Па асноўным фактары развіцця: сацыягенная+псіхагенная. Па канцэпцыі засваенйя: развіццёвая + сугестыўная.
Па арыентацыі на асабовыя структуры: ВУН + СРД + эў-рыстычная.
Па характары зместу. навучальна-выхаваўчая, свецкая, гу-маністычная, рэгіянальна-накіраваная.
Па тыпе кіравання. сістэма малых груп.
Па арганізацыйных формах. групавая + індывідуальная.
Па пераважаючым метадзе: гульнявая, развіццёвая, творчая.
Па накірунку мадэрнізацыі: на аснове актывізацыі і інтэнсі-фікацыі дзейнасці дашколыіікаў.
Па катэгорыі навучэнцаў: масавая.
* Паводле Г. К. Селеўкі.
3 Зак. 2328
7
МЭТА I СПЕКТР МЭТАВЫХ АРЫЕНТАЦЫЙ ТЭХНАЛОГІІ
Мэта тэхйалогіі - фарміраваіше ў старэйшых дашколыіікаў кампанентаў музычпа-эстэтычнай культуры; садзейнічанне да-лучэпню дашкольнікаў да нацыяналыіай культуры праз засва-епнс ўзораў музычпага фальклору і фарміраванне па аснове фальклорнага рэпертуару музычна-эстэтычнай культуры дзіцяці.
Дыдактычныя'. назапашваннс “слоўніка” нацыянальна-харак-тэрных музычных інтанацый; засваенне моўных асаблівасцей беларускага музычпага фальклору (ладавых, рытмічных этало-наў, тыповых напсваў і інш.); фарміравапнс ўяўленняў аб фаль-клорпым мастацтвс (жанрах, музычных інструментах, спецыфі-чпасці абрадавага боку і іпш.) і яго творах; удасканаленне ўмен-пяў і навыкаў музычнай дзейнасці (навыкі выканальніцкай і творчай музычнай дзейнасці).
Выхаваучыя-. выхаванне павагі і інтарэсу да нацыяпальнай музычнай спадчыны.
Развіццёвыя'. развіццё музыкалыіасці і музычна-творчых здолыіасцсй.
Сацыялізуючая: далучэнне да нацыянальнай культуры.
8
КАНЦЭПТУАЛЬНЫЯ ПАЛАЖЭННІ ТЭХНАЛОГІІ
Музычна-эстэтьічная культура асобы ўяўляе сабой меру зас-ваення ёюмузычнай культуры грамадства ваўсёй яеразнастай-насці.
Паняцце “культура” вельмі піматграннас, аб чым свсдчаць разнастайныя яго інтэрпрэтацыі. Калі разглядаць культуру як цэласную з’яву, то магчыма вылучыць некалькі яс маштабаў: культура чалавецтва; культура розных нацыянальных, сацыяль-ных, узроставых груп; культура асобы. Апошняя ў сувязі з тым, што чалавск з моманту свайго нараджэння змешчапы ў свет куль-туры і нспазбсжна гіавііісн яе “распрадмечваць”, гэта зііачыць, з дапамогай існуючых у яго здолыіасцсй і спосабаў дзсяння рас-шыфранаць закладзсныя ў культуры каштоўнасці і сэнсы, уяў-ляс сабой мсру, ступснь авалодвання чалавскам разнастайных пластоў (у тым ліку духоўнага, эстэтычпага, музычнага) агуль-началавечай і нацыянальпай культуры.
Культура асобы пэўнага ўзросту абмяжоўваецца тымі ўзрос-тавымі магчымасцямі, якія мас індывід на пэўным этапс свайго развіцця. Так, сутнасць кампанснтаў музычна-эстэтычнай куль-туры, як і паказчыкі яе сфарміраванасці, будуць значна адрозні-вацца. напрыклад, у дзяцсй старэйшага даіпколыіага і малодша-га школьнага ўзросту і г. д.
Музычнаямоваз’яўляецца семіатычнай (знакавай) сістэмай і засвойваецца ў дзяцінстве дастаткова рана і адразу як сістэма.
Разглядванне музычнай мовы як семіатычнай сістэмы (М. Арапоўскі) ставіць яе ў адзін рад з ііппымі знакавымі сістэ-мамі (напрыклад, з вербалыіай), віто дапускае і сходныя меха-
з*
9
нізмы іх засваення. Музыка кожнага стылю (у тым ліку і нацыя-налыіага) можа разглядацца як спецыфічная мова, а здольнасці чалавека да авалодвання ёю з цягам часу “згасаюць” (М. Ратэр-ііітэйіі), у выніку чаго сталы чалавек можа апынуцца ў адносі-пах да «мовы» асобных музычных стыляў у становішчы “Мауглі”. Па сцвярджэнні К. Ул. Тарасавай, музычная мова, як і маўлен-не, засвойвасцца ў дзяцінстве дастаткова рана і інтуітыўна, ад-разу як сістэма ў адзінстве трох асноўных частак: семантыкі, лексікі і граматыкі. Пры ўспрыманні асобай дастатковай коль-касці аднастылёвых музычных узораў фарміруецца “пачуццё стылю”. Менавіта наяўнасць гэтага пачуцця Дз. К. Кірнарская прапапуе лічыць паказчыкам развітай музыкалыіасці чалавека. Тлумачыцца гэта тым, што разуменне стылістыкі пэўнага музыч-нага пласта патрабуе падсвядомага разумення ладавай, меладыч-най, рытмічнай будовы гэтых узораў і сведчыць аб пэўным уз-роўні развіцця музычнага слыху, музычна-рытмічнага пачуцця, музычнага мыслення, музычнай памяці - тых музычных здоль-насцяў, якія большасць даследчыкаў звязваюць з паняццем “му-зыкальнасць” (Б. М. Цяплоў, Н. А. Вятлугіна, К. Ул. Тарасава) або “музычна-эстэтычная свядомасць”, якія ў сваю чаргу з’ўля-юцца кампанентамі музычнай і музычна-эстэтычнай культуры асобы (Н. Ул. Гузій, В. М. Дароніна, С. А. Карташоў, I. Кевішас, В. П. Радынава, Р. А. Цельчарава і інш.)
КНІГІ ОНЛАЙН
