Фарміраванне музычнай культуры дашкольнікаў сродкамі беларускага фальклору
Вольга Анцыпіровіч
Выдавец: Зорны верасень
Памер: 60с.
Мінск 2007
1. Назіранне за знешнімірэакцыямі дзяцей падчас успрыман-ня твору.
Змест: падгрупе дзяцей двойчы пачаргова прапаноўваецца праслухаць урыўкі танцавальнага найгрыша і прычыта (кантрас-ных па характары і функцыям жанраў). Перад першым слухан-нем даецца ўстаноўка на ўважлівае ўспрыманне музыкі, перад другім прапануецца “паказаць” з дапамогай мімікі, рухаў, жэс-таў настрой музыкі.
Вынікі фіксуюцца з улікам наступных крытэрыяў:
• працягласць увагі і зацікаўленасць пры першым праслу-хоўвапні. Па гэтаму крытэрыю даследчык ставіць 0 балаў у вы-падку няўважлівага ўспрымання, адсутнасці зацікаўленасці, ча-стковага праслухоўвання; 1 бал - калі дзіця праяўляе інтарэс, увагу, аднак непрацяглы час; 2 балы - у выгіадку зацікаўленага праслухоўвання ўрыўка цалкам;
• адэкватнасць знешніх рэакцый (міміка, жэсты, смех, ру-хавыя рэакцыі) намузычныя ўрыўкі пры другім праслухоўванні.
Адэкватная рэкцыя на кожны з урыўкаў ацэньваецца ў 2 балы, у выпадку наяўнасці рухавай рэакцыі на танец дадаецца 1 бал.
Балы, атрыманыя падчас назірання, сумуюцца, іх колькасць адпавядае ўзроўню знешняй рэакцыі на музыку (0-3 - нізкі ўзро-вень, 4-6 - сярэдні, 7-9 высокі).
2. Практычйае задсшне “Тварыкі” (распрацавана К. П. Чумі-човай і А. Ул. Шумаковай).
Мэта: выявіць адэкватнасць успрымання эмацыянальнага зместу, адценняў характару музыкі ў творах беларускага фальк-лору.
Змест: кожнаму дзіцяці падгрупы прапануецца: а) набор кар-так з умоўным абазначэннем чатырох эмацыянальных станові-
22
шчаў, якія неабходна суаднесці на ступені выражанасці эмацыя-нальнага становішча суму або радасці з прапанаванымі чатырма творамі беларускага музычнага фальклору; б) чатырохпавярхо-вая “музычная хатка”, у якую патрэбна паслядоўна “пасяліць” чалавечкаў згодна з разуменнем эмоцый і настрояў, выражаных у кожным урыўку (дадатак 1).
Перад выкананнем задання даецца інструкцыя: “Да нас нрыйшлі эмацыянальныя чалавечкі, давайце разглядзім іх тва-рыкі. Што можна даведацца аб іх настроі, характары? (Дзеці су-мссна з дарослым выяўляюць характэрныя для кожнага сімвала эмацыяналыіыя становішчы.) Чалавечкі жадаюць засяліцца ў новы домік, але толькі ў пакойчык на тым паверсе, дзе гучыць музыка, якая падыходзіць да іх па настрою. Уважліва праслу-хайцс музычныя ўрыўкі і здагадайцеся, дзе які чалавечак жадае пасяліцца, паспрабуйце яго пасяліць”. Праслухоўванне пачына-ецца “з першага паверха хаткі”. Пры паўторным успрыманні ўрыўкаў дзеці “засяляюць” хатку, удакладняюць правільнасць сваёй першай спробы.
Па выніках задання даследчык ставіць 3 балы, калі дзіця адэк-ватна суаднесла выяву з эмацыянальным зместам музычнага ўрыўка, 2 балы - пры памылцы ў вызначэнні роднасных эмацы-янальных становішчаў, 0 балаў - пры памылцы ў ацэнцы кант-расных эмоцый. Даныя па чатырох урыўках сумуюцца.
Нізкаму ўзроўню праяўлення эмацыянальнай спагадлівасці па гэтаму крытэрыю адпавядаюць 0-3 балы, сярэдняму - 4-8, высокаму - 9-12 балаў.
Асноўнымі музычнымі здольнасцямі традыцыйна лічацца музычна-рытмічнае пачуццё (або пачуццё рытму) і меладычны слых (у адзінстве ладавага пачуцця і музычна-слыхавых уяўлен-няу).
Што д.атычыцй.амузычна-рытмічнага пачуцця, то яно выра-жасцца ў здольнасці эмацыянальна адчуваць выразнасць музыч-нага рытму і дакладна ўзнаўляць яго, гэта значыць, эмацыянальна адлюстроўваць рытмічны малюнак, метрычную аснову музыкі, тэмп і яго змяненні. Пададзеным К. Ул. Тарасавай, пачуццёрыт-му ў дашкольнікаў фарміруецца пакампанентпа: спачатку - па-
5 Зак. 2328
23
чуццё тэмпу, потым - пачуццё метру. Найбольшую складанасць нават для старэйшых дашколыіікаў, безумоўна, выклікае даклад-нас адлюстраванне рытмічнага малюнка. Менавіта гэты напра-мак у развіцці музычна-рытмічнага пачуцця патрабуе найбольшай увагі з боку педагога і павінен рэалізоўвацца шляхам засваення дзецьмі сістэмы рытмічных эталонаў. Фальклорны матэрыял дазваляе засвоіць пэўную колькасць такіх эталонаў, што звяза-на са шматразовым дубліраваннем у розных творах пэўных рыт-мічных малюпкаў, якія з’яўляюцца тыповымі для фальклору.
Дыягіюстыка музычна-рытмічнага пачуцця старэйшых да-школьнікаў можа абапірацца на выяўленне ўзроўню развіцця метрычнага пачуцця, умення ўзнавіць рытмічны малюнак, ты-повы для фальклорных твораў.
Заданне "Ігра ў ансамблі"
Змест: пасля ўспрымання выкананага дарослым чатырох-фразавага ўрыўку танцавальнай мелодыі (напрыклад, “Юрачка”) дзіцяці прапануецца «сыграць разам», суправаджаючы моцную долюігрой набубне. Выкананнеўансамблі прадпрымаеццадвой-чы, фіксуецца вынік болып удалай спробы.
Вынікі выканання ацэньваюцца наступным чынам. У выпад-ку дакладнага ўзнаўлення метрычнай пульсацыі дзіця атрымлі-вае 2 балы (высокі ўзровень), пры выкананні з памылкамі - 1 (сярэдні ўзровень), пры вынадковых недакладных ударах -0 балаў (нізкі ўзровень).
Узнаўленне рытмічнага малюнка з дапаічогай пляскання ў далоні
Змест: для даследвання адбіраюцца сем песенных чатырох-тактавых урыўкаў, якія могуць лічыцца своеасаблівымі рытміч-нымі эталонамі музычна-фальклорнай рытмікі. Урыўкі выконва-юцца даследчыкам на інструменце. Пасля першага праслухоўван-ня ўрыўка перад дашкольнікам ставіцца задача прахлопаць рыт-
24
мічны малюнак падчас паўторнага выканання яго дарослым. Кож-ны дакладна адлюстраваны рытмічны малюнакацэньваеццаў 1 бал, пры нсдакладнасці - у 0,5, пры хаатычных хлапках або фіксацыі дашкольнікам толькі метрычііай пульсацыі - 0 балаў.
Да высокага ўзроўню развіцця здольнасці ўзпаўляць чарга-ванпе гукаў рознай працягласці адносяцца дзеці, якія атрымалі 4,5-7 балаў, да сярэдняга - 2-4, да нізкага - да 1,5 балаў.
Ладавае пачуццё - гэта здолыіасць распазнавання ладавых функцый гукаў мелодыі, калі ўсе яе гукі ўспрымаюцца ў іх адно-сінах да тонікі і іпшых ступспяў ладу. Менавіта развітас ладавас пачуццёдазваляеадчуваць эмацыянальную выразнасць мелодыі. Для дзяцей дашкольнага ўзросту (і нават малодшых школыіі-каў) асноўную інфармацыю аб характары музыкі пясс нс столькі яе ладавая арганізацыя, колькі дынаміка, рэгістр, тэмп. Але, па дадзеным К. Ул. Тарасавай, меладычная арыентацыя пры ўспры-манні музыкі, якая сведчыць аб разуменні слухачом узаемаза-лсжнасцей гукаў, распазнаваіше мелодыі ў незалежнасці ад зме-ны тэмпу, рэгістра, дынамікі, з’яўляецца ўжо ў пяцігадовым уз-росце. Садзейнічаць станаўленню меладычнай арыентацыі можа сістэматычная работа па назапапіванню дашколыіікамі слоўні-ка мелодый-інтанацый у працэсе ўспрымання музыкі і спеваў. Традыцыйнаў музычным выхаванні дашкольнікаў шырока выка-рыстоўваюцца творы, якія маюць у сваёй асновс мажор і мінор -актаўныя лады, шырока распаўсюджаныя ў сўрапейскай музы-цы пісьмовай традыцыі. Гэта значна збядняс слыхавы вопыт дзіцяці і накіроўвас развіццё ладавага пачуцця мспавіта па гэ-тым шляху. Лагічна дапусціць, іпто вузкааб’ёмныя (тэрцыевыя, квінтовыя і інпі.) лады народнай музыкі болып даступныя для дзіцячага ўспрымання і іх засваенне павінна быць нсабходным эталам у музычным развіцці дзіцяці. Наданне болып пільнай увагі ладавай разнастайнасці музыкі для дашкольнікаў дазволіць «акультурваць» іх у розных ладавых сістэмах, што адаб’ецца на якасці фарміруемага ладавага пачуцця.
Дзеля дыягностьікі ўзроўню развіцця ладавага пачуцця пажа-дана выкарыстоўваць як задаіші, накіраваныя на разлічэнне ма-жорнай і мінорнай афарбоўкі ладу, так і заданні, якія дазволяць
5*
25
дыягнастыраваць усведамленне ладавых адносін гукаў у спецы-фічных для беларускага фальклору ладах (у дадзеным выпадку -у тэрцыявым ладзе з субквартай).
Заданне "Светлафор"
Мэта: а) ацэмка ўяўленняў дзіцяці аб найбольш устойлівым гуку ў тэрцыявым ладзе з субквартай; б) ацэнка здольнасці ад-розніваць мажорную і мінорную афарбоўку (на прыкладзе двух напеваў у тэрцыявым ладзе з субквартай).
Змест: дарослы паведамляе дзіцяці, што «наш сённяшні госць (дэманструецца прывабная для дзіцяці цацка) вельмі любіць сам ствараць музыку, але не заўсёды выконвае сваю мелодыю да кан-ца, часам яс хочацца падоўжыць далей. Я дам табе дзве карты -чырвоную і зялёную, як ў светлафоры. Пасля таго як наш госць сыграе і праспявае і ты вырашыш, што мелодыя завершана, па-кажы чырвоную картку, каб ён не іграў далей. А калі ты лічыш, што яе трэба прадоўжыць, пакажы зялёную, каб ён працягваў». Пасля гэтага даследчык «разам з госцем» іграе і спявае (налюбы склад) наступпыя варыянты мелодый:
Лад-формула, якая выкарыстоўваецца ў такога рода напевах, мае, па Ул. Ялатаву, наступны выгляд:
26
Тонікай у ёй з’яўляецца гук “фа”, таму чырвоная картка -“мелодыя скончана” павінна быць паказана ў варыянце 3. Вынікі ацэньваюцца наступным чынам: паказ чырвонай карткі ў вары-янце 3 ацэньваецца ў 3 балы, у варыянце 2 - у 1, у варыянце 1 -у 0,5; у варыянтах 2 і 3 - у 2, у варыянтах 3 і 1 - у 1, у варыянтах 1 і 2 - у 0,5; ва ўсіх варыянтах - у 0,5 бала. Паказ зялёнай карткі ва ўсіх трох варыянтах ацэньваецца ў 0 балаў.
Далей дарослы ў размовс ўдакладняе ўяўленні дзіцяці аб тым, які настрой быў у госця, калі ён ствараў гэтыя мелодыі (дзіця павінна вылучыць мажорную афарбоўку). Потым прапануецца праслухаць яшчэ адну песеньку госця і аналагічным чынам вы-лучыць настрой, які адпавядае мелодыі (мінорнае нахіленнс). Выконваецца наступная папеўка:
Калі дзіця адчуе змену настрою (ладу), то атрымае яшчэ 1 бал.
Колькасць балаў па двух заданнях сумуецца. Нізкі ўзровень суадіюсіцца з 0-1 балам; сярэдні - 1,5-2,5; высокі - з 3-4 ба-ламі.
Калі ладавае пачуццё - перцэптыўны (адказны за ўспрыман-не) кампанент меладычнага слыху, то музычна-слыхавыя ўяў-ленні - рэпрадуктыўны (адказны за ўзнаўленне) кампанент ме-ладычнага слыху і непасрэдна звязаны з інтанаваннем дзецьмі іукаў мелодыі голасам або выкананнсм іх на музычным інстру-менце. Чыстае інтанаванне гукаў мелодыі з’яўляецца апошнім этапам у развіцці гэтай здолыіасці, у той час як папярэднімі эта-памі заваявання дзецьмі гукавой прасторы будуць гульня рэгі-страмі голасу, прагаворванне слоў у рытме напеву, інтанаванне мелодыі на 1-2 гуках, узнаўленне агульнага напрамку мелодыі з чыстым інтанаваннем болынай ці меншай колькасці яе гукаў.
Дыягностыка гэтай здольнасці звязана з ацэнкай выканан-ня дашкольнікам пэўнага твора.
КНІГІ ОНЛАЙН
