Фарміраванне музычнай культуры дашкольнікаў сродкамі беларускага фальклору
Вольга Анцыпіровіч
Выдавец: Зорны верасень
Памер: 60с.
Мінск 2007
з йрйтральйай тонікай, якія ўтварыліся з тэрцыевых ладоў з субквартай у працэсе запаўненпя субкварты паслядоўнасцю гукаў (чатыры гукі ніжняга тэтрахорду, напрыклад: рэ 1 - мі 1 - фа 1 -соль 1) і дабаўленпем верхняга гуку да тэрцыі (чатыры гукі верх-пяга тэтрахорду, напрыклад: соль 1 - ля ]. - ci 1 - до 2), тоніка ў якіхзастасцца ў цэптры (у разглядасмым выпадку - соль\), а край-нія гукі (ладавая рамка) утвараюць малую сэпціму (рэ 1 - до 2);
з ніжйяй тонікай, якія ўзніклі ў выніку псраасэнсавання ла-давых узаемаадносін у ладах з цэнтральнай тонікай. Сярод апошніх вылучаюцца лад з ладавай рамкай “малая сэпціма”, квінтовы лад (пяць ступеняў у межах квінты гукаў), актаўпыя лады (звычпыя нам мажор і мінор);
пентатоніка (пяць ступеняў у межах актавы), якая з’ўляецца эпізадычпым ладам у беларускім фальклоры (сустракаецца толькі безпаўтонавая пентатоніка, якую могуць утвараць, напрыклад, на-ступныя гукі: do 1 - рэ 1 - міЛ - соль \ -ля\\рэ \ -міі - соль 1 -ля 1 - до 2; мі 1 - соль 1 - ля 1 - до 2 - рэ 2 і г. д.); але пентатані-чпыя абароты дастаткова распаўсюджаны ва ўзорах розных жап-раў (веснавых песнях, жанрах дзіцячага фальклору) і надаюць гэтым творам незвычайную выразнасць і каларыт.
Існуюць нацыянальна-характэрныя рысы і ў рытмічнай ар-ганізацыі твораў беларускага фальклору. Для нас пайбольш ціка-выя наступныя з іх:
тыгювыя рытмічныя малюнкі ва ўзорах абрадавага фалькло-ру, напрыклад два чатырохдолыіікі ў вяснянках, купальскіх пес-нях, характэрныя рытмічныя схемы ў калядках, шчадроўках, схема з распевам пятага гуку ў калядных, жніўных, восеньскіх, лірычпых песпях;
16
разнастайныя рэфрэны (прыпевы, запевы, устаўкі, эмацыя-налыіыя выгукі, выклічнікі і інш.), якія звычайна рытмічна ад-розпіваюцца ад іншых музычных фраз твора і жанрава акрэслі-ваюць яго (папрыклад, выклічнікі “А!”, “У!” у веснавых псснях, “а-а-а” - у калыханках, “Каляда!” - у калядках і інш.).
Гэтыя асаблівасці фальклору дазваляюць вылучыць некато-рыя рэкамепдацыі, якія датычацца адбору музычйага фальклор-нага матэрыялу пры далучэнні дашкольнікаў да гэтага віду мас-тацтва. Асноўнымі сярод іх можна лічыць наступныя:
разам з зафіксаванымі пісьмовай культурай традыцыйнымі ўзорамі і апрацоўкамі фальклору пажадана выкарыстоўваць гу-казапісы аўтэнтычнаш гучання;
пры наяўпасці варыянтаў вакалыіага твора з акампанемен-там і бсз яго пеабходна аддаваць перавагу выкананню a capella, адбіраць для дашколыіікаў тыя ўзоры музычнага фалькло-ру, у якіх прысутнічаюць найболый характэрныя рытмічныя і ладавыя фор.мулы;
па магчымасці даносіць да малснькіх слухачоў некалькі ва-рыяйтаў аднаго твора з наступным развучваннем адпаго з іх і імправізацыяй дзецьмі ўласных варыянтаў',
знаёміць з рознымі жанрамі музычнага фальклору ірознымі тыпамі ішпапавапня ў працэсе выканання вакальных твораў і ўласных імправізацый у розных жанрах;
выконваць патрабаванне даступнасці зместу фальклорнага твора;
выкарыстоўваць усе віды дзіцячай музычнай дзейнасці (а па магчымасці іншыя віды дзейнасці дашкольнікаў) пры вывучэнні фальклорнага твора з уводзійамі слухачоўу кайтэкст, у якім гэты твор існаваў і існус.
Узорылітаратурнагафальклору. Сінкрэтычнасць фальклор-пага мастацтва і дзіцячай дзейнасці патрабуе выкарыстання ў , с жанрау літаратурнага фальклору. Гэты
матэрыял дае дадатковыя магчымасці ў развіцці маўлення "' дзійяцігдазвадяе зрабіць азнаямленне з музычным матэрыялам АбЛьій^аммалыіым, адыгрывае пэўную ролю ў музычным Г^ІПазпіішіЕ ,1.ЗП’
4*
17
Найбольйіую сферу прымянення могуць атрымліваць лічылкі, якія выкарыстоўваюцца ў мэтах арганізацыі гульнёвай дзсйнасці дашкольнікаў, пры гэтым яны абавязкова звязваюцца з тэмай твораў або яго персанажамі. Народныя казкі дазваля-юць звязваць з’явы музычнага фальклору з пэўнымі сітуацыямі жыцця (напрыклад, спевы калыханкі ў казцы “Піліпка-сынок”, абрад калядавання ў казцы “Як воўк калядаваць хадзіў”), выка-рыстоўваць тэксты персапажаў казак з мэтай развіцця музычна-творчых здольнасцей дзяцей (казкі “Баран - бок абадран”, “Лю-дзей слухай, а свой розум май”). 3 мэтай больш эфектыўнага засваенля музычных сродкаў, характэрных для розных жанраў, могуць быць прапанаваны тэксты замоў (“Ідзі ж ты хвароба..,”, “Ідзі, зіма, да Кракава...”) і незанатаваных калыханак.
Такая рыса фальклору, як варыянтнасць, датычыцца і тэкста-вага боку яго твораў. Параўнанне некалькіх варыянтаў тэкстаў узо-раў музычнага фал ьклору пабуджае дзіця да разу мовай актыўнасці, узбагачас слоўнік дзіцяці сінопімамі, параўнаннямі і г. д.
Дыдактычны матэрыял і цацкі. Да дыдактычнага матэрыя-лу ў першую чаргу належаць камплекты картак, якія выкарыс-тоўваюцца і пры дыяпюстыцы, і пры непасрэднай рэалізацыі метадычнага блока тэхналогіі. Сярод іх:
карткі, выявы на якіх сімвалізуюць пэўныя з’явы (віды дзіця-чай музычнай дзейнасці, функцыянальнае прызначэнне жанраў, адцепні характару музыкі, мімічныя мадэлі);
фотаздымкі або карткі з выявамі рэальных прадметаў - му-зычных інструментаў, адзення, прадметаў побыту, прыладаў пра-цы і інш.;
каляровыя карткі, з дапамогай якіх удакладняецца характар і настрой твораў;
індывідуальныя карткі, выкананыя па тыпу “размалёвак”, на якіх адлюстраваныя персанажы рознахарактарных твораў.
Цацкі дапамагаюць у стварэнні гульнёвых сітуацый і разгор-тванні сюжэтнай лініі занятку. Найбольш аптымальным з’яўля-ецца выкарыстанне персанажаў батлеечнага тэатра.
Гульнёвыя сітуацыі і сюжэтнасць заняткаў. Неабходнасць выкарыстання гэтага сродку абумоўлена, па-першае, узроставымі
18
асаблівасцямі дашкольніка, па-другое - спецыфікай фальклор-нага мастацтва, якое цесна звязана з жыццём і можа быць адлю-стравапа праз пэўныя сюжэты - знаёмстваз “жыхарамі вёскі”, іх жыццём і дзейнасцю; удзел у трансфарміраваных, прыстасава-ных да ўмоў даткольнай установы абрадавых “эпізодаў” і інш.
Сумесная дзейнасць і зносіны дарослага з дзецьмі. Фальк-лор - мастацтва дэмакратычнас і калектыўнае, у сваёй асновс дазваляе ўсім удзельнікам праявіць сябе, нават асобам са сціплымі музычнымі дадзенымі. Гэта дазваляе ажыццяўляць індывідуальны падыход да кожнага дзіцяці, улічваць асабовыя якасці і ўзровснь развіцця музычных і творчых здольнасцей. Пры гэтым дарослы павінен праявіць сябе як актыўны ўдзелыіік ва ўсіх прапанаваных ім заданнях. Асаблівая роля належыць яму ў арганізацыі творчай дзейнасці - ад дэманстрацыі ўласных твор-чых прадуктаў да кіравання творчымі праявамі кожнага з дзя-цей. Выкарыстоўваюцца пры гэтым традыцыйныя наглядныя (слыхавая нагляднасць, калі размова ідзе аб музычным фальк-лоры, і зрокавая нагляднасць, калі неабходна ўвесці дзяцей у калтэкст існавання і выканання твору), славесныя метады (рас-каз, гутарка, інструкцыя і інш.). Найбольпі эфектыўнымі прак-тычнымі мстадамі з’яўляюцца метады прыііадабнеішя (мімікі, маторыкі, коляру і інш.) да характару гучання музыкі, метады мадэліравання гукавысотных, рытмічных адносін.
ХАРАКТАРЫСТЫКА ДЫЯГНАСТЫЧНАГА БЛОКА ТЭХНАЛОГІІ
Музычна-эстэтычная культура асобы з’яўлясцца шматкам-панснтным фенаменам і адлюстроўвае цэлы комплекс музыч-нага і інтэлектуальнага развіцця асобы. Адпаведна і дыягносты-ка гэтай інтаграванай якасці складаецца з дыягностыкі праяў музыкалыіасці, музычна-эстэтычнай свядомасці, узроўню ава-лодвання музычнай дзейнасцю.
Структура музычпа-эстэтычнай культуры дашкольніка гра-фічна адлюстравана на рыс. 1.
МУЗЫЧНАЯ ДЗЕЙНАСЦЬ
Эмацыяналыіая спагадлівасць МуЗЫКаЛЬНаСЦЬ
Музычна-рытмічнас пачуццс -
Ладавс пачуцнс і слыхавыя ўяўлснні
Музычнас мыслсннс
Музычны інтарэс
Всды
Музычна-эстэтычная свядомасць
Рыс. 1. Структура музычна-эстэтычнай культуры дашкольніка
Музычма-эстэтычпая свядомасць разам з музыкалыіасцю ствараюць адну плоскасць музычна-эстэтычнай культуры да-пікольніка, з’яўляючыся яе ўнутранымі праявамі, музычная дзейнасць - іншую плоскасць знешніх праяў. Аднак, зыходзячы з прынцыпу адзінства свядомасці і дзейнасці, узаемасувязь і ўза-
20
емазалежнасць гэтых кампанентаў відавочна: якасць свядомасці і здольнасці ў дзейнасці фарміруюцца, і ў той жа час узровснь авалодвання дзейнасцю сведчыць аб узроўні развіцця і сфармі-раванасці здолыіасцсй і складасмых свядомасці. Кампаненты музычна-эстэтычнай свядомасці і музыкалыіасці таксама цесна паміж сабой звязаны. Так, музычнас мысленне нскаторыя дас-лсдчыкі адносяць да праяў музыкалыіасці (К. Ул. Тарасава), a музычна-моўная здольнасць з’яўляецца і фенаменам музычнай свядомасці (Дз. К. Кірнарская). Таму такое падзяленне носіць у пэўнай ступені ўмоўны характар і ўсс ўнутраныя праявы музыч-на-эстэтычнай культуры непазбежна змыкаюцца паміж сабоіі.
Музычны фальклор мае свае спецыфічныя магчымасці ў фарміраванні асобпых кампанентаў музычвай культуры дзіцяці, якія павііпіы ўлічвацца як пры дыягностыцы, так і пры азначэнні зместу работы па далучэнні дашкольнікаў да музычнага фальк-лору дзеля найболыв поўнага выкарыстання ўсіх магчымасцей гэтага віду мастацтва ў музычным развіцці дзіцяці.
Акрамя таго, спецыфіка далейшых фарміруючых уздзеянняў звязана з пэўным музычным матэрыялам, таму ўсе дыягнастыч-ныя заданні павіішы абапірацца мспавіта нафальклорны рэпер-туар, паколькі ён адлюстроўвае як агульныя заканамернасці му-зыкі, так і спецыфічныя рысы фальклору і асаблівасці менавіта беларускага музычнага фальклору.
Адной з яскравых праяў музыкальнасці дашколыііка з’яў-ляецца эмацыяналыіая спагадлівасць на музыку. Яна можа раз-глядацца не толькі як непасрэдная рэакцыя на настрой, харак-тар гучання музыкі і быць звязанай з тыпам нервовай сістэмы, актыўнасцю і жвавасцю эмацыянальнай сферы, але і як праяў-ленне эмацыянальна-маральнай спагадлівасці, умення ўспры-маць музычны твор як зварот да слухача жывога суб’екта, умен-ня паставіць сябе на месца іншага, адчуць яго эмацыянальны настрой, эмацыянальныя адценні музыкі. Фальклор у гэтым сэн-сс нс з’яўляецца выключэннем з агульных правілаў, якім падпа-радкоўваецца музычнае мастацтва: з’яўляючыся мастацтвам выразным, музыка псрадае разнастайныя пачуцці, настроі, эма-цыянальныя становішчы і, вядома, праз “расшыфроўку” гэтага
21
зместу музыкі адбываецца развіццё эмацыянальнай спагадлі-васці.
Пры дыягностыцы праяў эмацыянальнай спагадлівасці з вы-карыстаннем фальклорнага рэпертуару можна выкарыстоўваць наступныя дыягнастычныя заданні.
КНІГІ ОНЛАЙН
