Фарміраванне музычнай культуры дашкольнікаў сродкамі беларускага фальклору
Вольга Анцыпіровіч
Выдавец: Зорны верасень
Памер: 60с.
Мінск 2007
Занятак 3. Падарожжа катка за падарункамі працягваецца, але яму патрабуецца дапамога дзяцей. У гэты момант яны самі стаповяцца “катамі” і разнастайнымі рухамі адлюстроўваюць падзсі, якія адбываюцца ў творы. Пасля некалькіх выкананняў твора выяўляецца “лепшы кот”. Яму дазваляецца прапанаваць свой тэкст пра падарунак ад ката (або ўзгадаць з папярэдняга занятку) і вызначыць, які настрой будзе адлюстраваны ў гэтай калыханцы (мажорнае або міноранае нахіленне). Пасля гэтага калектыўна выконваецца прапанаваны варыянт з апорай на гукі тэрцыевага ладу з субквартай (прыклады № 56 і 5в). Пажадана адабраць і выканаць калектыўна некалькі варыянтаў.
Далей дарослы працягвае сюжэтную лінію: “Сваю калыханку вырашыў праспяваць сыночку і яго бацька. Вось што ў яго атрыма-лася...” (дарослы ад імя бацькі выконвае калыханку № 6 “Ходзіць певень па капусце”). Пасля ўспрымання абавязковатрэба параўнаць гэты твор з ўжо вядомымі дзецям калыханкамі. Ён можа запытац-ца: “Хто з нашых жыхароў хаткі спяваў падобную калыханку?” Хутчэй за ўсё дзеці ўстановяць падобнасць новай калыханкі да дзе-
50
давай калыханкі “Хадзіў каток па капусце” (падобны па тэксту і сюжэту, але адрозніваюцца ладам). Неабходна звярнуць увагу на меладычную падобнасць з калыханкамі, якія спявалі маці (“Спі, сыночак міленькі”) і бабуля (“А ты, каток шэры”). Пажадана яшчэ раз разам з дзецьмі выканаць гэтыя калыханкі.
Напрыканцы занятку можна правесці рухомую гульню “Лавіць куры”, выкарыстоўваючы лічылку № 3.
Занятак 4. Напачатку дзеці разам з дарослым узнаўляюць калыханку “Ходзіць певень па капусце”. У мэтах найлепшага засваення рытмічнага малюнка і мелодыі карысна выкарысто-ўваць рухавае мадэліраванне, звязанае з вобразам: рытмічны малюнак адлюстроўваць падчас выканання з дапамогай “шагоў пеўня", а гукавысотную лінію - “крылаў пеўня” (рухаў рукамі).
Працягваючы сюжэтную лінію заняткаў, дарослы прапануе паклікаць кур. Дзеля гатага можна ўзгадаць лічылку № 3 і нават паспрабаваць некалькі разоў яе меладызаваць па ролях, дзе да-рослы будзе сняваць словы аўтара, а дзсці па жаданні - словы куркі. Пасля гэтага дарослы знаёміць дзяцей з новай калыхан-кай “Люлі, люлі, люлі, прыляцслі куры” (№ 7). Пры паўторным выкананні дзеці павінны падпяваць даросламу, суправаджаючы спевы рухамі пад тэкст твора.
Пасля рухомай гульні “Лавіць куры” дарослы паведамляе, што “наш маленькі Міхаська сёння ўжо добра паспаў і яго пат-рэбна павесяліць, пазабавіць. Вось як мы яму праспяваем...” Пас-ля гэтага выконваецца забаўлянка “Ладкі, ладушкі” (№ 8), тэкст якой нагадвае тэкст апошняй з калыханак, выяўляецца роднас-насць вобразаў твораў, але падкрэсліваецца іх рознае функцыя-нальнае значэнне і настрой. Падчас выканання забаўлянкі дзеці могуць выконваць характэрныя для яе плясканні ў далоні, ства-раючы некаторыя варыянты рытмічнага малюнка твора.
Пасля ўдакладнення жанравай прыналежнасці твора дарос-лы прапануе ўзгадаць вядомыя дзецям забаўлянкі, выканаць іх калектыўна, у ансамблях або сола.
Напрыканцы зноў можназвярнуццада жанру калыханкі праз пытанне: “А ў калыханках бывае смешны тэкст, як у забаўлян-
51
ках?” Твор “Пайпюў каток ў лясок” выконвасцца і арксструсцца дзецьмі з данамогаіі дзіцячых інструмснтаў, якія імітуюць іпум лссу, іілсск вады.
Занятак 5 прысвечапы галоўным чыпам замацаванню выву-чаных твораў, удакладнснпю ўяўленняў пра іх асаблівасці. Паў-тарэпнс калыханак магчыма ажыццявіць праз выпадковы выбар вобраза калыханкі або персанажа, які выкопваў калыханку. Так, можпа арганізаваць гульню пакшталт “Цудоўнага меху”, дзс сха-валіся персанажы.якія ўдзельнічаліўзанятках тэмы, абоздапа-могай “ваўчка”, які пакажа па знаёмы персанаж, або кубіка, па грапях якога адлюстраваны вобразы і сюжэты калыханак. Пры жадаппі дзсці могуць узнаўляць свас імправізацыі або ствараць новыя варыяпты, музіцыраваць. Цікаўнасць выклікае ў дзяцей прапалова выкапаць калыханкудля каго-небудзьз групы або для любімай цацкі з абавязковым зваротам па імені.
У мэтах пашырэпня ўяўленняў дзяцей аб жанры карысным будзс пралалаваць для ўспрымапня інструментальную калыхал-ку (запіс або жывое выкананне). Неабходназвярнуць увагу дзя-цсй ла лесслласць у інструменталыіай музыцы: “У гэтай калы-ханцы ляма словаў, алс па настрою меладычнасці музыкі мы мо-жам здагадацца, што гэта калыханка”. Пры жадаллі дзсці на гукі “А-а-а” могуць падпяваць ілструмслтальламу выкананню.
У канцы вывучэлля тэмы “Калыханкі” пажадала злоў звяр-луццада тэксту казкі “Піліпка-сынок” і меладызаваць ловытэкст калыханкі для Піліпкі, у які можна ўключыць такія характэр-пыя для жалру словы, як “а-а”, “люлі”, разнастайныя звароты.
ВЫНІКОВАСЦЬ ТЭХНАЛОГІІ
Асэнсаванне магчымасцей музычнага фальклору ў фарміра-ванні кампанентаў музычна-эстэтычнай культуры асобы дазва-ляс разглядаць фальклор не толькі як сродак фарміраваішя нер-івапачатковых уяўлепняў аб нацыяпалыіай культуры ўвогулс, але і як эфсктыўлы і дастаткова унівсрсалыіы сродак развіцця музыкальнасці і музычна-эстэтычнай свядомасці дашколыіікаў, у выніку чаго магчыма папіырэнпе выкарыстання фальклору ў лрактыцы музычнага выхавання ў даіпкольнай установс. Пра-панаваная тэхналогія, распрацаваная з улікам як асаблівасцей фальклорнага мастацтва (яго вуснасці, варыянтнасці і варыятыў-насці, сінкрэтычнасці, наяўпасці тыповых інтанацый) і музыч-ных асаблівасцей (ладавых, рытмічлых), ствараючых лацыялаль-на-спецыфічны каларыт беларускага музычпага фальклору, дазволіць ажыццяўляць азнаямлснне з фальклорам і вывучэнпс дадзенага музычнага матэрыялу з дзецьмі старэйшага дашколь-нага ўзросту з дасягпепнем болыпага развіццёвага эфекту, чым у выпадку лсмэталакіравалага бсссістэмнага выкарыстаішя асоб-ных твораў.
53
ЛІТАРАТУРА
І. Алексеев, Э. Е. Раннефольклорное ннтоннрованне. М.,1986.
2. Анталогія беларускан народнай песні / Уклад. Г. Цітовіч. Мн., 1975.
3. Апцыпыровіч, В. М. Музычная скарбонка. Мазыр, 2007.
4. Беларускі дзіцячы фальклор / Скл.: A. М. Аляхновіч, М. В. Рахчэеў, A. С. Фядосік, У. Д. Каструлёў. Мн., 1994.
5. Беларускі музычны фальклор / Скл.: A. М. Аляхновіч, М. В. Рахчэеў, У. Д. Каструлёў. Мн., 1996.
6. Беларускі фальклор у школе : 1 клас : дапаможнік для настаўніка / 1.1. Сучкоў, Ф. I. Таранава і інш. Мн., 1996.
7. Ветлугйна, Н. А. Музыкальное развнтне ребенка. М., 1968.
8. Грыневіч, А. Дзіцячы спеўнік / А. Грыневіч. Вільня, 1925.
9. Дзіцячы фальклор / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фаль-клору. Мн., 1972.
10. Елатов, В. Н. Ладовые основы белорусской народной музыкн. Мн., 1964.
11. Елатов, В. Н. Мелоднческне основы белорусской народной музыкн. Mil., 1970.
12. Елатов, В. Н. Рнтмнческнеосновы белорусской народной музыкн. Мн., 1966.
13. Каган, М. С. Фнлософня культуры. СПб., 1996.
14. Казкі для сцэны / Скл. М. Федасеенка. Мн.,1992.
15. Калужнйкова, Т. Н. Возрастные особенностн ннтоннровання (на матерн-але современного дстского фольклора Свердловской областм) // Траднцмон-ная культура н мнрдетства: Матерналы междунар. научн. конф. «11 Впногра-довскне чтення». - Ульяновск, 1998. С. 58-70.
16. Калыханкі і забаўлянкі / Скл. В. Ліцвінка. Мн.,1992.
17. Каток — залаты лабок: Бел. нар. казкі. Мн., 1986.
18. Кйрнарская, Д. К. Современные представлення о музыкальных способно-стях// Вопросы псмхологнн. - 1988. - № 2. - С. 129—137.
19. Л юдзсй слухай, а свой розум май: беларускія народныя казкі. Мн., 1988.
20. Назіна.І.Д. Беларускія народныя музычныя інструменты. Мн., 1997.
21. Науменко, Г. М. Фольклорная азбука. М., 1996.
22. Пралеска: хрэстаматыя для дзіцячага сада і пачатковай школы. Мн., 1997.
23. Радынова, О. П. Музыкальные шедевры: авт. программа н метод. реко-мендацнн. М., 1999.
24. Ройтерштейн, М. М. Детм н музыка (о значеннн музыкального матеря-ала для формнровання музыкального воспрнятня) // Развмтне музыкального слуха, певческого голоса н музыкалыю-творческнх способностей учаіцнхся обшеобразовательной школы: Сб. тезнсов VI научн. конф. М., 1982. С. 94-96.
25. Скарабагатчанка, А. Беларускія народныя музычныя інструменты 20 стагоддзя. Мн., 2001.
26. Tapacoea, К. В. Онтогенез музыкальных способностей. М., 1988.
27. Теплов, Б. М. Пснхологмя музыкальных способностей // Нзбр. труды: в 2т.М.,1985. Т. 1.
28. Ходзіць жораў па таку / Скл. Г. А. Барташэвіч. Мн., 1993.
29. Чурко, Ю. М. Вянок беларускіх танцаў. Мн., 1994.
54
ММТКі
Дадатак 1. Наглядны матэрыял для правядзення дыягнастычнага задання «Тварыкі» -музычная чатырохпавярховая хатка і «тварыкі», якія адпавядаюць чатыром эмацыянальным адценням музыкі
Картка з выявамі «тварыкаў» разразаецца на восем асобных картак. «Засяліць» хатку неабходна з дапамогай толькі чатырох «тварыкаў». Пры гэтым дзіця да праслухоўвання апошняга му-зычнага ўрыўка мае магчымасць выбіраць сярод застаўшыхся картак тую, якая, на яго погляд, больш падыходзіць. Музычным матэрыялам могуць быть амаль што любыя рознахарактарныя
55
творы фальклору. Пры правядзенні задання магчымы варыян-ты - засяляюць «тварыкі», якія адпавядаюць толькі двум або тром эмацыянальным становішчам. Гэтае заданне можа выкары-стоўвацца не толькі як дыяпіастычнае, але і як практыкаванне, у якім дзеці вучацца адрозніваць эмацыянальныя адценні му-зыкі.
Дадатак 2. Узоры беларускага дзіцячага фальклору, на аснове якіх выконваецца дыягнас-тычнае заданне па ўзнаўленню рыт-мічнага малюнка плясканнем у далоні
№ 1. Узор раўнамернага рытму:
Ходзіць курачка
№ 2. Узор рытму, у якім спалучаюцца восьмыя і чвэрці, так званы рытм «суміравання». Ён вельмі распаўсюджаны ў фальк-лорных творах, асабліва дзіцячых. У ім спачатку гучаць карот-кія гукі, а потым - доўгія:
Кую, кую ножку
56
№ 3. Узор рытму, у якім спалучаюцца восьмыя і чвэрці, так званы рытм «драблення», калі пасля больш доўгіх гукаў гучаць кароткія:
Таўкачыкі
№ 4. Узор рытму з «распетым пятым гукам», часцей за ўсё сустракаецца ў творах зімовага цыкла:
Каляда з казой
№ 5. Узор рытмічнага малюнка, у якім больш доўгім з’яўляец-ца сёмы гук. Такі рытм вельмі часта сустракаецца ў забаўлянках:
Мышка, мышка, дзе была?
57
№ 6. Узор рытму, у якім спалучаюцца восьмыя і чвэрці, якія змяняюць адна адну. Падобная рытміка назіраецца ў некаторых калыхапках.
КНІГІ ОНЛАЙН
