КНІГІ ОНЛАЙН
„Сьлезньш туманам Засьцяцца вочы. Hi праўды сьвятое, Hi волі тое. Чужынцы, напасьці, Пакута падзелам. Па беламу целу Знакам ад нажа Крывавіць мяжа. I кажуць прапасьці“... Як гэта: Беларусь мае „прапасьці“, загінуць? Мо і загіне? А хто вось дасьць адказ на сёе запытаньне: што будзе заўтра? Адказу няма! Пачынаюцца хістаньні. „Дзевы дзяньніцы Кленчуць на ўсход“, Дзе „У кроплях расіцы Буйны ўмалот“. Хістаньне й бязьверра — вось, нібы тая пошасьць, шырыцца між людзьмі. Адно толькі — „Усюды прароцтвы“... Але — „Хто-ж іх пайме“. A „Розум-убожства Верыць зіме. Вецер сьлязьліва Уторыць яму; Лозы жахліва Вяжуць думу“. I пясьняр з дакорам пытае: „Толькі-ж бязь меры Сьлёзы чаму? Хто у зьняверы Плача на цьму?“ На пастаўленае запытаньне: быць ці ня быць Беларусі, пясьняр дае горды адказ: „Непазбыць Ня міне Чаму быць“. Калі „розум-убожства“ даводзіць — быць зіме, то вер у скоры прыход вясны. Трэба толькі хацець, трэба верыць — і будзе незалежная Беларусь. Чакаема часу, калі Юры 3 вясной затрубіць зоў“. Гэты час надыходзе. Пясьняр верыць у хуткі прыход беларускае рэвалюцыі, а шлях адраджэньня Беларусі — гэта ёсьць шлях рэвалюцыі. На сілу адзіны ёсьць адказ — сіла. Моральнае права на ўжываньне гэнай сілы — у імя сваёй волі ды незалежнасьці — Беларусь мае. Сваім нячуваным цярпеньнем, сваім паніжэньнем здабыла гэта права. Таму зразумелы словы песьняра, калі ён кажа: „Я славу вам хаты На дзідзе вярну. Голасяе.. Бурай пяе... Каб-жа Бог Дапамог“. Сваю невялічкую паэму, па ліку надрукаваных страніц, але вельмі багатую па зьместу, дзе кожны сказ то новы вобраз, новая думка, новая смага творчасьці і покліч да змаганьня, — пясьняр канчае прарочым словам: „Народы, прадбачу: Шпаркасьць коняў Пагоні Суліць удачу“. Аўтор паэмы „Уяўленьне" У. Жылка моцна верыць у тое і прадбачыць, што „Над „сёньня “ золкім Будучына Квяцістай пуціной Сьцеле вясёлкі“. Гэткі ў агульных рысах аснаўны зьмест поэмы „Уяўленьне". Наколькі можна судзіць, аўтар поэмы „Уяўленьне“ паставіў сабе пэўную мэту — уявіць сучасны беларускі рэвалюцыйна-высвабадзі- цельны адраджэнскі рух (скуль, між іншым, і само найменьне поэмы). Ці ўдалося гэта яму? Адказ можа быць толькі адзін: так, песьняру ўдалося дасягнуць свае мэты. Аснаўныя моманты нядаўна адбытых рэволюцыйных падзеяў схопляны праўдзіва. Асабліва-ж праўдзіва выяўлена рэволюцыйная роля сялянства ў беларускім адраджэньні. Што датыча чыста мастацкай стараны поэмы, то неабходна зазначыць, што напісана яна вельмі жывой і ўзорна-квяцістай мовай, зусім новым у беларускай поэзіі вершам, і, бязумоўна, як па форме, гэтак і па зьместу, зьяўляецца вялікім укладам у скарбніцу беларускай літэратуры. Нават больш можна сказаць — дае новы напрамак у беларускай поэзіі. Поэму „Уяўленьне" варта кожнаму прачытаць і, так сабе, на адзіноце добра яе прадумаць, разважыць, каб зь веры ў хуткі прыход сьветлай будучыны сялянскай Беларусі магла радзіцца вера-пераконаньне. 2.ХІ.23 Падрыхтоўка да друку Лявона Юрэвіча БІБЛІЯГРАФІЯ ТАМАША ГРЫБА Перад Вамі першая спроба складаньня бібліяграфіі Тамаша Грыба. Яна не прэтэндуе на вычарпалышсьць і на тое ёсьць аб’ектыўныя прычыны. Па-першае, некаторыя перыядычныя выданьні ці нумары дадзеных выданьняў, дзе публікаваўся Тамаш Грыб, не захаваліся. Падругое, дасьледнікам вядомыя далёка ня ўсе псэўданімы, якімі падпісваў ён свае тэксты. Па-трэцяе, некаторыя пэрыёдыкі, зь якімі супрацоўнічаў Грыб, былі недаступныя пры складаньні гэтай бібліяграфіі. Тым ня менш спадзяемся, што гэтая публікацыя выкліча цікавасьць у адмыслоўцаў і паспрыяе паскарэньню ўжо распачатай працы па зборы й выданьні пісьмовай спадчыны выдатнага дзеяча беларускага нацыянальнага руху першай паловыХХ cm. Бібліяграфія Тамаша Грыба складзеная па праблемна-храналягічным прынцыпе. Усе публікацыі падзеленыя на тры групы (прыжыцьцёвыя публікацыі Т. Грыба; публікацыя дакумэнтальнай спадчыны Т. Грыба; тэксты, прысьвечаныя жыцьцю й творчасьці Т. Грыба). У кожнай з групаў пазыцыі пададзеныя ў храналягічна-альфабэтным парадку. У назвах публікацыяў захаваныя лексічныя асаблівасьці й правапіс арыгіналаў. Падчас працы над гэтай бібліяграфіяй былі выяўлены яшчэ пяць псэўданімаў і крыптанімаў, якімі карыстаўся Тамаш Грыб. Гэта — М. TyMaui3ei4,A.N., N-ka, TumkazPalac, Т-л>. У гэтую бібліяграфію не ўваіішлі тэксты Тамаша Грыба, апублікаваныя ім у газэце„Родный край“(за выключэньнем аднаго нумару); часопісе „Бюлетэнь загранічнай групы беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў“ (акрамя №№ 2, 8, 9), часопісе „Саха“ (у асабістым фондзе Грыба, які захоўваецца ў нацыянальным архіве РэспублікіБеларусь, ёсьцьрукапісы артыта/лаў, дасланыя імурэдакцыю гэтага пэрыёдыка), сумесна са сваімі сябрамі па Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцьсянераў (напрыклад, „Нзвеіценйе Белорусской napmuu С-Р“ (1923 г.), па-руску й па-ўкраінску ў часопісах, выдаваных расійскімі й ўкраінскімі сацыялістамі-рэвалюцыянерамі ў эміграцыі (у гэтай публікацыі прыведзены толькі два вядомыя нам артпыкулы ў часопісах JKumm “ й „Вестннк Соцйалйстйческой Лнгн Нового Востока“). Магчыма, што Тамаш Грыб браў удзел у выданьні часопіса „Бюлетэнь Аб’еднаньня Беларускіх СтудэнтскіхАрганізацый" (Прага, 1924 г., 1931 г., 1934 г.). Але ідэнтыфікаваць ягоныя артыкулы ў гэтым выданьні складана, бо ўсе матэрыялы „Бюлетэня АБСА“ непадпісаныя. Акрамя таго, дзеяч займаўся перакладамі. Паводле зьвестакАрсеняЛіса, Тамаш Грыб пераклаў на беларускую мову брашуруМ. Туган-Бараноўскага „Аб кааперацыйным ідэале“.Апошняй працай, якую дзеяч пачаў, але з прычыны хваробы й заўчаснай сьмерці не давёў да канца, быў пераклад у чэскую мову кнігі Віктара Чарнова ,Дэмакратыя, дыктатура, сацыялізм“. Гэтыя пераклады не ўвайшлі ў дадзеную бібліяграфію. Крытычныя заўвагі, а галоўнае, дапаўненызі да бібліяграфіі шчыра вітаюцца. 1. Прыжыцьцёвыя публікацыі Т. Грыба 1.1. Публікацыі ў беларускай мове і.і.і. Публікацыі ў газэце „Грамадзянін“ 1. Небарака, Антон. Новыбеларускіўрад//Грамадзянін.№ 3. 20 студня 1919. С. 1—2. 2. Небарака, А. Да каго прылучацца // Грамадзянін. № 4. 24 студня 1919. С. 2—3. 3. Небарака, Антон. Што такое ўлада сялянскіх і работніцкіх Радаў// Грамадзянін. № 4. 24 студня 1919. С. 3. 4. N-ka, A. Pamiz wuczycielou // Hramadzianin. № 5. 31 studnia 1919S.3. 5. N-ka, A. Szto takoje ulada sialanskich i rabotnickich radau // Hramadzianin. № 5.31 studnia 1919. S. 2—3. 6. Niebaraka, Anton. Szto rabic? // Hramadzianin. № 6. 2 lutaho 1919. S. 1—2. 7. Tamasz Ge. Charczawyja sprawy na Bielarusi i Litwie // Hramadzianin. № 6. 2 lutaho 1919. S. 2—3. 8. Tumka z Palan. Jaki pawinen bye zakon ab ziamle // Hramadzianin. № 7. 7 lutaha 1919. S. 3. 9. Niebaraka, Anton. Szto takoje swaboda// Hramadzianin. № 8. 10 lutaha 1919. S. 2—3; № 9.15 lutaha 1919. S. 2—3; № 10.18 lutaha 1919. S. 2—3; № 11. 22 lutaha 1919. S. 2—3; № 12. 27 lutaho 1919. S. 2—3; № 13. 28 lutaho 1919. S. 2—3. 10. Tumka z Palac. Jak zmahacca z darazynioj // Hramadzianin. № 8.10 lutaha 1919. S. 3. 11. Tumka z Palac. Jak arhanizawac kaaperatyu // Hramadzianin. № 11. 22 lutaha 1919. S. 3—4. 12. A. N. Z Horadni // Hramadzianin. № 13. 28 lutaho 1919. S. 3. 13. Niebaraka, Anton. Pramowa buntauszczyka // Hramadzianin. № 14—15. 7 sakawika 1919. S. 2—3; № 16.11 sakawika 1919. S. 2—3; № 17. 14 sakawika 1919. S. 2—3; № 18. 18 sakawika 1919. S. 2—3; № 20. 25 sakawika 1919. S. 2—3; № 21. 29 sakawika 1919. S. 2—3. 14. Tamasz Ge. Ci mozam my dalej mauczac? // Hramadzianin. № 14-15.7 sakawika 1919. C. 1—2. 15. Tamasz Ge. Uschod, ci Zachad? // Hramadzianin. № 16. 11 sakawika 1919. S. 1—2. 16. G-be. Dwa hady rewalucyi // Hramadzianin. № 17.14 sakawika 1919. S. 1—2. 17. G-be. U czym nasza siia? // Hramadzianin. № 18. 18 sakawika 1919. S. 1—2. 18. Tamasz Ge. Ab dziari’aunaj uiadzie // Hramadzianin. № 19. 21 sakawika 1919. S. 1—2. 19. G-be. Janynastupajuc! // Hramadzianin. № 20.25 sakawika 1919. S. 1-2. 20. T. Teatr // Hramadzianin. № 21. 29 sakawika 1919. S. 3—4. 21. Tamasz Ge. Pany nia spiac // Hramadzianin. № 21. 29 sakawika 1919. S. 1—2. 1.1.2. Публікацыі ў газэце „Селянская доля“ 22. Глеба, Т. Чаго прыйшлі лапчывыя паны на Беларусь // Сялянская доля. № 1. Чэрвень 1921. С. 6—8. 23. Глеба, Т. Неўмагатудалеймаўчаць//Сялянскаядоля. № 2. Чэрвень 1921. С. 4—6. 24. Небарака, А. Сьмяюся я над вамі // Сялянская доля. № 2. Чэрвень 1921. С. 16. 25. Т-ш. Уся зямля працоўнаму народу // Сялянская доля. № 2. Чэрвень 1921. С. 28—29. 26. Глеба, Т. Арганізуймося // Сялянская доля. № 3. Жнівень 1921. С. 10—12. 27. Небарака, Антон. Сучасныя думкі // Сялянская доля. № 3. Жнівень 1921. С. 23—27. 28. Тумашэвіч, М. Мы і яны // Сялянская доля. № 3. Жнівень 1921. С. 6-9. 29. Т-ш. Хто мае права на зямлю // Сялянская доля. № 3. Жнівень 1921. С. 17—19. 30. Глеба, Т. Перадавіца // Сялянская доля. № 4. Лістапад 1921. С. 1-6. 31. Небарака, Антон. Сучасныя думкі // Сялянская доля. № 4. Лістапад 1921. С. 21—26. 32. Т-ш. Беларусы ў Амэрыцы // Сялянская доля. № 4. Лістапад 1921. С. 16—19. 33. Глеба, Т. Трэ’ быць на варце // Сялянская доля. № 5. Сьнежань 1921. С. 7—11. 34. Глеба, Т. Перадавіца// Сялянская доля. № 1 (6). Сакавік 1922. С. 1-4. 35. А. Н-ка. Арганізацыя беларускай моладзі // Сялянская доля. № 2 (7). Красавік 1922. С. 11—14. 1.1.3. Публікацыі ў часопісе „Перавясла“ 36. Грыб, Т. „Уяўленьне“, поэма У. Жылкі // Перавясла. № 1. 1923. С. 54-60. Рэцэнзія на паэмуУ. Жылкі „Уяўленне". 37. Т-ш. Мэты і заданьні // Перавясла. № 1.1923. С. 14—15. 38. Грыб, Тамаш. Аснаўныя падваліны вызвольнай ідэолёгіі беларускай нацыі // Перавясла. № 2.1924. С. 28—39. 39. Грыб, Тамаш. Спадчына// Перавясла. № 2.1924. С. 54—57Рэцэнзія на зборнік вершаў Янкі Купалы „Спадчына" (Менск, 1922. — 221 с.) 40. Т. Г. Водгульле // Перавясла. № 2.1924. С. 58—60. Рэцэнзія на зборнік вершаўЯкуба Коласа „Водгульле“ (Менск, 1922. —107 с.) 1.1.4. Публікацыі ў часопісе „Бюлетэнь загранічнай групы беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў“ 41. Грыб, Т. Арганізацыя працоўнага сялянства // Бюлетэнь загранічнай групы партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў. № 2. 19 сьнежня 1925. С. 4—8.