КНІГІ ОНЛАЙН
фотограф, который переснял йз сохранйвшйхся фотографнй тех, которые оказалйсь в моем архйве. Хотя снймкй бледноваты, но, главное, онй того временн, когда готовйлось u свершалось угасанйе на чужбйне Вашего папы. Получйте йх, напйшйте"4. Згаданыя здымкі, што захавалі выявы асобаў, якія былі з паэтам у апошнія дні ягонага жыцьця, захаваліся ў фондзе Ўладзімера Калесьніка й публікуюцца тут. Дасьледніку ўдалося знайсьці ў Маскве й жонку Ўладзімера Жылкі Рыму Маркаўну Хейман. Яе лісты выглядаюць як адказы на пытаньні Ўладзімера Калесьніка, і хоць не кранаюць апошніх гадоў жыцьця паэта, але маюць сваю цікавасьць: „Уважаемый Владймйр Андреевйч! Нзвйнйте, что задержала с ответом на Ваше пйсьмо, болела тяжелым грйппом с осложненйямй, da й сейчас еіце прйходйтся долечйваться от последствйй грйппа. 4 Ліст Мікалая ІПарсьценьнікава да Натальлі Лазаравай ад 01.10.1975. Магіла Ўладзімера Жылкі. Уржум, 24.06.1967 Уладзімер Жылка ў студэнцкія гады Очень хочу быть Вам полезна в Вашей работе, но, к велйкому сожаленйю, моя память плохо сохранйла событйя сорокалетней давностй. Во время работы в муз. тех-ме u в редакцйй газеты „Звезда^ Владймйр Адамовйч лечйлся в туберкулёзном санаторші в г. Ялте, это была осень 1928 г. Лечетіе продолжалось около 2-хм-цев. Владймйр Адамовйч преподавал в муз. тех-ме белорусскйй язык й белорусскую лйтературу. Он обладал незаурядным педагогйческйм талантом, урокй его былй всегда йнтереснымй, продуманнымй, эмоцйонально-насыіценнььмй. Это было обіцее мненйе студентов. Владймйр Адамовнч завоевал авторйтет как человек собранный, корректный, внймательный клюдям, очень эрудйрованный. На обіцем фоне он сразу выделялся своей яркой йндйвйдуальчостью. Мне вспомйнается, что Владймйр Адамовйч в то время был дружен с преподавателем нсторіш музыкй в муз. тех-ме, который несколько позднее перевёл лйтературный текст оперы „Фауст“на белорусскйй язык. Я точно 5 Уладзімер Жылка працаваў у Менскім музычным тэхнікуме ад 1927 г. не помню фамнлші этого педагога, но кажется, это былДрейзйн, йлй Дрейзер6. В основном муз. тех-м готовйл узкйх спецйалйстов музыкантов. В то время мало обраіцалось внйманйя на всестороннее развнтйе студентов, такой предмет, как йзученйе музыкальной лйтературы, не входйл в программу обученйя. Вместе с тем в муз. тех-ме был хореографнческйй класс. Владймйр Адамовйч очень любйл музыку й мог часамй её слушать. Его любймымй композйторамн былй Шопен, Бетховен й Чайковскнй. Особенно он любйл белорусскйе народные песнн. Как-то он подарйл мне старйнный сборнйк белорусскйх народных песен й вечерамй просйл сыграть й спеть ему какую-лйбо йз нйх, всегда садйлся рядом co мной й тйхонько мне подпевал. Больше всего он любйл песнй лйрйческйе, напевные. Когда впервые был переведен текст оперы „Фауст“ на белорусскйй язык й сйламй муз. тех-ма была поставлена опера на сцене городского театра (роль Маргарйты йсполняла Александровская7, ныне народная артйстка), Владймйр Адамовйч был счастлйв, он просто наслаждался музыкой Гуно й часто просйл меня йграть ему отрывкй нз его оперы, я йграла ему очаровательные мелодйн Гуно в переложенйй Лйста. Владймйр Адамовйч был арестован на даче под Мйнском нарасceeme в конце лета 1930 г., у нас тогда только недавно родйлась наша дочь. Домой он возвратйлся в начале зймы в очень тяжелом состоянйй, у него было сйльное йстоіценйе нервной сйстемы, й кашлял он кровью. Он сказал, что дал подпйску о невыезде йз Мйнска й ему предпйсано отправйться в ссылку в г. Уржум Кйровской обл. После того, как он дома немного окреп, он уехал в Уржум. Владймйр Адамовйч был посмертнореабйлнтйрован в 50-х годах. Действйтельно кто-то мне помог устройться в д/сад, куда водйлй детей ответственныхработнйков, но я не помню, кто йменно. УЯнкй Купалы, М. Чарота, Я. Пушчы, Крапйвы мы бывалй вместе с ВладймйромАдамовйчем, у меня на всю жйзнь сохранйлнсь добрые воспомйнанйя об этйх людях. ь Маецца на ўвазе Юльян Дрэйзін (1879—1942), музыказнаўца, публіцыст, перакладчык, пэдагог. Адначасова з Уладзімерам Жылкам выкладаў у Менскім музычным вучылішчы. 7 Ларыса Александроўская (1904—1980), беларуская опэрная сьявачка й рэжысэрка. У1928 г. скончыла той самы Менскі музычны тэхнікум. Уладзімер Жылка ў часе арышту. Менск, 1930 Буду очень рада, еслй хоть что-лйбо йз мною напйсанного, прнгодйтся в Вашей работе. Желаю Вам успеха! С уваженйем, Рймма Марковна Москва 14.03.70 г. Уважаемый Владймйр Андреевнч! Я очень огорчена тем, что нйчего нового я не могу Вам сообіцйть в этом пйсьме. Вернувшйсь йз тюрьмы в начале зймы 30 г., Владймйр Адамовпч ннгде не работал до самого отьезда в Уржум. Почтй всё время он лежал, состоянйе его было крайне тяжелым. Сломленный фйзйческй, он держался очень спокойно й мужественно. Прйкованный к постелн, он в ту зйму действйтельно много занймался переводамн н перевёл поэму польского пйсателя. Тембр голоса у Владймйра Адамовйча был очень мягкнй, чуть прйглушенный. Речь его отлйчалась болыйой сдержанностью, делнкатностью. Конспекты уроков no лнтературе, которые давал Владнмнр Андреевйч, не сохратілйсь. Долгйе годы я поддержйвала связь с одной йз мойх подруг no музык. технйкуму, которая хорошо помнйла ВладймйраАдамовйча, но она умерла несколько лет назад. О поэме„Тестамент“й другйхстйхах Уржумского перйода, мне, к сожаленню, ннчего нейзвестно. Суваженйем, Рймма Марковна, Москва, 09.04.70 г.“ Ліставаньне дачкі Жылкі Натальлі ды брата Барыса з Уладзімерам Калесьнікам, а таксама сабраныя дасьледнікам матэрыялы: аўтографы паэта, здымкі, іншыя дакумэнты — усё гэта можа стаць падставай не для аднаго дасьледаваньня. Тут хочацца згадаць яшчэ толькі адно. Вядома, што літаратуразнаўца падрыхтаваў некалькі зборнікаў вершаў паэта. Аднак сярод выдадзенага не ўдалося знайсьці аднаго верша, што захоўваецца сярод аўтографаўу архіве. Магчымай прычынай таго, што твор ня быў апублікаваны, ёсьць тое, што верш ня быў дапісаны, а таксама што Уладзімер Калесьнік ня здолеў цалкам расчытаць тэкст. За гэта, прынамсі, гаворыць захаваны разам зь лістом варыянт, перапісаны рукою дасьледніка. Нам жа ўдалося прачытаць тэкст верша цалкам. Тут яго й публікуем. Вядзьмарка На гары, у пушчары, сярод цёмнага лесу Вецер кіпціць распусьніцу ноч Там зьбіраюцца сёстры на чорную мэсу Там [аўтарскі пропуск] Я ўстаю, пакідаю мой замак нямілы He пачуе заснуўшы мужык Гэтыхмазяў чароўных цудоўные сілы. Мяне мкнуць, як сарваўшыся зык. ...Грэх прывабны, нібы палюбоўніка пешчы, Iмагутны, як пеністы вір, Якрусалка для хлопца, што тамака плешча, Калі выйдзе на бераг, на жвір... Толькі там я даведалась буйнасьці міру, Толькі радасьць пазнала тады, Як хрысьцілася ў чорную веру Асалодную поўну жуды. ... Ўжо сяброўкі чакаюць мяне ў карагодзе, Ўжо гулянкаў разносіцца гуд. О, сяброўкі, ўзрушэньняў ня будзе нам годзе! О, сяброўкі, я з вамі, я тут! Будучыя кнігі Тамаш Грыб АРТЫКУЛЫ Тамаш Грыб публікаваў свае тэксты ў розных беларускіх пэрыёдыках у Чэхаславаччыне, у тым ліку і ў „Перавясьле". Рэдагаваны Ігнатам Дварчаніным „часопіс паступовага беларускага студэнцтва“выдаваўся ў 1923—1924 гг. Пабачылі сьвет два нумары. Тэксты Тамаша Грыба, зьмешчаныя на іх старонках, мы й прапаноўваем увазе чытача. Правапіс арыгіналў пры публікацыі захаваны. Мэты і заданьні' I так, у найвялікшым асяродку сучаснай славянскай культуры і палітыкі, у Празе, вучацца на рожных вышэйшых школах больш сотні беларускіх студэнтаў. Факт у гісторыі адраджэньня беларускага народу яшчэ нябывалы. Можна па-рознаму падыходзіць да яго ацэнкі, але адно павінна быць агульна прызнана — за некалькі гадоў Беларусь узбагацілася сьвядомай адраджэнскай інтэлігенцыяй з вышэйшай эўрапейскай адукацыяй. Большасьць студэнства — сыны мужыцкія, вышаўшыя с-пад саламянае страхі сярмяжніка-селяніна, дзеці беларускіх працоўных грамад. Амаль усе — палітычныя эмігранты. Што прывяло іх у Прагу? Што змусіло пакінуць родную краіну? мо’ хто спытае. Адказ на гэта просты: перасьледаваньне акупацыйных уладаў, смага веды. Сталецьці спаўшы ў нявольніцкім сьне, беларускі народ абудзіўся і сягнуў тварыць сваё ўласнае жыцьцё. Недахват усестароньне асьвечаных адзінак — найвялікшая перашкода на шляху культурнага, 1 Перавясла. № 1. Лістапад 1923. С. 14—15. сацыяльнага і палітычнага вызваленьня ды адраджэньня беларускага народу. Мо’ і несьвядома, чыста інтуіцыйна, але на праўдзівы шлях станула беларуская моладзь, калі з глухіх мядзьвежых куткоў, без пашпартоў і візаў, пехатою, проста нацянькі рашыла памандраваць у Эўропу, каб задаволіць сваю смагу веды і ў Празе, дзякуючы прыхільнаму адношаньню чэха-славацкага ўраду і народу, змагла дасягнуць свае мэты: веду атрымае. А пасьля што? Што будзе рабіць пасьля аканчэньня ўнівэрсытэту або тэхнікі асьвечаны беларус? Каму ён аддасьць сваю веду? Ці хто задаваў сабе такое запытаньне? Mae ўжо адказ? Пэўна, не! Ня кожны яшчэ ўсьведаміў сабе, хто ён і куды ідзе яго дарога. „А ў бары, у бары тры дарожанькі“... Па якой-жа пайсьці? Хто скажа? Каб цьвёрды і ясны адказ даць на гэта запытаньне, трэба насамперш добра ўявіць мэту свае падарожжы. Калі чалавек ведае, куды ён ідзе, яму лёгка выбраць дарогу: укажа мэта, па якой пайсьці. Бо заўсёды мэта азначае спосабы яе дасягненьня, — ніколі спосабу мэты, а дарога і ёсьць для падарожнага спосабам найхутчэйшага дасягненьня мэты. Гэтай мэтай для асьвечанага беларуса мае быць дабрабыт тае хаты жыхароў, зь якое сам нядаўна выйшаў, дабрабыт таго народу, сярод якога вырас — шчасьце й сьветлая доля беларускіх працоўных грамад! Устанавіўшы сабе гэтую мэту, кожны беларускі студэнт мае паставіць сваім заданьнем: узапраўды стаць асьвечаным чалавекам, узапраўды навучыцца ўсім тым спосабам змаганьня за лепшы дабрабыт і сьветлую долю працоўных грамад, якія ўжываліся ў мінуўшчыне і ўжываюцца ў сучаснасьці народамі Эўропы. Аснаўныя падваліны вызвольнай ідэолёгіі беларускай нацыі2 Ёсьць вельмі прыгожая беларуская народная казка, у якой апавядаецца аб адным „тутэйшым“ чалавеку, якому здарылася неяк йсьці празь лес. А лясоў, як ведама, ёсьць шмат на Беларусі. Было ўжо пад вечар. Цямнела. Раптам напалі на „тутэйшага“ чалавека два разбойнікі і кажуць: мы цябе заб’ем, чалавеча! Выбірай сабе сьмерць якуто хочаш: павесіць ці ўтапіць? А „тутэйшы“ чалавек і адказвае: рабеце, паночкі, як