КНІГІ ОНЛАЙН
Выданьне „Ветразяў Адысея“ (1977) на некаторы час падвяло рысу пад актыўнай працай над дасьледаваньнем жыцьця й творчасьці Ўладзімера Жылкі, хоць поўнасьцю яе не прыпыніла. Гэтым можна патлумачыць і перапынак у ліставаньні вучонага з калегай з Браціславы ў 1980-х гг., якія для Ўладзімера Калесніка праходзілі пад знакам выданьня кніг, што сталі клясыкай беларускага літаратуразнаўства25. Ліставаньне паміж Беларусьсю й Славакіяй, асьветленае постацьцю беларускага паэта, працягваюць у гэты час Людміла Краскоўская й Натальля Лазарава. Паміж жанчынамі, якія ніколі не сустракаліся, завочна завязалася шчырае сяброўства. Натальля Лазарава свой расповед пра сямейныя, будзённыя клопаты перасыпала важнымі зьвесткамі пра ўшанаваньне ў Беларусі памяці яе бацькі: падрыхтоўку ў выдавецтве „Мастацкая літаратура“ зборніка выбраных твораў Уладзімера Жылкі, працу мастака Місуна над яго партрэтам і іншае26. У пачатку 1990-х гг. для Уладзімера Калесьніка зьяўляецца нагода вярнуцца да раней напісанага, узнавіць поўны тэкст дасьледаваньня, папоўніць яго фактаграфічна — тое, што рабіла магчымым праца з 25 Калеснік, Уладзімір. Лёсам пазнанае: выбраныя літаратурныя партрэты і нарысы. Мінск: Мастацкая літаратура, 1982. 558 с.; Ён жа. Максім Танк: нарыс жыцця і творчасці. Мінск: Мастацкая літаратура, 1981. 189 с.; Ён жа. Пражскі эпісталярый // Полымя. 1990. № 9. С. 210—247; № 10. С. 190— 229; Ён жа. Тварэнне легенды: літаратурныя партрэты і нарысы. Мінск: Мастацкая літаратура, 1987. 431 с. 26 Лісты Наталлі Лазаравай даЛюдмілы Краскоўскай ад 10.05.1983,25.11.1984 (у расейскай мове). Захоўваюцца ў прыватным зборы М. Труса. рассакрэчанымі дзяржаўнымі архівамі Беларусі. Як пісаў сам дасьледнік: „маёй мэтай быў і застаецца праўдзівы паказ усяго слушнага іхібнага, што тварылася ў беларускім адраджэнскім руху і вакол яго. Хочацца заадно ачысціць тэкст ад баласту, якім даводзілася нагружаць кнігу для супакаення асцярожныхрэдактараў і ўсыплення пільных ды чуйных цэнзараў. Цэнзура ірэдактура знялі пры першым выданні кнігі старонак 70 машынапісу. Цяпер мне можна было б толькі вярнуць „выразанае“, але ж карціць пашукаць у раней недаступных архівах фактаў, якія могуць дазволіць пайсці далей у вырашэнні канцэптуальных праблемаў: як магло дайсці да рэпрэсавання інтэлектуальнай эліты беларускага Адраджэння ў БССР, чаму першымі ахвярамі сталі УладзімірЖылка і яго сябры, паэты „Узвышша""27. Думаецца, просьбы беларускіх дасьледнікаў падаць у друку ўзгадкі пра гісторыка Івана Краскоўскага, паэтаУладзімераЖылку, Віленскую й Дзьвінскую беларускія гімназіі, дый тое, што, па словах Уладзімера Калесьніка, „часы мінаюцца, людзі збаўляюцца ад замкнёнасці“, — усё заахвочвала Людмілу Краскоўскую да напісаньня ўспамінаў. Мэмуарныя запісы ва ўкраінскай мове пад назвай „3 даўніх часоў“28 убачылі сьвет у 1999 г. у Прэшаве, што знаходзіцца ва Усходняй Славакіі — тэрыторыі кампактнага пражываньня этнічных украінцаў. У час свайго 95-годзьдзя аўтарка сплаціла доўг памяці сям’і, каб са спакойнай душой спачыць навечна. Мастак Сяргей Панчак зымясьціў на вокладцы выданьня сымбалічную выяву: каржакаватае дрэва з моцнымі каранямі, падсечанае вышэй ад камля. Сьлед на парэзе агольвае гадавыя колцы-пакаленьні. Галіны з боку надсечанай паловы ствала засохлыя, а пад імі прабіваецца да сонца маладое дрэўца... Лёгкачытэльны ал егарычны вобраз аднаго лёсу, некалькіх генэрацый сьсечаных жыцьцяў. 3 надзеяй на будучыню... 27 Калеснік, Уладзімір. Контрбеларусізацыя // Спадчына. 1992. № 4. С. 84. 28 Красковська, Людмнла. 3 давніх часів. Presov: 1999. — 84 с. Натальля Гардзіенка Менск 3 АРХІЎНЫХ ЗБОРАЎ УЛАДЗІМЕРА КАЛЕСЬНІКА У 2003 гудава крытыка, літаратуразнаўцы, пісьменьніка Ўладзімера Калесьніка (1922—1994) Соф’я Міхайлаўна перадала ў Беларускі дзяржаўны архіў-музэй літаратуры й мастацтва архіўныя зборы мужа. Сярод болып як дзесяці тысяч дакумэнтаў, зьвязаных з жыцьцём і творчай спадчынай дзеяча, вылучаецца калекцыя матэрыялаў, зьвязаных з Уладзімерам Жылкам. Уладзімер Калесьнік мэтаскіравана зьбіраў розныя дакумэнты, аўтографы, здымкі, ліставаўся з асобамі, што ведалі паэта. Значная частка знойдзенага была скарыстаная ў кнігах „Ветразі Адысея: Уладзімір Жылка і рамантычная традыцыя ў беларускай літаратуры“, „Усё чалавечае", зборніку твораў паэта, часопісных публікацыях. Аднак шмат што з архіваў Уладзімера Калесьніка яшчэ чакае ўвагі дасьледнікаў. Найперш варта згадаць „праскі эпісталярый" — лісты беларусаў з Прагі 1920-х да Ўладзімера Жылкі. У фондзе Ўладзімера Калесьніка захоўваюцца арыгіналы лістоў Міколы Абрамчыка, Вінцэнта Грышкевіча, Тамаша Грыба, Ігната Дварчаніна, Васіля Русака, Леапольда Родзевіча, Людмілы й Валянціны Краскоўскіх, Міколы Чарнэцкага, лісты маці й дзядзькі Ўладзімера Жылкі, а таксама ягоныя ўласныя накіды лістоў да Л. Сілаевай. Ня меншую цікавасьць выклікаюць эпісталярыі сваякоў і асобаў, што ведалі Жылку, скіраваныя да самога Ўладзімера Калесьніка або да дачкі паэта. Апошняя — Натальля Лазарава ў 1950-х — 1960-х гг. стала шукаць людзей, што ведалі бацьку й маглі пра яго распавесьці. У выніку ў захаваным у БДАМЛМ фондзе ёсьць лісты да яе Язэпа Пушчы, Уладзімера Дубоўкі ды іншых... Сярод іх і некалькі пасланьняў ад Мікалая Шарсьценьнікава, дзе распавядаецца пра апошнія месяцы й дні жыцьця Ўладзімера Жылкі: Мікалай Аляксандравіч (нар. 1900) і Лідзія Фёдараўна Шарсьценьнікавы (1899—1944). 1934 г." „8 августа 19672. г. Уфа Сегодня заглянув на кафедру, я обнаружйл Ваше пйсьмо от ю йюля н сразу отвечаю. Для меня понятен Ваш родной йнтерес к Вашему незабвенному отцу, обездоленному тяжелой судьбой, оборвавшей ему жйзнь в тяжелое смутное время. Ваш папа no прйезде в Уржум вместе с женой жйл у нашйх друзейДеренковыхН.С.йЕА. — гдесостоялось наше знакомство. В этом же году мне выпала честь органнзовать в Уржуме медйцйнскйй технйкум (временно был первым дйректором). Япрйгласпл Владймйра Адамовйча на работу в технйкум на должность заведуюіцего хозяйством й для преподаванйя лйтературы (было немного часов). Такон заполнйл досуг й ймел небольшую матерйальную основу, чтобы жйть. Мой преемнйк — днректор К.М. Елкйна допускала йногда, в сйлу своего характера, бестактные выходкй к BA, но он 1 Тут і далей публікуюцца здымкі з фонду Ўладзімера Калесьніка (БДАМЛМ) з арыгінальнымі подпісамі. Ганна Андрэеўна Рукавішнікава з унучкай. Гаспадыня, у якой Жылка жыў ва Ўржуме Вільгельм Ісідаравіч Гольдблат (нар. 1903). 1933 г. умел фйлософскй й оптпмйстйческй йх нейтралйзовать, делясь co мной й другймй друзьямй no технйкуму й Уржуму. В сйлу всех обстоятельств здоровье его было слабоватым — часто температурйл й [?]. К нему весьма внймательно относйлйсь уржумскне врачй, u в особенностн врач Вйльгельм Носйфовйч Гольдблат, все старалйсь помочь ему в его жйзнй. В ухудшавшемся состояннй он был оставлен женой — остался одйн. Он перебрался в небольшую комнату, но к заботлйвой хозяйке — Анне Андреевне Руковйшнйковой — там й пройзошла тяжелая развязка — смерть. (Мне кажется, 5марта2 1933 года?!). Я й доктор Гольдблат былн нейзменнымй у ВА. — не оставлялн нн на одйн день без наблюденйя. К нему очень часто заходйлй друзья — М.О. Сосйновйч3 сженойМ.М. Вечеркой, моя жена с преподавательнйцей 2 Насамрэч, 1 сакавіка. 3 Іван Сасіновіч (1900 — ?) — пэдагог. Працаваў настаўнікам у слуцкай сямігадовай школе № 1. Арыштаваны ў ліпені 1930 г. па справе „Саюзу вызваленьня Беларусі“, асуджаны на 5 гадоў высылкі ў г. Уржум. Вызвалены ў 1935 г. Вярнуўся ў Беларусь. Марыя Іванаўна Зубарава (1887-1947). 1934 г. М.М. Зубаревой u dp. Сам ВА. обладал огромной сйлой волп й всяческй сам обслужйвал себя, находясь в постельном состоянйй. Событйя нарасталй, здоровье заметно падало й, наконец, прйблйжалнсь последнйе роковые днй, когда всякая надежда йсчезла. Он ждал пйсем й денег. 5 марта утром он меня просйл напйсать пйсьмо, которое до сйх пор не йзгладнлось йз памятй (кажется, было адресовано Борйсу Адамовнчу). Он дйктовал, я запйсывал в открытку: „Болен опасно, как нйкогда. Вопрос о смертй не сходйт с порядка. Обратйсь к Петрйку, Кастусю, чтобы одолжйлй денег. Поправлюсь, рассчйтаюсь. Будь сйльным! (Подпйсь)“ Мне было ясно, что ВА. встал на путь к смертй. В 4—5 часов no полудню собралйсь около него мы с женой, Соснновнч, Гольдблат, М.М. Зуборева й на нашйх глазах в теченйе 2—3 часов свершйлась смерть. А умарта мы его схоронйлн прй стеченйй большого чйсла собравшйхся проводйть. Я й Сосйновйч вдвоем вынеслй его нз квартйры на улйцу, как позволялй габарнты лестнйцы (йз 2-го этажа), й на руках его неслй желавшйе до самой могнлы, где был проведен траурный мйтйнг (выступалй: Яй Сосйновйч). После этого нужного н нейзбежного дела я натісал подробное тісьмо на ймя Борнса Адамовйча для осведомленйя его u мамы. Но, кажется, это пйсьмо не дошло до адресата (что-то помнйтся, что вернулось). Будто бы с БА. пройзошла аналогйчная с ВА. непрйятность. Прошу меня йзвйнйть, еслй в некоторых деталяхмне йзменяет память, в частностй, даты смертй й похорон, а также ймя брата. Дорогая Наталья, Ваш папа очень часто вспомйнал й думал о Вас, называя Вас„Натусенькой“, й своей маме, заботйвйіейся о Вас. Уладзімер Жылка ў труне Еслй Ваш дядя это БорйсАдамовйч, то я думаю, он вспомнйт об обмене тісьмамй во время болезнй ВА.Яхорошо помню, он пйсал мне, й я отвечал. Надеюсь, Выразберете для Вас дорогйе строкй моего пйсьма й не замедлнте ответоть для подтверждення о полученйй. Еслн Вас не затруднйт прйслать кннгу Колеснйка, то я буду с ннтересом чнтатьо ВА. Соснновйча Нвана Олймпйевйча я встретйл в г. Бобруйске в 1950 году, был е кругу его семьй й тепло вспомйналй В.А., а также нашйх уржумскйх друзей. Могйла В.А. была в центре кладбшца на поляне e соседстве co многймй уржумскймй товаршцамй. Это можно представйть no прйлагаемой схеме. Будурад получйть Ваш omeem u когда умерла бабушка? Ваш Шерстеннйков“. Акрамя гэтага ліста захаваўся й яшчэ адзін таго ж аўтара, напісаны праз восем гадоў пасьля першага. У ім сярод паўтарэньня некаторых дэталяў аповеду можна знайсьці такую заўвагу: „Нашелся одйн чуткйй Іван Сасіновіч з жонкай