Казкі трапічнага лесу
Гарасьо Кірога
Выдавец: Беларускі гуманітарны адукацыйна-культурны цэнтр
Памер: 96с.
Мінск 1993
Жыла сабе ў адным вуллі пчала, якая не любіла працаваць. Яна лётала з дрэва на дрэва, ад кветкі да кветкі, але замест таго, каб збіраць нектар ды рабіць мёд, сама ўвесь нектар выпівала.
Была яна пчолка-гультайка. Кожную раніцу, як толькі сонейка сагравала паветра, яна вылазіла з вулля і глядзела, ці добрае надвор’е, потым прычэсвалася лапкамі, як гэта робяць мухі, і ляцела гуляць, радуючыся пагоднаму дню. Лётаючы з кветкі на кветку, яна гула ад задавальнення, потым вярталася ў вулей, потым — зноў вылятала з яго, і так бавіла цэлы дзень. А тым часам астатнія пчолы шчыравалі, стараючыся напоўніць усе
соты мёдам, бо мёд найлепшае харчаванне маленькім пчолкам, якія толькі што нарадзіліся.
Пчолы — насякомыя вельмі сур’ёзныя. I таму іх урэшце пачалі абураць такія паводзіны іх сястры. Каля ўвахода ў вулей заўсёды дзяжурыць некалькі вартаўнічых пчол, якія глядзяць, каб у вулей не запаўзлі казуркі. Звычайна гэта самыя старыя пчолы, якія ўжо добра дасведчаныя ў жыцці. Спіны ў іх зусім голыя, бо яны ўвесь час труцца аб дзверы вулля і выціраюць у сябе на спінах усе валаскі.
I вось аднойчы вартаўнічыя пчолы спынілі гультаяватую пчолку каля ўвахода і сказалі ёй:
— Сястра, ты павінна працаваць, бо ўсе мы, пчолы, заўсёды працуем.
Пчолка адказала:
— Але я ўвесь дзень лётаю і вельмі стамляюся.
— Справа не ў тым, што ты вельмі стамляешся,— сказалі пчолы,— а ў тым, што ты павінна хоць крыху працаваць. Глядзі, мы папярэджваем цябе першы раз.
I сказаўшы гэта, яны прапусцілі яе.
Але гультайка не падумала выпраўляцца. I наступным вечарам вартаўнічыя пчолы сказалі ёй зноў:
— Сястра, ты павінна працаваць.
А яна адразу адказала на гэта:
— Ну добра, днямі пачну.
— He, не днямі,— сказалі пчолы,— а заўтра. Запомні гэта.
I яны ўпусцілі яе і гэты раз.
Але наступным вечарам паўтарылася тое самае. I не паспелі вартаўнічыя пчолы ёй што-небудзь сказаць, як пчолка сама ім крыкнула:
— Добра, добра, сёстры! Я памятаю, што паабяцала!
— Справа не ў тым, ці памятаеш ты абяцанне,— адказалі ёй вартаўнічыя пчолы,— а ў тым, каб ты працавала. Сёння 19 красавіка. Дык вось, пастарайся заўтра, 20 красавіка, прынесці хоць бы кропельку мёду. А цяпер праходзь.
I сказаўшы гэта, яны саступілі ўбок, прапускаючы яе ў вулей.
Але і 20 красавіка прайшло марна, як і ўсе ранейшыя дні, з той толькі розніцаю, што, калі сонца пачало апускацца, надвор’е сапсавалася і падзьмуў халодны вецер.
Гультаяватая пчолка хуценька паляцела да вулля, думаючы, як ёй будзе ў ім цёпла. Але калі яна сабралася ўвайсці, вартаўнічыя пчолы не ўпусцілі яе.
— Нельга! — цвёрда сказалі яны.
— Я хачу ўвайсці,— пачала румзаць пчолка.— Гэта мой вулей.
— Гэта вулей добрых і працавітых пчол,— адказалі ёй вартаўнічыя. Гультайкам сюды ўваход забаронены.
— Я заўтра абавязкова пачну працаваць,— папрасілася пчолка.
— У тых, хто не працуе, заўтра няма,— адказалі пчолы, якія былі добра знаёмыя з філасофіяй.
I з гэтымі словамі яны выштурхалі яе прэч. He ведаючы што рабіць, пчолка яшчэ трошкі палётала вакол вулля, але надыходзіла ноч і ўжо амаль нічога не было бачна. Яна хацела зачапіцца за ліст, але павалілася на зямлю. Ад халоднага ветру ў яе здранцвела ўсё цела, і яна ўжо зусім не магла лятаць.
Тады яна папаўзла па зямлі, пералазячы цераз па-
лачкі і каменьчыкі, якія здаваліся ёй цэлымі горамі, і калі дапаўзла да ўвахода ў вулей, з неба пачыналі падаць халодныя кроплі дажджу. *
— Ах, Божухна! — закрычала няшчасная.— Ідзе дождж! Я памру ад холаду.
I яна паспрабавала ўвайсці ў вулей.
Але ёй зноў заступілі дарогу.
— Прабачце мне! — зарумзала пчолка.— Дазвольце ўвайсці!
— Позна! — адказалі ёй вартаўнічыя пчолы.
— Сёстры, калі ласка! Мне хочацца спаць!
— Позна! — зноў быў ёй-адказ.
— Сяброўкі, мне холадна! Злітуйцеся!
— Немагчыма!
— Даруйце астатні раз! Я памру!
Тады вартаўнічыя пчолы сказалі:
— He, ты не памрэш. Але за гэтую ноч ты даведаешся, што такое адпачынак, зароблены працаю. А цяпер — ідзі.
I яны выштурхалі яе.
Дрыжачы ад холаду, спатыкаючыся, з мокрымі крыламі, пчолка папаўзла прэч. Яна паўзла і паўзла, пакуль раптам не правалілася ў нейкую дзірку. А дакладней, гэта была не дзірка, а цэлая пячора, і 'пчолка пачала ў яе падаць.
Ёй здалося, што яна не перастане падаць ніколі. Але ўрэшце яна апынулася на дне і ўбачыла якраз перад сабой вялікую гадзюку — зялёную змяю са спінай чырвона-цагельнага колеру. Гадзюка ляжала, скручаная ў клубок, і пазірала на пчалу, гатовая на яе скочыць.
Папраўдзе тая пячора была дуплом у старым дрэве, і гадзюка зрабіла ў ім сваё логвішча.
Трэба сказаць, што змеі вельмі любяць пчол, бо пчолы для іх — вялікі ласунак. Таму, калі пчолка апынулася перад сваім ворагам, яна заплюшчыла вочы і шэптам прамовіла:
— Бывай, маё беднае жыццё! Сёння апошні раз мне давялося бачыць святло...
Але на яе вялікае здзіўленне, змяя не паспяшалася яе праглынуць і сказала:
— Ну што, як жывеш, пчолка? Відаць, ты не надта руплівая, што апынулася тут у такі позні час.
— Гэта праўда,— прамармытала пчолка.— Я не працую і таму вінаватая.
— Калі гэта так,— здзекліва прашыпела змяя,— дык я зараз звяду са свету такую паганую істоту, як ты. Я цябе зараз з’ем.
Пчала ўся задрыжала і крыкнула:
— Але гэта несправядліва, несправядліва! Несправядліва есці мяне толькі таму, што Вы дужэйшая за мяне. Толькі людзі ведаюць, што такое справядлівасць!
— Га! — усміхнулася змяя і борздзенька зноў скруцілася ў клубок.— Дык ты добра ведаеш людзей? I ты думаеш, што людзі, забіраючы ў вас мёд, болей справядлівыя, апошняя ты дурніца?
— He, яны не таму забіраюць у нас мёд,— адказала пчолка.
— А чаму ж тады?
— Таму што яны разумнейшыя.
Пчолка гэта сказала, а змяя зарагатала:
— Ну, справяддіва гэта ці не, але я цябе з’ем. Рыхтуйся!
I яна адхілілася назад, каб скочыць на пчолку. Але пчолка паспела крыкнуць:
— Вы робіце гэта таму, што вы меней разумная за мяне!
— Я меней разумная за цябе, смаркачка? — засмяялася змяя.
— Так,— пацвердзіла пчала.
— Добра,— прамовіла змяя,— зараз пабачым. Давай прыдумаем два выпрабаванні. Выйграе тая, хто здолее зрабіць што-небудзь больш незвычайнае. Калі выйграю я, дык я цябе з’ем.
— А калі выйграю я? — спыталася пчолка.
— Калі выйграеш ты,— адказала непрыяцелька,— тады ў цябе будзе права правесці тут усю ноч, пакуль не развіднее. Згодная?
— Дамовіліся,— адказала пчала.
А змяя зноў засмяялася, таму што ёй прыйшло ў галаву такое, чаго пчала ніяк не магла б зрабіць. Вось што яна прыдумала.
Яна на імгненне — так хутка, што пчала не паспела нават вокам міргнуць,— выскачыла з дупла і вярнулася з капсулкаю эўкаліптавага насення — з таго самага эўкаліпта, што рос каля вулля, кідаючы на яго цень.
Хлапчукі звычайна круцяць гэтыя капсулкі, як ваўчкі, і называюць іх эўкаліптавымі ваўчкамі.
— Глядзі, што я зраблю,— сказала змяя.— Сачы ўважліва!
Яна адным махам як шпагат навіла вакол ваўчка свой хвост і раскруціла яго з такою хуткасцю, што ваўчок завярцеўся і страшна загуў.
Змяя засмяялася і нездарма, бо ніякая пчала ніколі
запускала і не здолела б так запусціць ваўчок. Але калі ваўчок, які, здавалася, ніколі не скончыць гусці і круціцца, нарэшце ўсё-такі паваліўся, пчала сказала:
— Гэта вельмі прыгожае выпрабаванне, і я ніколі не змагу так зрабіць...
— Значыць, я цябе з’ем! — крыкнула змяя.
— Пачакай хвілінку! Я не магу зрабіць гэтага, але я зраблю нешта такое, чаго не зробіць ніхто.
— I што ж гэта такое?
— Я знікну.
— Як? — крыкнула змяя і аж падскочыла ад здзіўлення.— Ты знікнеш, не выходзячы адсюль?
— He выходзячы адсюль.
— I не хаваючыся ў зямлі?
— He хаваючыся ў зямлі.
— Добра, паспрабуй! — сказала змяя.— Але калі ты гэтага не зможаш, я цябе адразу з’ем!
А ўсё ў тым, што пакуль ваўчок круціўся, у пчолкі быў час уважліва агледзець пячору, і яна ўбачыла, што там расце адна маленечкая раслінка. Гэта быў невялічкі кусцік, амаль траўка, з шырокім, як манетка ў два сэнтава, лісцем.
Пчолка падышла зусім блізенька да раслінкі і, стараючыся не датыкацца да яе, сказала:
— Зараз мая чарга, сеньёра Змяя. Павярніцеся, калі ласка, і палічыце да трох. А калі скажаце «тры» — шукайце мяне дзе хочаце, мяне нідзе не будзе!
Так яно і здарылася сапраўды. Змяя хутка палічыла: «Адзін... два... тры...»,— але, павярнуўшыся, ад здзіўлення аж разявіла свой вялізны рот: у пячоры нікога не было! Яна агледзела ўсё і ўверсе, і ўнізе, і вакол, аблазіла ўсе куточкі, уважліва вывучыла раслінку і памацала ўсё языком. Але марна — пчолка знікла!
Тады змяя зразумела, што калі выпрабаванне з ваўчком было добрае, дык пчолчына выпрабаванне — проста выдатнае. Ува што яна магла ператварыцца? Дзе яна?
Яе нідзе немагчыма было знайсці!
— Ну, добра! — нарэшце сказала змяя.— Здаюся. Ты дзе?
I тады пасярод пячоры пачуўся ледзь чутны голас. Гэта адказвала пчолка.
— А ты мне нічога не зробіш? — спыталася яна.— Ці магу я давяраць тваёй клятве?
— Можаш,— адказала змяя.— Клянуся. Дзе ты?
— Я тут,— прамовіла пчолка і нечакана вылезла са скручанага лісточка той самай маленькай раслінкі.
Але што ж адбылося? А адбылося ўсё вельмі проста: раслінка, якая расла ў дупле, была сарамлівай мімозаю — іх шмат расце ў Буэнас-Айрэсе. I лісце ў такой мімозы скручваецца пры самым нязначным дотыку. А таму, што гэтая гісторыя адбывалася ў Місьёнэс, дзе расліннасць вельмі багатая і буйная, дык і ў мімоз там лісточкі даволі шырокія. I калі пчолка дакранулася да аднаго такога лісточка, ён хутка згарнуўся і цалкам яе схаваў.
У змяі ніяк не хапіла розуму заўважыць гэтую з’яву, а пчолка скарысталася ёю і выратавала сабе жыццё.
Змяя?нічога не сказала, але яна была вельмі раздражнёная, што прайграла. I таму пчолцы ўсю ноч давялося нагадваць сваёй непрыяцельцы, што тая абяцала яе не чапаць.
Ноч доўжылася бясконца. Пачалася навальніца, вада раўчуком лілася ў дупло, і змяі з пчолкай прыйшлося зашыцца ў глыбіню пячоры і сядзець там, тулячыся да яе самай высокай сцяны.
Апроч таго было холадна і цёмна, хоць вока выкалі. Час ад часу ў змяі ўзнікала неадольнае жаданне кінуцца на пчалу, і тады пчолцы здавалася, што надыходзіць яе канец.
Пчолка ніколі і нізашто не паверыла б, што ноч можа быць такая халодная, такая доўгая і такая жахлівая. Яна ўспамінала сваё ранейшае жыццё, прыгадвала, як кожную ноч спала ў цёплым вуллі, і моўчкі плакала.
КНІГІ ОНЛАЙН
