Пякучая таямніца
Штэфан Цвэйг
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 496с.
Мінск 1994
Але ты, можа, папытаешся, як я магла выхоўваць дзіця ў такой раскошы, як здолела забяспечыць яму прыемнае, лёгкае, бесклапотнае жыццё вышэйшых колаў. Каханы мой, я гавару з табою з цемры, я не саромеюся, я скажу табе, але толькі не палохайся, каханы,— я прадавала сябе. Я не стала тою, каго завуць вулічнаю дзеўкаю, прастытуткаю, але я прадавала сябе. У мяне былі багатыя сябры, багатыя палюбоўнікі; спачатку я шукала іх, потым яны шукалі мяне, бо я была — ці заўважаў ты гэта калі-небудзь? — вельмі прыгожая. Усе, каму я аддавалася, былі ўдзячныя мне, адчувалі да мяне прыхільнасць, усе кахалі мяне,— толькі ты не пакахаў мяне, толькі ты, мой каханы!
Можа, ты цяпер пагарджаеш мною, пасля гэтага прызнання? He, я ведаю, ты ўсё разумееш, зразумееш і тое, што я зрабіла гэта дзеля цябе, дзеля твайго другога «я», дзеля твайго дзіцяці. Тады, у палаце радзільнага прытулку, я атрымала ўяўленне аб жаху галечы, я ведала, што беднага заўсёды топчуць, зневажаюць, што ў гэтым свеце ён заўсёды ахвяра, і я не хацела, каб тваё дзіця, тваё светлае, цудоўнае дзіця вырасла на дне, сярод галечы, сярод грубасці і подласці вуліцы, у зачумленым паветры задворкаў. Я не хацела, каб яго далікатныя вусны гаварылі дрэнныя словы, каб да яго белага цельца дакраналася мулкая, зношаная бялізна беднаты,— у твайго дзіцяці павінна было быць усё, усе даброты зямлі, ён павінен быў падняцца да цябе, у тваю жыццёвую сферу.
Пагэтаму, толькі пагэтаму, каханы, прадавала я сябе. Для мяне ў гэтым не было ахвяравання, бо тое, што звычайна завецца гонарам ці ганьбаю, у маім уяўленні не мела значэння — ты не кахаў мяне, ты, адзіны, каму належала маё цела, а ўсё іншае, што адбывалася з маім целам, мне было ўсё роўна. Пяшчоты мужчын і нават іх шчырыя пачуцці не знаходзілі ў мяне належнага водгуку, хоць некаторых я вельмі паважала і, памятаючы
ўласнае нераздзеленае каханне, у душы шкадавала. Усе тыя, каго я ведала, ставіліся добра да мяне, усе песцілі мяне, усе паважалі. Перш за ўсё гэта тычыцца аднаго графа, удаўца ў гадах, які любіў мяне як дачку. Гэта ён абіваў парогі, каб выклапатаць бязроднаму дзіцяці, твайму дзіцяці, месца ў Тэрэзіануме. Тры, чатыры разы прасіў ён маёй рукі,— я магла б быць цяпер графіняй, уладальніцай казачнага замка ў Ціролі, магла б жыць цяпер бесклапотна, бо ў дзіцяці быў бы ласкавы бацька, які абагаўляў бы яго, а ў мяне — спакойны, высакародны, добры муж. Я не згадзілася, нягледзячы на тое, што прычыніла яму вялікі боль сваёю адмоваю. Магчыма, я зрабіла глупства, бо я магла б цяпер жыць дзенебудзь у цішыні, без турбот, і маё любае дзіця было б са мною, але — чаму не прызнацца табе? — я не хацела сябе звязваць, хацела ў любы момант быць вольнаю для цябе. Дзесьці, у патаемнай глыбіні маёй душы, усё яшчэ жыла даўняя дзіцячая мара, што ты яшчэ паклічаш мяне, хай нават на адну гадзіну. I дзеля гэтай адной магчымай гадзіны я адштурхоўвала ад сябе ўсё, каб толькі быць вольнаю і з’явіцца па першым тваім выкліку. Чым жа было ўсё маё жыццё пасля абуджэння ад дзяцінства, як не чаканнем, чаканнем твайго жадання!
I гэтая гадзіна сапраўды надышла. Але ты не ведаеш яе, не падазраеш аб ёй, мой каханы! Ты не пазнаў мяне і на гэты раз — ніколі, ніколі ты не пазнаваў мяне! Я ж і раней часта сустракала цябе ў тэатры, на канцэртах, у Пратэры, на вуліцы — кожны раз у мяне замірала сэрца, але ты не глядзеў на мяне: я ж вонкава вельмі змянілася, з нясмелага дзіцяці ператварылася ў жанчыну; казалі, што я прыгожая; я заўсёды была багата адзетая і мяне акружалі паклоннікі. Як мог ты пазнаць ува мне нясмелую дзяўчыну, якую бачыў у паўзмроку сваёй спальні! Часам з табою раскланьваўся хто-небудзь з мужчын, якія суправаджалі мяне; ты адказваў на паклон і кідаў позірк на мяне, але гэты халодны позірк
быў проста данінаю ветлівасці, знакам звычайнай цікавасці, гэта быў позірк, які не ведаў мяне, чужы, страшэнна чужы позірк. Памятаю, аднаго разу гэтае непазнаванне, да якога я ўжо амаль прывыкла, прычыніла мне пякельны боль: гэта было ў тэатры, я сядзела ў ложы з сябрам, а ты — у суседняй ложы. Пачалася уверцюра, патухла святло, і я болей не магла бачыць твайго твару, але я адчувала тваё дыханне, як тады, у тую ноч, а на аксамітным бар’еры, што раздзяляў нашы ложы, ляжала твая рука, якою ты падтрымліваў падбародак, твая тонкая, пяшчотная рука. I мяне ахапіла неадольнае жаданне нахіліцца і з ласкаваю пакораю пацалаваць гэтую чужую, такую мілую руку, якая калісьці песціла мяне. Усхваляваная гукамі музыкі, я ледзь стрымлівалася, каб не прыціснуцца да яе вуснамі, не паддацца шалёнаму парыву. Пасля першага акта я папрасіла сябра пайсці з тэатра. Я болей не магла сядзець побач з табою ў цемры — гэтак блізка і гэтак бясконца далёка.
Але час надышоў, ён надышоў яшчэ раз, апошні раз у маім разбураным жыцці. Гэта здарылася амаль год таму назад, на другі дзень пасля дня твайго нараджэння. I дзіўна: я ўвесь дзень думала пра цябе, бо дзень твайго нараджэння я заўсёды адзначала, як свята. Рана на світанні я выйшла з дому, купіла белыя ружы і, як заўсёды, паслала іх табе на памяць аб той гадзіне, пра якую ты забыўся. Пасля абеду я паехала з хлопчыкам катацца, потым павяла яго ў кандытарскую Дэмеля, а ўвечары ў тэатр — я хацела, каб і ён, нічога не падазраючы, з малых гадоў запомніў гэты дзень як нейкае таямнічае свята. Назаўтра ўвечары я была на канцэрце са сваім тагачасным сябрам, маладым багатым фабрыкантам з Бруна, з якім жыла ўжо два гады; ён абагаўляў мяне, балаваў, хацеў, як і другія, ажаніцца са мною і сустракаў маю, здавалася, беспрычынную адмову, хоць ён засыпаў мяне і хлопчыка падарункамі; сам ён быў
чалавек прыстойны, і яго крыху тупаватая, але самаахвярная адданасць заслугоўвала іншага адказу. На канцэрце мы сустрэлі добрых знаёмых, і ўсе разам паехалі вячэраць у рэстаран на Рынгштрасэ; і вось сярод смеху і жартаў я прапанавала зазірнуць яшчэ ў танцавальную залу — у Табарэн. Звычайна, калі мяне звалі ў такія месцы, я адмаўлялася, бо занадта шумная, п’яная весялосць, якая нязменна панавала там, была мне агідная, як і любая нястрыманасць; але на гэты раз нейкая незразумелая, магічная сіла прымусіла мяне выказаць пажаданне, з бурным адабрэннем падхопленае ўсёй кампаніяй. Я і сама не ведала чаму, але мяне нястрымна цягнула туды, быццам было там нешта незвычайнае. Mae спадарожнікі прывыклі ва ўсім дагаджаць мне і адразу ўсталі. Мы пайшлі ў Табарэн, пілі там шампанскае; мною авалодала нейкая шалёная, амаль пакутлівая весялосць, якой у мяне ніколі раней не было. Я піла і піла, падхоплівала модныя песенькі.— яшчэ крыху, і я пусцілася б у скокі ці пачала б смяяцца на ўсю залу. Але раптам быццам ледзяною вадою ці пякельнаю гарачынёю абліло маё сэрца — я ўбачыла цябе: ты сядзеў за суседнім сталом з сябрамі і глядзеў на мяне захопленым, пажадлівым позіркам, тым позіркам, які заўсёды пранікаў у глыбіню маёй душы. Упершыню за ўсе гады ты зноў глядзеў на мяне з усёю ўласціваю табе сілаю неўсвядомленага жадання. Я ўся задрыжала і ледзь не выпусціла з рук падняты келіх. На шчасце, ніхто з тых, хто сядзеў за нашым сталом, не заўважыў маёй збянтэжанасці — яна згубілася ў грукаце музыкі і ў смеху.
Твой позірк рабіўся ўсё гарачэйшы, ён пёк мяне як агнём. Я не магла ўцяміць: ці пазнаў ты мяне нарэшце, ці я для цябе зноў новая, другая, незнаёмая жанчына? Кроў прыліла мне да шчок, я няўважліва адказвала на пытанні сяброў. Ты не мог не заўважыць, як усхваляваў мяне твой позірк. Ледзь прыкметным кіўком галавы ты
падаў мне знак, каб я на хвілінку выйшла ў вестыбюль. Потым ты наўмысна гучна пачаў разлічвацца, развітаўся з сябрамі і выйшаў, яшчэ раз перад гэтым даўшы мне зразумець, што будзеш чакаць мяне. Мяне кідала ў дрыжыкі, мяне калаціла ліхаманка, я не магла выціснуць з сябе ні слова, не магла ўтаймаваць сваё хваляванне. Якраз у гэты момант негрыцянская пара, дробна стукаючы абцасамі і пранізліва ўскрыкваючы, пачала выконваць модны мудрагелісты танец; усе позіркі звярнуліся ў іх бок, і, карыстаючыся гэтым, я ўстала, сказала сябру, што хутка вярнуся, і выйшла ўслед за табою.
Ты стаяў у вестыбюлі каля гардэроба і чакаў мяне; калі я падышла, твар твой заззяў. Усміхаючыся, ты паспяшаўся мне насустрач; я адразу ўбачыла, што ты не пазнаў мяне, не пазнаў ува мне ні падлетка, ні дзяўчыны даўно мінулых гадоў; зноў цябе цягнула да мяне, як да нечага новага, невядомага. «Знойдзецца ў вас калінебудзь і для мяне вольная часінка?» — спытаўся ты, і па тваім упэўненым натуральным тоне я зразумела, што ты прымаеш мяне за адну з тых жанчын, якіх можна купіць на вечар. «Чаму ж не»,— сказала я тое ж дрыготкае, але само сабою зразумелае «чаму ж не», якое калісьці, болып за дзесяць гадоў таму назад, сказала табе нясмелая дзяўчына на цемнаватай вуліцы. «Калі мы можам сустрэцца?» — спытаўся ты. «Калі хочаце»,— адказала я: цябе я не саромелася. Ты здзіўлена паглядзеў на мяне, з такім недаверліва-цікаўным здзіўленнем, як у той вечар, калі я гэтак жа ўразіла цябе паспешнасцю, з якою дала згоду. «А цяпер можна?» — крыху нерашуча спытаўся ты. «Можна,— адказала я,— пойдзем»,— і падаліся да гардэроба, каб узяць манто.
Тут я ўспомніла, што я і мой сябар разам здавалі паліто і нумарок на іх застаўся ў сябра. Вярнуцца і папрасіць нумарок было нельга без доўгіх тлумачэнняў; але і ахвяраваць гадзінаю, якую я магла правесці з табою, гадзінаю, аб якой я марыла столькі гадоў, я не
хацела. Я не вагалася ні хвіліны; накінуўшы на вячэрняе плацце хустку, я выйшла ў сырую туманную ноч, забылася і на манто і на добрага, ласкавага да мяне чалавека, на чые сродкі я жыла ўжо доўгі час і якога цяпер паставіла ў самае недарэчнае і ўніжальнае становішча — на вачах усіх яго каханка, якая пражыла з ім два гады, уцякла, калі яе паклікаў першы сустрэчны мужчына. 0, я глыбока ўсведамляла ўсю нізкасць і няўдзячнасць, усю бессаромнасць маіх паводзін; я разумела, што раблю глупства і крыўджу дарагога чалавека і вернага сябра, разумела, што парываю з наладжаным існаваннем, але што мне было сяброўства, што мне было само жыццё ў параўнанні з нецярплівым жаданнем зноў адчуць твае вусны, пачуць твае ласкавыя словы? Вось як я кахала цябе: цяпер я магу сказаць табе гэта, калі ўсё прайшло, усё мінула. Мне здаецца, пакліч ты мяне са смяротнага ложка, у мяне знайшліся б сілы ўстаць і пайсці за табою.
КНІГІ ОНЛАЙН
