Пякучая таямніца
Штэфан Цвэйг
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 496с.
Мінск 1994
Каля пад’езда стаяў экіпаж, і мы паехалі да цябе. Я зноў пачула твой голас, адчула тваю ласкавую блізкасць і была такая ж ап’янелая, такая ж па-дзіцячы шчаслівая, як пры нашай першай сустрэчы. Я зноў падымалася па лесвіцы, упершыню пасля больш як дзесяцігадовага прамежку. He, не, я не магу табе расказаць, як у гэтыя хвіліны я адчувала ўсё ў двух вымярэннях, у мінулым і ў цяперашнім, і ва ўсім зноў-такі толькі аднаго цябе. У тваім пакоі мала што змянілася: прыбавілася толькі некалькі карцін, кніжак, крыху новай мэблі, і ўсё было гэтак знаёма. А на пісьмовым стале стаяла ваза з ружамі — з маімі ружамі, якія я напярэдадні, да дня нараджэння, паслала табе на памяць аб той, каго ты ўсё-такі не ўспомніў, усё-такі не пазнаў нават цяпер, калі яна зноў была побач з табою і ты з'яднаў з ёю вусны і рукі. Але ўсё-такі мне прыемна было бачыць, што ты беражэш мае кветкі, што вакол цябе лунае частачка майго ся», дыханне майго кахання.
Ты абняў мяне. Зноў я засталася ў цябе на ўсю доўгую цудоўную ноч. Але і тут ты не пазнаў мяне па маім голым целе. Шчаслівая, адказвала я на твае свядомыя ласкі і бачыла, што тваё пачуццё не робіць адрознення паміж каханай і купленай жанчынай, што ты аддаешся жаданням з усім бесклапотным марнатраўствам тваёй натуры. Ты быў такі ласкавы і чуйны да мяне, жанчыны, якую ты прывёў з начнога рэстарана, такі па-сяброўску сардэчны і па-рыцарску пачцівы і разам з тым такі палкі ў асалодзе, што я, п’яная ад шчасця, як і першы раз, зноў з усёю сілаю адчула тваю непаўторную дваістасць — высокую адухоўленасць страсці, якая калісьці пакарыла мяне, яшчэ паўдзіця. Я не сустракала чалавека, які вось так палымяна аддаваўся б уладзе моманту, з такою шчодрасцю раскрываў бы перад другім самыя патаемныя глыбіні сваёй душы,— каб потым, на жаль, усё знікла ў нейкай бязмежнай, амаль ненатуральнай забыўлівасці. Але і я забылася пра сябе. Хто была я тут, у цемры, побач з табою? Па вушы закаханая дзяўчынка, ці маці твайго дзіцяці, ці чужая жанчына з рэстарана? Ах, усё было такое знаёмае, ужо перажытае і разам з тым такое чароўна новае ў гэтую шчаслівую ноч. I я малілася, каб ёй не было канца.
Але раніца надышла; мы прачнуліся позна, і ты запрасіў мяне паснедаць з табою. Мы пілі чай, прынесены ў сталовую нябачнаю паслужліваю рукою, і гутарылі. Ты зноў гаварыў са мною проста і сардэчна, без нетактоўных пытанняў, без аніякай цікаўнасці. Ты не пытаўся ні хто я такая, ні дзе жыву; я была ў цябе толькі выпадковаю прыгодаю, безыменным мінутным капрызам, які бясследна знікае з памяці, як дымок рассейваецца ў паветры. Ты расказаў мне, што збіраешся ў вялікае падарожжа ў Паўночную Афрыку, якое зойме два ці тры месяцы; радасць абарвалася, мяне пачало трэсці, бо ў вушах ужо гучала: «Канец, усё мінула і забыта!» Мне хацелася кінуцца да тваіх ног і закрычаць: «Вазьмі мя-
не з сабою, тады ты пазнаеш мяне нарэшце-такі пасля столькіх гадоў!» Але я была такая нясмелая, слабая, маладушная, па-рабску пакорная табе. Я толькі сказала: «Як шкада». Ты, усміхаючыся, зірнуў на мяне: «Ta66 папраўдзе шкада?»
Тут я не вытрымала, паддалася раптоўнаму парыву. Я паднялася з месца і доўгім, пільным позіркам паглядзела табе ў твар. Потым сказала: «Той, каго я кахала, таксама заўсёды ад’язджаў». Я глядзела на цябе, глядзела ў вочы: «Зараз, зараз ён пазнае мяне!» Я чакала, дрыжала ад страху і надзеі. Але ты ўсміхнуўся мне і сказаў у суцяшэнне: «3 падарожжаў жа вяртаюцца».— «Так,— адказала я,— вяртаюцца, але за гэты час усё забываюць».
Мусіць, у тоне, якім я гэта сказала, чуваць было нешта незвычайнае, занадта палкае, бо цяпер і ты ўстаў і паглядзеў на мяне са здзіўленнем і цёплаю ласкаю. Ты ўзяў мяне за плечы. «Добрае не забываецца, цябе я не забуду»,— сказаў ты і апусціў позірк у самую глыбіню маіх вачэй, быццам хацеў захаваць у памяці маё аблічча. I, адчуваючы, як пранікае ў мяне гэты шукальны позірк, што ўвабраў у сябе ўсю маю істоту, я падумала, што нарэшце, нарэшце заслона ўпадзе з тваіх вачэй. «Ён пазнае мяне, пазнае мяне!» Душа мая радавалася ад гэтай думкі.
Але ты не пазнаў мяне. He, ты не пазнаў мяне, і ніколі я не была настолькі чужая табе, бо... бо іначай як мог ты зрабіць тое, што зрабіў праз некалькі хвілін? Ты пацалаваў мяне, яшчэ раз горача пацалаваў, і мне прыйшлося зноў папраўляць раскудлачаныя валасы. I вось, калі я стаяла перад люстрам, я раптам убачыла—я ледзь не ўпала ад жаху і сораму,—я ўбачыла, як ты ўпотайкі сунуў у маю муфту дзве буйныя грашовыя паперкі. Як я толькі стрымалася і не закрычала, не ўдарыла цябе па твары,—ты плаціў за гэтую ноч мне, якая кахала цябе з дзяцінства, маці твайго дзіцяці! Я была для
цябе толькі прастытуткаю з Табарэна, не болей, ты заплаціў мне, заплаціў! Мала таго, што ты забыўся пра мяне, я мусіла яшчэ зведаць ад цябе ўніжэнне.
Я пачала хуценька хапаць свае рэчы. Толькі б пайсці, хутчэй пайсці,— мне было занадта балюча. Я ўзяла капялюш — ён ляжаў на пісьмовым стале каля вазы з белымі ружамі, маімі ружамі. Тут мяне ахапіла ўладнае, неадольнае жаданне: зрабіць яшчэ адну спробу нагадаць пра сябе: «Можа, ты дасі мне адну з гэтых белых руж?»— «Ахвотна»,— адказаў ты і адразу выцягнуў з вазы кветку. «А калі іх табе падарыла жанчына, жанчына, якая цябе кахае?» — «Можа, яно і так,— сказаў ты,— не ведаю. Іх прыслалі мне, і я не ведаю хто. За гэта яны мне і падабаюцца». Я зірнула на цябе: «Можа, яны таксама ад жанчыны, пра якую ты забыўся!»
Ты здзіўлена паглядзеў на мяне. Я цвёрда глядзела табе ў вочы. «Пазнай мяне, пазнай жа мяне нарэшце'» — крычаў мой позірк. Але твае вочы свяціліся ласкаю і няведаннем. Ты яшчэ раз пацалаваў мяне. Але ты мяне не пазнаў.
Я хуценька падалася да дзвярэй, бо адчула, што слёзы гатовы пырснуць у мяне з вачэй, а гэтага ты не павінен быў бачыць. Я гэтак бегла, што ў пярэднім пакоі ледзь не сутыкнулася з Еганам, тваім слугою. Ен нясмела і паспешна адскочыў убок, паслужліва адчыніў дзверы, каб выпусціць мяне, і ў гэты момант — ты чуеш? — у гэты кароткі момант, калі я праз слёзы зірнула на старога, у яго вачах успыхнула нейкае святло. У гэты момант — ты чуеш? — у гэты кароткі момант стары пазнаў мяне, хоць апошні раз бачыў мяне яшчэ ў дзяцінстве. Мне хацелася ўкленчыць перад ім і цалаваць яму рукі за тое, што ён пазнаў мяне. Але я толькі выхапіла з муфты грошы, якімі ты паставіў мяне да ганебнага слупа, і сунула іх старому. Ен задрыжаў, спалохана паглядзеў на мяне — у гэтае імгненне ён, мусіць, болей угадаў пра мяне, чым ты за ўсё сваё жыццё. Усе, усе лю-
дзі любілі мяне, усе былі да мяне добрыя, толькі ты, толькі ты адзін не помніў, толькі ты адзін ні разу не пазнаў мяне!
Маё дзіця памерла, наша дзіця — цяпер мне няма каго любіць на свеце, акрамя цябе. Але хто ты мне, ты, які ніколі, ніколі не пазнаваў мяне, праходзіў міма, як праходзяць міма вады, наступаў на мяне, як наступаюць на камень, ты, хто нязменна асуджаў мяне на разлуку і на вечнае чаканне? Аднаго разу мне здалося, што я ўтрымала цябе, няўлоўнага,— у дзіцяці. Але гэта было тваё дзіця: яно раптам бязлітасна пакінула мяне і адправілася ў падарожжа, яно забылася пра мяне і болей не вернецца. Я зноў адна, адна, як ніколі дагэтуль, у мяне нічога няма, нічога няма ад цябе — ні дзіцяці, ні слова, ні радка, ніякага знака на ўспамін, і калі б ты пачуў маё прозвішча, то яно нічога не сказала б табе. Чаму мне не жадаць смерці, калі я мёртвая для цябе, чаму не пайсці, калі ты пайшоў ад мяне? He, каханы, я не абвінавачваю цябе, не хачу несці сваё гора ў твой асветлены радасцю дом. He бойся, я не стану болей надакучаць табе; прабач, што я раскрыла сваю душу ў час смерці дзіцяці, калі яно адзінока ляжыць побач са мною. Толькі я на гэты вось раз мушу ўсё выказаць табе,— потым я зноў схаваюся ў цемры і буду маўчаць, як заўсёды маўчала побач з табою. Але ты не пачуеш майго крыку, пакуль я жывая,— толькі калі я памру, атрымаеш ты гэтае завяшчанне, завяшчанне жанчыны, якая кахала цябе мацней, чым усе другія, і якую ты ніколі не пазнаваў, якая ўсё жыццё чакала цябе і не дачакалася твайго клічу. Можа, можа, ты паклічаш мяне тады, і я першы раз парушу вернасць табе — я не пачую цябе з магілы; я не пакіну табе ні партрэта, ні знака на памяць, як і ты мне нічога не пакінуў. Ніколі ты не пазнаеш мяне, ніколі. Гэтак мне было наканавана ў жыцці, хай будзе гэтак і пасля смерці. Я не паклічу цябе ў свой апошні час, я
пакідаю цябе, і ты не ведаеш ні майго імя, ні майго твару. Я паміраю лёгка, бо ты не адчуваеш маёй смерці ўдалечыні. Калі б табе было балюча, што я паміраю, я не магла б памерці.
Я болей не магу пісаць... такі цяжар у галаве... усё цела ломіць, у мяне гарачка... здаецца, мне зараз прыйдзецца легчы. Можа, хутка ўсё скончыцца, можа, хоць раз лёс злітуецца, і я не ўбачу, як панясуць маё дзіця... Я болей не магу пісаць. Бывай, каханы, бывай, дзякуй табе... Усё, што было, было добра, нягледзячы на ўсё... я буду ўдзячная табе да апошняга дыхання. Мне добра — я сказала табе ўсё, ты цяпер ведаеш, не, ты толькі здагадваешся, як моцна я цябе кахала, і ў той жа час маё каханне не цісне на цябе, як цяжар. Ты не заўважыш маёй адсутнасці — гэта мяне суцяшае. Нічога не зменіцца ў тваім цудоўным, светлым жыцці... я не азмрочу яго сваёю смерцю... гэта суцяшае мяне, каханы.
Але хто... будзе пасылаць цяпер белыя ружы да дня твайго нараджэння? Ах, ваза апусцее, лёгкі подых майго жыцця, які раз у год абвяваў цябе — знікне і ён! Каханы, паслухай, я прашу цябе... гэта мая першая і апошняя просьба да цябе... выканай яе дзеля мяне: кожны год у дзень твайго нараджэння — бо гэта дзень, калі думаюць пра сябе,— купляй ружы і стаў іх у вазу. Рабі гэта, каханы, рабі гэта так, як другія адзін раз у год заказваюць паніхіду па дарагім для іх нябожчыку. Але я болей не веру ў бога і не хачу паніхід, я веру толькі ў цябе, я кахаю толькі цябе і жыць хачу толькі ў табе... ах, толькі адзін раз у год, непрыкметна і нячутна, як жыла я побач з табою... Прашу цябе, выканай гэта, каханы... гэта мая першая просьба да цябе і апошняя... дзякуй табе... кахаю цябе, кахаю... бывай...
Ен дрыготкаю рукою адклаў ліст убок. Потым доўга сядзеў задумліва. Няясныя ўспаміны мроіліся яму —
КНІГІ ОНЛАЙН
