Планета людзей
Антуан дэ Сент-Экзюперы
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 397с.
Мінск 1984
Я ведаю, адкуль паходзіць гэтае сілавое поле. Вякамі мая духоўная культура праз людзей сузірала Bora. Чалавек быў створаны па абліччу і падабенству божаму. I ў чалавеку шанавалі Бога. Людзі былі братамі ва Хрысце. Гэты водбліск Бога надаваў кожнаму чалавеку неад’емную вартасць. Адносіны чалавека да Бога выразна акрэслівалі абавязкі кожнага перад самім сабою і перад іншымі.
Мая духоўная культура — спадкаемніца хрысціянскіх каштоўнасцей. Каб лепей зразумев,ь архітэктуру храма, я задумаюся, як ён збудаваны.
Сузіранне Бога служыла асновай роўнасці людзей — бо яны ж былі роўныя ў Богу. I сэнс гэтай роўнасці быў зразумелы. Бо роўнымі можна быць толькі ў нечым. Салдат і капітан роўныя ў сваім народзе. Роўнасць абарочваецца пустым гукам, калі няма нічога, што нітавала б гэтую роўнасць.
Я разумею, чаму роўнасць, якая была роўнасцю правоў Бога, увасобленых у індывідуумах, забараняла абмяжоўваць узыходжанне адзінкавай асобы: Бог жа мог выбраць яго за свой шлях. Але раз справа была і ў роўнасці правоў Бога на асобу, я разумею, чаму асобы, якія б яны ні былі, выконвалі адны і тыя ж абавязкі і падпарадкоўваліся адным і тым жа законам. Слугуючы Богу, яны былі роўныя ў сваіх абавязках.
Я разумею, чаму роўнасць у Богу не спрычыньвала ні супярэчнасцей, ні бязладдзя. Дэмагогія ўзнікае тады, калі, за адсутнасцю агульнай меры, прынцып роўнасці выроджваецца ў прынцып тоесамасці. Тады салдат адмаўляецца аддавасць чэсць камандзіру, бо чэсць, аддаваная камандзіру, азначала б ганараванне асобы, а не Нацыі.
Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыну Бога, заснавала роўнасць людзей у Чалавеку.
Я разумею, адкуль паходзіць павага чалавека да чалавека. Вучоны павінен быў паважаць грузчыка, бо ў гэтым грузчыку ён ганараваў Бога, чыім Пасланцом грузчык з’яўляецца нароўні з вучоным. Якія б ні былі вартасці аднаго і пасрэднасць другога, ніводзін чалавек не меў маральнага права зрабіць другога рабом. Нельга ж прыніжаць Пасланца. Але гэтая павага да чалавека не прыводзіла да рабалепства перад пасрэднасцю, перад глупствам і невуцтвам, бо ў чалавеку ганаравалася найперш за ўсё годнасць Пасланца Бога. Так любоў да Бога закладвала аснову ўзвышаных адносін паміж людзьмі, паколькі справы вяліся паміж Пасланцамі, незалежна ад вартасцей асобы.
. Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыну ад Бога, стварыла павагу да чалавека, незалежна ад яго асобы.
Я разумею паходжанне братэрства паміж людзьмі. Людзі былі братамі ў Бозе. Братамі можна быць толькі ў нечым. Калі няма ніякага вузла, які б звязваў людзей у адно, яны будуць стаяць адзін каля аднаго, не звязаныя паміж сабой. Нельга быць проста братамі. Mae таварышьі і я — браты ў групе 2/33. Французы браты ва Францыі.
Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыну Бога, заснавала братэрства людзей у Чалавеку.
Я разумею значэнне любові да бліжняга, якой навучылі мяне. Любоў да бліжняга была служэннем Богу праз асобу. Яна была данінай Богу, якой бы пасрэднай ні была асоба. Гэтая любоў не прыніжала таго,
каму яна была адрасавана, не знявольвала яго ланцугамі ўдзячнасці, бо гэты дар прыносіўся не яму, a Богу. Менавіта пагэтаму такая любоў не ператваралася ў ганараванне пасрэднасці, глупства ці невуцтва. Абавязак доктара быў, рызыкуючы жыццём, лячыць чумнога хворага, хто б ён ні быў. Доктар служыў Богу. Яго не прыніжала бяссонная ноч, праведзеная ля ўзгалоўя злодзея.
Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыпу ад Бога, ператварыла любоў да бліжняга ў дар Чалавеку, перадаваны праз асобу.
Я разумею глыбокі сэнс Пакорлівасці, якую патрабавалі ад асобы. Пакорлівасць ніколькі не прыніжала асобу. Яна ўзвышала яе. Яна раскрывала асобе яе ролю Пасланніцы. Патрабуючы ад яе ганаравання Бога цераз бліжняга, яна адначасова патрабавала ганаравання яго і ў самой сабе, усведамлення сябе Пасланніцай ад Бога, якая ідзе шляхам, вызначаным Богам. Пакорлівасць вьімагала ад асобы забывання пра сябе, і праз гэта — узвышэння сябе, бо калі асоба пачне пераболыпваць сваё значэнне, шлях яе ўткнецца ў сцяну.
Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыну ад Бога, прапаведавала і ганараванне самога сябе, гэта значыць — ганараванне Чалавека цераз самога сябе.
Я разумею, нарэшце, чаму любоў да бога ўсклала на людзей адказнасць адных перад другімі і надзяліла іх галоўнай вартасцю — Надзеяй. Бо кожнага чалавека яна ператварала ў Пасланца аднаго і таго ж Бога, у рукі кожнага аддавала выратаванне ўсіх. I ніхто не меў права на роспач, бо кожны быў вестуном некага болей велічнага, чым ён сам. Роспач была раў-
назначна адмаўленню Bora ў самім сабе. Абавязак Надзеі можна было б выказаць так: «Значыць, ты надаеш сабе такое вялікае значэнне? Колькі самаздаволенасці ў тваёй роспачы!»
Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыпу ад Бога, зрабіла кожнага адказным за ўсіх людзей і ўсіх людзей — адказнымі за кожнага. Асоба павінна ахвяраваць сабой дзеля выратавання калектыву, але справа тут зусім не ў элементарнай матэматыцы. Уся справа ў павазе да Чалавека цераз асобу. Гэта праўда, веліч маёй духоўнай культуры ў тым, што сто шахцёраў будуць рызыкаваць сваім жыццём дзеля выратавання аднаго засыпанага ў шахце таварыша. Бо яны ратуюць Чалавека.
Толькі цяпер я разумею, што значыць свабода. Гэта свабода дрэва расці ў сілавым полі свайго зернейка. Яна — сукупнасць умоў узыходжання Чалавека. Яна падобная на спадарожны вецер. Толькі дзякуючы ветру паруснік свабодны ў адкрытым моры.
Чалавек, выхаваны ў гэтых правілах, меў бы сілу дрэва-волата. Якую б пространь мог бы ён ахапіць сваімі каранямі. Якія чалавечыя вартасці мог бы ён увабраць у сябе, каб яны ўсквітнелі на сонцы!
XXVII
Але я ўсё скасаваў. Я прамантачыў спадчыну. Я дазволіў зруйнаваць паняцце Чалавека.
Аднак, каб уратаваць гэты культ Уладара, сузіранага праз паасобныя асобы, і высокую годнасць чалавечых адносін, заснаваных на гэтым кульце, мая духоўная культура затраціла шмат сілы і творчага натхнення. Усе намаганні Гуманізму былі скіраваны да
гэтай мэты. Гуманізм абраў сабе выключную місію — растлумачыць і ўвекавечыць прымат Чалавека над асобай. Гуманізм прапавсдаваў Чалавека.
Але як толькі справа заходзіць пра Чалавека, Hama мова апынаецца ў бяссіллі. Чалавек — гэта нешта іншае, чым людзі. Пра храм немагчыма сказаць нічога істотнага, калі гаварыць пра адны камяні. Немагчыма нічога істотнага сказаць і пра Чалавека, калі спрабаваць акрэсліць яго толькі якасцямі людзей. Пагэтаму гуманізм заведама ішоў па шляху, які вёў яго ў тупік. Гуманізм намагаўся вывесці паняцце Чалавека з дапамогай лагічных і маральных аргументаў і гэткім чынам укараніць яго ў свядомасці людзей.
Ніякае вуснае тлумачэнне ніколі не заменіць назірання. Адзінства Сутнасці немагчыма перадаць словамі. Калі б я захацеў абудзіць любоў да айчыны ці да маёнтка ў людзей, духоўнай культуры якіх такая любоў была б невядомая, я не меў бы ніякіх довадаў, каб усхваляваць іх сэрцы. Маёнтак — гэта палі, лугі і статкі. Прызначэнне кожнай з гэтых частак і ўсіх разам — прыносіць прыбытак. Аднак любому маёнтку ўласціва нешта такое, што ўнікае пры разглядзе складаных яго элементаў: ёсць жа такія землеўласнікі, што гатовыя дайсці да галечы, толькі б уратаваць любімы маёнтак. Гэтае нешта якраз і надае асаблівую каштоўнасць усяму, што складае маёнтак, надзяляе іх дзівоснымі якасцямі. I вось яны робяцца статкамі гэтага маёнтка, лугамі гэтага маёнтка, палямі гэтага маёнтка...
Гэтак і чалавек робіцца чалавекам сваёй айчыны, свайго рамяства, сваёй духоўнай культуры, свайго веравызнання. Але каб сцвярджаць, што ты неаддзельны ад такіх сутнасцей, неабходна спачатку стварыць іх у еамім сабе. Таму, у каго няма пачуцця радзімы, нельга ўнушыць яго ніякай казанню. Стварыць у сабе Сутнасць, якую ты называеш сваёй, можна толькі пры дапамозе дзеяння. Сутнасць належыць не сферы мовы,
а сферы дзеяння. Наш Гуманізм не браў пад увагу дзеянне. Яго намаганні аказаліся марныя.
Самае важнае дзеянне атрымала сваю назву. I назва гэта — ахвяраванне.
Ахвяраванне не азначае ні беззваротнай страты нечага свайго ўласнага, ні пакаяння. Перш за ўсё, яно — дзеянне. Аддаванне сябе Сутнасці, ад якой, як ты лічыш, ты неаддзельны. Толькі той зразумее, што такое маёнтак, хто ахвяруе яму частку самога сябе, хто будзе змагацца за яго ўратаванне, не шкадаваць сваіх сіл для таго, каб ён стаў яшчэ лепшы. Тады да яго прыходзіць любоў да маёнтка. Маёнтак — гэта не сума прыбытку, было б памылкай меркаваць гэтак. Маёнтак — гэта сума прынесеных дароў.
Раз мая духоўная культура абапіралася на Бога, яна магла выратаваць гэтае паняцце ахвяравання, якое стварала Бога ў сэрцы чалавека. Гуманізм забыў пра важнейшую ролю ахвяравання. Ён намерыўся зберагчы Чалавека з дапамогай слоў, а не дзеяння.
Каб выратаваць вобраз Чалавека, бачны праз людзей, Гуманізм меў у сваім распараджэнні толькі адно гэтае слова «Чалавек», аздобленае вялікай літарай. Нам пагражала скочванне па небяспечным адхоне і падмена Чалавека нейкай усярэдненай асобай ці сукупнасцю людзей. Нам пагражала падмена нашага Храма кучай камення.
I спакваля мы страцілі нашу спадчыну.
Замест таго каб сцвярджаць правы Чалавека ў асобе, мы загаварылі пра правы калектыву. Спакваля ў нас з’явілася мараль Калектыву, якому няма справы да Чалавека. Гэтая мараль можа растлумачыць, чаму асоба павінна ахвяраваць сабой дзеля Супольнасці. Але яна не можа растлумачыць без слоўнага штукарства, чаму Супольнасць павінна ахвяраваць сабой дзеля аднаго чалавека. Чаму справядліва, каб тысяча людзей прыняла смерць дзеля выратавання аднаго,
асуджанага несправядліва. Мы яшчэ прыгадваем гэты прынцып, але спакваля забываем яго. А менавіта ж у гэтым прынцыпе, які карэнным чынам розніць нас ад мурашак, перш за ўсё і заключаецца наша веліч.
Мы скульнуліся — з-за недахопу плённага метаду — ад Чалавецтва, заснаванага на Чалавеку, да гэтага мурашніка, заснаванага на сукупнасці асоб.
Што маглі мы супрацьпаставіць культу Дзяржавы або культу Гурмы? Чым стаў наш велічны вобраз Чалавека, спароджанага Богам? Яго ўжо амаль немагчыма разгледзець скрозь словы, якія страцілі ўвесь свой сэнс.
Спакваля, паступова забываючы пра Чалавека, мы абмежавалі нашу мараль праблемамі паасобнай асобы. Мы сталі патрабаваць ад кожнага, толькі каб ён не шкодзіў другому. Ад кожнага каменя, каб ён не шкодзіў другому каменю. I канечне, яны не шкодзяць адзін аднаму, калі бязладна валяюцца ў полі. Але яны наносяць шкоду храму, які яны маглі б скласці і які ўзамен адзяліў бы сэнсам кожнага з іх.
КНІГІ ОНЛАЙН
