Поўны збор твораў. Том 9
Кінасцэнарыі
Васіль Быкаў
Памер: 684с.
Мінск 2012
— Скотнпа — не то слово, Гутман, — сказал Волошші, усажнвая собаку рядом.
— Ну, пе скотшіа, конечно. Собака! Собачка что надо.
Откуда-то нз-за высоты немецкнй пулемет выпустнл длннную очередь, часть пуль, ударнвшіісь о землю, с пронзнтелыіым внзгом разлетелась в сторопы. Раненные бойцы встревожешю поглядывалн в небо.
— Так, Гутман! — сказал Волошлн, переходя на свой обычный командлрсклй прнказной тон. — Ведлте раненых.
— А вы что?
— Я остаюсь.
— Остаетесь? — неопределенно переспрослл Гутмал, молча замер в двух шагах от Волошлла.
— Да. Пока остаюсь.
— Ну что ж. Тогда до свлдаішя.
— До свнданмя, Гутман, — вставая, сказал каплтан. — Сласлбо за службу. М за дружбу.
— Да что... He за что, товарліц каллтал. Дай бог еіце встретлться, — потолтался ііа месте Гутмал н поверпулся к бойцам: — Ну что? Ша-агом марш!
Олл быстро пошлн віліз ію лзрытому млпамл склону...
А Волошнн, проводнв лх взглядом, віювь оглянулся на холмлк могллы іі постоял так мллуту.
Будто поннмая состоялле хозялла, Джлм проскуллл, тлхолько н ласково потерся о его саіюгл...
— Ах, Джнм, как хорошо, что ты прншел... — ле отрывая взгляда от могнлыюго холмлка, тлхо говорлл Волошлл. — Это не первая моя зарытая могнла, ію, поішмаешь, как всегда, ее влд вызывает горькое чувство тоскл по тем, кто остался там, л почему-то больше всего — ію себе самому... Хотя, еслл разобраться, в моем положенлл я скорее мог быть обгьектом завлстл, чем сострадалля... что ж, лошлл, Джлм, в свой батальон. Н лусть я для іілх уже ле комбат, что это меняет? Я — лх товарліц... Главіюе — быть, Джнм, с темл, с кем в муках сродлллся, іюглбал, воскресал л, как умел, делал свое солдатское дело!
Ол устало шагал за собакой вдоль разрытого траншейіюго бруствера, обходя разверзшлеся воролкл, держа луть к недалекой вершлле высоты, лз-за которой мелькалл в лебе огненные светлякл пуль л доіюсллось отдалеллое рычанле лемецклх «машллеіігеверов».
Войла лродолжалась...
На стол-кадре тлтр:
«Комалдлр 294-го стрелкового лолка Герой Советского Союза майор Волошлл Нлколай Нваіювлч ублт 24 марта 1945 года л іюхороііеіі в братской моглле, лаходяшейся в 350 метрах северо-заладлее пулкта Штайлдорф (Восточлая Пруссля). Слравка лз архлва.
1987 г.
НА ЧОРНЫХ ЛЯДАХ
Літаратурны сцэнарый мастацкага фільма паводле апавяданняў «На Чорных лядах»
і «Перад канцом»
Вечар. Бераг ракі.
Зусім блізка к берагу прымыкае лес.
Чутны доўгія кулямётныя чэргі... У адказ — толькі рэдкія віптовачныя стрэлы...
Кулямёты сякуць у бок лесу...
У цемры мільгаюць нейкія цені з вінтоўкамі ў руках...
У невялікую лагчыну адзін за другім цяжка звальваюцца зверху людзі...
Апошнім скочваецца Камандзір...
— Усё! He дадуць, свалата, праз раку, на той бераг!..
— Трэба назад, Камапдзір, праз балота... Можа, праскочым, — адказвае яму Мяцельскі, ягоны памочнік, мажны, хоць і малады яшчэ чалавек са святлява аброслымі шчэццю пашчэнкамі, апрануты, як і Камандзір, у доўгі, са скарэлымі поламі шынелак.
— Ззаду таксама яны... Аблажылі, бы ваўкоў на ііаляваіші! — гаворыць Камандзір. На параненай шыі ў яго нейкая брудная ануча, мокрая ад крыві і гпою. Відаць, што яму балюча і ён паварочваецца ўсім целам.
— Колькі засталося? — пытаецца ён у Мяцельскага.
Той у цемры разглядвае твары застаўшыхся ў жывых:
— Так... Казак... Дзед... Кажухар... А там хто? А, гэта ты, Аўстрыяк?
— Я, — коратка ў цемры адказвае Аўстрыяк, ужо немалады чалавек, з густой, даўію няголенай шчэццю на шчоках, апрануты ў шызы, з двума радамі гузікаў, аўстрыйскі шьшель.
— Забела... Сулашчык, — працягвае далей Мяцельскі, — Курбыка...
Адказу няма...
Мяцельскі ўглядваецца ў цемру:
— Курбыка!
— Няма яго... I Аксяневіча таксама няма... Яны там засталіся, каля ракі, — чуецца з цемры голас Валодзькі Сулашчыка, зусім маладога хлопца, гадоў 14-15.
— Параненыя? — усім целам крутануўся ў бок Валодзькі Камандзір.
— He, — адказвае той, — забіла іх. Я сам бачыў.
Камандзір моршчыцца ад болю, кранае анучу на шыі:
— Гэта добра, што забіла... — ён крыху памаўчаў.
Стала зусім ціха...
I толькі педзе за лесам зрэдку цішышо ўспорваюць кулямётныя чэргі...
— Відаць, роту Улашчыка дабіваюць, — ён звяртаецца да Мяцельскага: — Трэба зірнуць, што там, каля ракі?
Мяцельскі моўчкі вылазіць угору...
Ля ракі гараць вогнішчы... Каля іх мітусяцца чырвонаармейцы...
Мяцельскі звальваецца ўніз:
— Вогнішча расклалі! He палохаюцца, свалата!
Камандзір усміхнуўся:
— А чаго ім палохацца? Ведаюць, што нас засталося трошкі, патронаў няма. А ззаду балота... Вось яны раніцы і чакаюць. Тактыка простая...
Крыху падумаўшы, ён нягучпа кліча:
— Дзед, а дзед!
Да Камандзіра з цемры падсоўваецца Дзед, дужа чорнабароды, з чорнымі густымі брывамі, шараговец...
— Слухай, Дзед, ты гэтыя мясціны ведаеш?
— Так, — адказвае Дзед.
— Што скажаш? — пытаецца Камандзір.
Дзед трошкі падумаў:
— Трэба праз балота наспрабаваць. Толькі не пазад, адкуль мы ішлі, а ўзяць улева, у бок Янаўкі. Можа, і пройдзем...
Камандзір устае з зямлі, зноў моршчыцца ад болю...
Дзед аглядае шыю Камапдзіра:
— Трэба перавязаць цябе, а тое шыя зусім згпіе.
Камандзір:
— Абыдзецца! Ды і няма чым.
Да яго з цемры праціскаецца Валодзька, выцягвае з торбачкі, што звісае ў яго з пляча, нейкі скрутак:
— Вось, Камандзір!
Ён разгортвае даматканы ручпік...
Камандзір разглядае ручпік:
— He, не трэба... Прыгожы!
— Бяры, бяры, Камандзір! — Валодзька працягвае ручнік.
Камандзір моўчкі бярэ ручнік...
А на беразе ракі гараць вогнішчы... Мітусяцца вакол іх чырвопаармейцы... Чутпы галасы, пейкія камапды...
Нізка пад балотам сцелецца туман...
Досвітак...
У цішы недзе чутна чвяканне балотнай жыжкі...
Зверху мы бачым балота... Над ім сцелецца туман...
Камера апускаецца ўніз, мы бачым, як прабіраюцца праз балота з палкамі ў руках людзі... Восем чалавек...
Наперадзе ідзе Дзед...
За ім, след у след, ідуць:
...Камандзір...
...Казак...
...Аўстрыяк...
...Забела...
...Кажухар, з тоўста абматанай анучай правай рукой...
...Валодзька... Апошнім ідзе Мяцельскі...
Туман патроху рассейваецца...
У цішыні ўжо дзе-нідзе чуюцца галасы прачнуўшыхся птушак...
Нечакапа Мяцельскі, які ішоў ззаду, паслізпуўся і правальваецца ў густую балотпую жыжку...
— Валодзька, — здаўлена хрыпіць ён. — Валодзька!
Валодзька аглядваецца...
Ён бачыць, як Мяцельскі тоне ў багне...
Валодзька разварочваецца і асцярожна робіць некалькі крокаў да Мяцельскага, працягвае яму сваю палку:
— Трымайся!
Той хапаецца за Валодзькаву палку...
Усе, хто ішоў наперадзе, замерлі, спыніліся...
Нарэшце Мяцельскі патрошку выбіраецца да Валодзькі...
Камандзір звяртаецца да Дзеда:
— Наперад!
I зіюў зверху мы бачым людзей, якія прабіраюцца нраз балота...
Сонца ўжо пачало ўсходзіць угору...
Шумяць хвойныя вяршаліны...
Нарэшце людзі выходзяць з балота...
Дзед, які ішоў наперадзе, прыпыняецца каля паваленай сасны...
Да яго падыходзіць Камандзір, за ім усе астатнія:
...Казак...
...Аўстрыяк...
...Кажухар з параненай рукой...
...Забела...
...Валодзька...
...Апошнім падыходзіць Мяцельскі...
— Усё! Далей — Янаўка... Курбыка з гэтай вёскі. Тут у яго бацька з маткай і жонка з дзецьмі...
— Прывал! — коратка кідае Камандзір і садзіцца на паваленую сасну.
Людзі стомлена садзяцца па зямлю...
Здалёк даносіцца царкоўны звоіі...
Дзед прыслухоўваецца:
— Здаецца, у Япаўцы нешта здарылася. Звон у царкве звоніць.
Камандзір разглядае палеглых на зямлю паўстапцаў...
— Некаму трэба ў вёску ісці. Паглядзець, што там робіцца.
Аўстрыяк прыўзнімаецца з зямлі:
— Камандзір, я схаджу.
Камандзір аглядае Аўстрыяка:
— He, табе нельга. Ад цябе за вярсту відаць, што ты паўстанец!
Дзед схіляецца да Камапдзіра:
— Валодзьку трэба ісці. Ён яшчэ малы, а гэткіх у вёсцы хапае.
Валодзька, ііібы пачуўшы, што размова ідзе аб ім, прыўзнімаецца з зямлі...
Камапдзір уважліва глядзіць на Валодзьку:
— Валодзя...
— Ужо іду, камапдзір! — Валодзька ўзнімаецца з зямлі, папраўляе на плячы віптоўку і робіць некалькі крокаў наперад...
-Стой! — Камапдзір устае з паваленай сасны і падыходзіць да Валодзькі, здымае ў яго віптоўку. — Паліто здымі, і боты таксама.
Валодзька здымае паліто і боты...
— Ну, цяпер ідзі. ГІаслухай, што людзі кажуць, пра паўстанне, пра нас. Ідзі! — Камандзір позіркам праводзіць Валодзьку...
Валодзька асцярожна ступае босымі нагамі, ідзе ў бок вёскі...
Наступае цішьшя... I толькі недзе непадалёку чуецца трывожнае сакатанне сарок...
Вёска.
Плошча каля вясковай царквы. Пасярэдзіпе плошчы стаіць падвода. На ёй ляжаць, прыкрытыя шынялямі, Курбыка і Аксяневіч...
Вакол падводы стаяць чырвонаармейцы з вінтоўкамі. Побач стаяць мясцовыя жыхары...
Чырвонаармейцаў відаць і ў іншых месцах плошчы... Стаяць асядланыя коні...
На краі плошчы стаяць камандзір чырвонаармейцаў і чалавек у скуранцы, з маўзерам на баку...
Да плошчы, з усіх бакоў, чырвонаармейцы зганяюць вяскоўцаў...
Паступова плошча вакол падводы запаўняецца людзьмі...
Да Камандзіра і чэкіста падыходзіць чырвонаармеец:
— Ніхто не пазнае! Відаць, не мясцовыя.
— У горад трэба везці, можа, там хто апазнае, — кажа камандзір чэкісту.
— Пачакаем трохі... He ў гэтай, дык у суседняй вёсцы апазнаюць. Таму што яны заўсёды толькі каля сваіх хат ваююць! — адказвае чэкіст, робячы сабе самакрутку.
Валодзька цераз людзей разглядае падводу. I, раптам, ён увесь напружваецца... Адкрывае рот і ледзь не крыкнуў...
Хуткі наезд камеры на твары Курбыкі і Аксяневіча...
Рэтраспекцыя.
Бераг ракі. Цемра. Водблескі стрэлаў...
Трымаіочыся рукамі за жывот, крычыць Курбыка:
— Да лесу, Валодзька! Бяжы да лесу!..
Валодзька адрывае позірк ад падводы. Асцярожна аглядаецца па баках...
Камера плаўна ідзе па тварах вяскоўцаў... Яны нераглядаюцца паміж сабой спадылба... Пазналі...
I раптам, у цішыні, пачуліся дзіцячыя галасы:
— Мамка, мамка, там татка!.. Татка там!.. Татка!
Ад натоўпу да падводы бягуць дзеці: дзяўчынка (5-6 гадоў) і хлопчык (7-8 гадоў).
— Татка, татка!.. Мамка!.. Татка тутака ляжыць!..
Яны хапаюцца за абвіслую руку Курбыкі...
Чэкіст рэзка павярнуўся да камандзіра:
— Ну, вось! Дзеці ёсць дзеці!
Ён хутка напраўляецца да падводы, праходзіць скрозь натоўп. За ім ідзе камандзір...
КНІГІ ОНЛАЙН
