КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Цяпер такая справа, — разважна прамовіў у куце Пажылы. — Можа, каму і пашапцуе, дык гэта... Каб ведалі... Вучыцель я, з Будзевіч. Сергіеня маё прозвішча, пяцьдзясят пяць гадоў маю. У мяне адзіп сын на румынскім фропце. Быў... А другі паў пад Смаргошпо... А я вось тут... — А цябе могуць шлёппуць! Калі недрапанеш! — грубавата зазначыў Блатняк. — Ну, даволі! A то запалохаў усіх! — глуха абарваў яго Пажылы. — А што ж, плакаць мне, ці што? На плач япы не зважаюць. Хай па мне плачуць! У Воршы — Любка, у Суражы — Анастасся, а ў Піцеры — Лушка. Лушка асабліва сардэчная была, любіла ў любоў гуляць! — Мабыць, адлюбілася! — кажа Шапялявы. — А гэта мы яшчэ пабачым! — падбадзёрвае сябе Блатняк. — Я хлопец спрытпы! I не глядзі, што мізэрны! — А родам — адкуль? — снытаўся Шапялявы. — Тутэйшы... 3 Магілёўскай губерпі... — I я з Магілёўскай! Горад такі — Горкі, можа чуў? На каморніка вучыўся. А дома ўжо нікога... Быў брат, ды прапаў па вайне педзе... Вось і ўся біяграфія! — А казаў — катаржнік? — напомніў Блатняк. — А як жа! Катаржнік! Пяць гадоў адтрубіў. Рэвалюцыя вызваліла! — Хар-р-р-ошая рэвалюцыя! — з’едліва зазначыў Блатняк. 3 кута загаварыў Пажылы: — Рэвалюцыя, кажаце, вызваліла і рэвалюцыя ж, мабыць, пасадзіла? Як жа так атрымліваецца, спадар-таварыш сацыяліст? — Вельмі проста. Справа ў тым, ціто рэвалюцыя павіпна чымсь харчавацца. Дужа пражорлівая жывёліна! Чым больш жрэ, тым болей ёй хочацца! — прашамкаў Шапялявы. — Во дзіва! — роздумна сказаў Блатняк. А казалі — свабода, свабода!.. — Тут во якая справа, — зазначыў Пажылы. — Гледзячы каму — свабода! Хіба — абстрактная свабода, свабода наогул. Народу ж яна зусім без патрэбы. Падобна на тое, народ не ведае, што з ёй рабіць, бо ён ніколі з ёй справы не меў. Усё ж народу трэба, каб над ім валадарылі. Найлепш — чужаземцы! Прыйдзіце і валадарце памі, бо зямля паша вялікая, а парадку ў ёй пяма!.. — Ну, гэта вы дарма! — сказаў Шапялявы. — За свабоду парода сотні сацыялістаў па катарзе гнілі. Пажылы: — Але хіба за народ? Можа, за ідэю. А гэта не адію і тое ж! Народ яшчэ не даспеў да гэткай ідэі, як свабода і дэмакратыя. Яму яшчэ бізун самы раз будзе. Шапялявы: — Ну вы і рэакцыянер! Мапархіст, мабыць? Пажылы: — Хай сабе і манархіст. Але вы азірніцеся, што робіць той самы народ. Вунь, у нас, у Будзевічах. Жыў такі пан, Красоўскі, небагаты, шляхетнага роду пан. Палац камешіы тры стагоддзі стаяў ля ракі. Дык гэтыя, з Будзевіч, свае ж, сяляне, прыйшлі, пачалі цягнуць, рабаваць. Віна знайшлі, напіліся, запалілі стайшо. Стары Красоўскі кажа: што ж вы робіце, як вам не сорамна. А яны: дык ці ж гэта мы пачалі? Гэта ж такі закон у Піцеры выйшаў — свабода! Расея гіне, трэба хапаць, пакуль іншыя не расхапалі! Пакуль свабода! I разрабавалі, і паналілі — і палац, і службы! А старога Красоўскага святар ледзьве ўратаваў ад п’яных!.. А вы кажаце — свабода! Паглядзіце, хто нас сюды папрыводзіў, хто страляць будзе. Хіба то ііе людзі з народа? А тыя, што ў ЧК сядзяць, хіба не за народ? Хоць бы на словах. — Во, мепавіта на словах! — загарачыўся Шапялявы. — А па сутнасці — гэта шкурнікі! Прыстасаванцы да святой ідэі ўсе гэтыя бальшавікі, чэкісты... — Якая ідэя, такія і да яе прыстасаванцы! — упарта пярэчыў у куце Пажылы. — Калі ідэя дазваляе гэтак да яе прыстасоўвацца, значыць, дэфектная ідэя! Шапялявы: — Ну, пра ідэю так не кажыце! Ідэя роўнасці і брацтва — святая ідэя! 3 часоў Фрапцузскай рэвалюцыі! — Святая, святая, — няпэўна кажа Пажылы. — Пад гэтую ідэю столькі ўжо крыві пралілося, а ў свеце таго брацтва ні на алтын не прыбавілася! I, мусіць, не прыбавіцца... Адпо жаданне — адабраць і падзяліць, тая ж барацьба класаў і саслоўяў! Шапялявы: — Мэта нашай рэвалюцыі — з гэтым пакончыць! Раз і навек! — Э, не, браценька! Як бы ні стала так, што рэвалюцыя — толькі пачатак! Працяг яшчэ будзе... — кажа Пажылы. Шапялявы: — Пачатак, можа, і не надта... Затое нрацяг павінны быць, што трэба! — Які пачатак, такі і працяг... — адказвае яму Пажылы. Камандзір усё гэтак жа моўчкі слухае размову, але відаць, што думкі ў яго нейкія свае... — А вы, афіцэр, скуль будзеце? — запытаўся Пажылы. — Ці са сталіц? — He, пе са сталіц... 3-пад Полацка... — 3 фальваркоўцаў? — 3 дваран, — падумаўшы, адказвае камапдзір. — Ну, дваране, і яны розныя бываюць, — зазначыў Блатняк. — Ёсць і нішто... — Яны, можа, і нішто! — запярэчыў Шапялявы. — Але як клас — варожыя рэвалюцыі! Коптра! У куце заварушыўся Пажылы: — Ну вось, вы ўсё вялікімі катэгорыямі: клас, парод! Гэта палітыкі ды царадворцы маюць у жыцці справу з класамі ды народамі, а мы, абывацелі, болей то з суседам, то з работнікам, то з гапдляром. I кожны з іх, паасобку, не падобны да іншага. Як можна так абагулыіяць? Схаластыка! — He класавы ў вас падыход! — без злосці сказаў Шапялявы. — He класавы, праўда. Боскі!.. Усё ж Бог стварыў чалавека па сваім падабенстве. Гэта д’ябал падзяліў чалавецтва ііа класы, саслоўі, на паіюў ды няволыіікаў! — кажа Пажылы. — Каб зручней было ўпраўляць! Каб адію адным паганялі! — як заўжды з’едліва, сказаў Блатняк і папытаўся з выклікам: — Праўда, Маўчун? — Можа, і праўда... — прагучала з цемры. Голас быў густы і ціхманы. падобна, крануты путрапым надломам спакутаванага чалавека. Блатпяк: — А цябе завошта сюды, калі пе сакрэт? — За цара, — ціха адказаў Казак. Блатняк: — Што ты — ягопая радня якая? Казак: — He, пе радня... Ва ўправе служыў... Вартаўніком... Аяны прыйшлі партрэт скідваць... Дык гэта... Я ўзяў тапор... Блатняк: — I пасек іх? — Не-а... Аднаго толькі... Галоўнага... — Да-а... — кажа Шапялявы. — Кепскія твае справы! — Кепскія, ага, — паныла пагадзіўся Казак. Начная цішыня ў сутарэнні зноў парушылася нейкімі невыразпымі галасамі ў тым канцы калідора, пачулася лаянка, падобна, некага білі... У камеры ўсе прыціхлі, услухваючыся са страхам... Камандзір пасунуўся ад дзвярэй убок, дакранаецца да нагі Блатняка: — Значыць, так. Расчыняць — і я кідаюся. За мной — вы! Адразу ж — астатнія! — Тады трэба перасесці, — сказаў Блатпяк. — Маўчун не пойдзе, дык ён каб у капцы. Хай перасядзе з вучыцелем. Камандзір агледзеўся ў цемры: — Правілыіа. Хай перасядуць! Маўчун, глуха стогнучы, падняўся са свайго месца і палез у кут да Пажылога. Той таксама нешта мармыча сабе пад нос, мабыць, чымсьці незадаволены... — Аднак, знясілелі мы, чорт пабяры! — сказаў Блатняк. — У мяне ўжо кішкі да хрыбта прысохлі ад голаду! — Сволачы! — коратка рэзюмаваў Шапялявы. Камандзір уважліва прыслухоўваецца... Рух у калідоры заглух... У камеры ўсталявалася трывожная начная цішыпя... Ужо нехта ў цемры пачаў пасопваць... Нехта нешта паціху мармыча сам сабе... Камандзір, не ўстаючы, сцягвае з сябе шынель і кладзе яго пад сябе. Выбірае найболей зручную позу, каб адразу ўскочыць... Дрымота між тым пачыпае агортваць і яго... Але ён, страпянуўшыся, ціха гукае іншым: — He спаць!.. Нікому не спаць!.. I тады ў цемры трохі нехта варухнецца, і зноў усё сціхае... Камандзіра таксама цягне на сон, і трэба было немалое намагашіе, каб адолець дрымоту. I тады ён зноў ціха гукаў: — He спаць!.. Нікому не спаць!.. I зноў у цемры варухнуцца цені... I зноў становіцца ціха... Камандзір усё ж задрамаў... I раптам аж скалыхнуўся ад нечаканага крыку, што раздаўся па той бок дзвярэй: — Пад’ём! Падгатовіцца: прыём пішчы!.. Пад’ём!.. Прыём пішчы!.. У камеры разам спалохана заварушыліся... ...падскочыў і сеў побач Блатняк... ...санліва ўзпяўся Шапялявы... ...прыўзняўся Пажылы... ...Казак у куце нават не варухнуўся... У сцяпе, пасупраць Камандзіра, цьмяна азначылася певялічкае закрачанае акепца... Сталі відаць плечы... галовы... шэрыя твары арыштантаў... Камандзір упершышо бачыць людзей, з якімі прабыў ноч... Крык у калідоры чуецца далей... — Чуеце? Жраць дадуць!.. Чуеце? — збянтэжанасць натвары Блатняка імгнешіа змянілася бадай што дзіцячай радасцю. Шапялявы з прагнай увагай імкнуўся злавіць іукі з калідора, і яго запалыя, аброслыя шчэццю шчокі ды разяўлены ад увагі рот, з выбітымі наперадзе зубамі, выдавалі слабасільнага, змардаванага жыццём чалавека... Крыху далей, у рэдзепькім сяйве святла з акенца, блішчэла лысая галава старога настаўніка з зусім белым пушком — рэштаю валасоў над вушамі... У густым цепі пад акенцам туліцца пябачны ад парога Казак... Здаецца, паведамлешіе пра харч усіх збіла з тропу... Камапдзір бачыць... Напружапыя твары Шапялявага... Вучыцеля... Блатняка... За дзвярмі лязгае замок... Камандзір ускочыў на ногі і чакае... Дзверы трохі прыадчыніліся і цераз парог на падлогу цяжкавата грукпула старое закапцелае бляшанае вядзерца. У камеру шыбапуў знаёмы пах гарачай кашы-пярлоўкі. — На пяцёх вам. Камапдзір толькі сабраўся кінуцца ў дзверы, як яму спрытпа перагарадзіў шлях Блатпяк, шмыгнуўшы да вядра... Дзверы зачыпіліся... — Братва, жывём! — з ненатуралыіаю радасцю закрычаў Блатняк. Ён хапае вядзерца і, сноўдаючы па каленях, пачаў уладкоўваць яго пасярод камеры... Камапдзір збянтэжапа стаіць ля дзвярэй... Да вядра на карачках падсоўваецца Шапялявы... Запаволепа, бы перашуча, пачаў мясціцца ля яго Пажылы... За ім падпяўся і Казак... Камандзір стаіць, нібы апляваны, глядзіць ііа ўсіх... — А як жа есці, без лыжак? — нытаецца Шапялявы. — А ручкамі! Ручкамі, пан эсэр! Во так! — па-блазенску ёрнічае Блатняк і, тут жа, зачарішуўшы жменяй не дужа густую кашу, пачаў вылізваць яе з прыгаршчаў... За ім ў вядзерца палез рукой Шапялявы... 3 відавочпай пяёмкасцю двума пальцамі нешта зачарпнуў сабе Пажылы... — Ну, а вы што? Ахвіцэр! I ты, Маўчун! Запрашаць трэба? — занадта жвава круціцца ля кашы Блатпяк. — Што, можа, не хочаце? Дык як хочаце! Нам болей перападзе, ха-ха... Блатняк... Шапялявы... Пажылы... Адпіхваючы адзіп аднаго ад вядзерца, яны лезуць за кашай рукамі... Неяк ураз аслабелы Камандзір ціха апускаецца на свой шынель. Ен ашаломлены і спустошаны... Казак неяк первова матпуў галавой і садзіцца ў свой куток... Шапялявы, паспешліва пражоўваючы кашу, кажа Блатняку: — Ну, а ты плявузгаў: Гунькін роў, Гупькін роў, бо пе кормяць... Во і накармілі! Блатняк прагна глытае кашу з прыгаршчаў: