КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
[1994 г.] КАМЕНТАРЫ Дзявяты том Поўнага збора твораў народнага пісьменніка Беларусі Васіля Быкава змяшчае кінасцэнарыі «Третья ракета», «Альгшйская баллада», «Западня» (сцэнарый Л. Мартынюка, пры ўдзеле В. Быкава), «Двое в ночн», «Волчья стая», «Долпіе версты войны», «Ушедшне в вечность (Обелмск)» (у суаўтарстве з Р. Віктаравым), «Его батальон» (пры ўдзеле А. Карпава), «На Чорных лядах» (сцэнарый В. Панамарова, пры ўдзеле В. Быкава). Творы падаюцца паводле храналагічнага прынцыпу на мове арыгіналаў: беларускай ці рускай. У «Каментарах» да твораў выяўляюцца значныя варыянтныя тэксталагічныя разыходжанні. Нягледзячы на тое, што кінадраматургія займае даволі значнае месца ў творчасці Васіля Быкава, сам пісьменнік не надаваў ёй вялікай увагі і не ўключаў гэтыя тэксты ў Зборы твораў ці ў асобныя выданні. «Грэбаванне» Васілём Быкавым сваёй кінадраматургіяй можна, напэўна, патлумачыць не толькі скептычным стаўленнем пісьменніка да экранізацый сваіх твораў. Мабыць, адна з галоўных прычын быкаўская кінадраматургія ўсё-такі другасная, за некаторымі выключэннямі (як, напрыклад, арыгінальны сцэнарый 3-й серыі мастацкага тэлефільма «Долгне версты войны») яна створана па матывах аповесцяў. Па-другое, зададзенасць рамак драматургічнага жанру пазбаўляла В. Быкава абсалютнай творчай самастойнасці. Так, яшчэ ў 1968 г. ён раіў сябру А. Адамовічу': «Мне лнчно хочется, чтобы ты пнсал больше (в этой связп я не могу одобрнть твоей связн-волокііты с кнно, которое в наше время ннчего обіцего с лскусством не лмеет, разве что дает возможность заработать. [,..])»2. У 1975 г. прызнаваўся 1 Адамовіч Алесь (Аляксандр Міхайлавіч; 1927-1994) — беларускі пісьменнік, крытык, літаратуразнавец; доктар філалагічных навук (1963), прафесар (1971), член-карэспандэнт АН БССР (1980); лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР імя Я. Коласа (1976). 2 3 ліста ад 29 всрасня 1968 г. Машынапіс з подпісам В. Быкава. Арыгінал. Дзяржаўны музей гісторыі беларускай літаратуры (далсй ДМГБЛ). КП 029538. знаваўся В. Аскоцкаму1: «Теперь вот клно. Снят более-менее сносно одлн флльм в Мннске по “Волчьей стае”, на “Ленфнльме” же после того, как там тоже вытянулл лз меня все жллы л снялн полкартлны, флльм закрылл л режлссера снялл. Надоело мне все это, ты не можешь себе представлть как. [...] 14 отблться совершенно невозможно, негде от нлх прятаться, просто насллуют деллкатно, но с мертвой хваткой»2. Іншым разам пісаў: «Совершенно не работалось, не отдыхалось, не пллось даже. He прлшлось мне сьездлть л в Баку, куда я хотел. 14 все это проклятое клно!.. С театром я уже покончнл, надеюсь в бллжайшее время покончлть с клно (будь оно проклято) л почувствовать себя человеком, еслл, конечно, не занлматься егце л ллтературой»3. Пазней пісаў Л. Лазараву3: «...все мол флльмы получлллсь сопллвые, смотреть нечего»5. I ў той жа час рэзюмаваў: «Несколько лет жлзнл я выброслл коту под хвост в образе театра л клно, которые не далл мне взамен шічего, кроме дулл. Напрасно потраченные годы, горы бумагл, масса услллй, сведенных члновнлкамл л бездарямл от клно к обычной серой халтуре»6. Невыпадкова М. Кузняцоў, разважаючы пра праблему ўзаемаадносінаў кінематографа «с таклм своеобразным плсателем, как Васлль Быков», пісаў: «Его рассказы н повестл как будто спецлально созданы для клнематографа: компактные, емкле, с драматлчнейшлм сюжетом, с резко, даже резчайше очерченнымл характерамл (“черное белое!’’), с острейшей, нередко трагедлйной л в то же время фллософской концовкой. Сейчас болынннство пз нлх экранлзлровано. 14 какое удручаюшее разочарованле: серые картлны, “еіце раз о войне”, не оставлвшле сколько-нлбудь заметного следа. Вознлкло даже мненле, что клно “не умеет” ставлть Быкова. Казалось бы, рассказы л повестл В. Быкова всецело в русле “второго рожденля военной темы”: та же волнствуюшая точность реаллй военного быта, острота слтуацлл, нравственная проблема- 1 Аскоцкі Валянцін Дзмітрыевіч (1931-2010) рускі крытык, літаратуразпавсц, публіцыст; кандыдат філалагічных павук (1968); сакратар Саюза пісьменнікаў Масквы. 23 ліста ад 9 чэрвеня 1975 г. Аўтограф. Копія. Архіў В. Быкава. 3 3 ліста да В. Аскоцкага ад 21 лістапада 1975 г. Аўтограф. Копія. Архіў В. Быкава. ’ Лазараў Лазар Ільіч (1924 -2010) расійскі крытык, літаратуразпавец; кандыдат філалагічпых павук (1954); з 1961 г. працаваў у часопісе «Вопросы ллтературы», з 1992 г. яго галоўны рэдактар. Аўтар шматлікіх крытычлых нарысаў пра В. Быкава і кнігі «Васлль Быков: Очерк творчества» (1979). 53 ліста ад 8 сакавіка 1976 г. Аўтограф. Копія. Архіў В. Быкава. 6 3 ліста да В. Аскоцкага ад 1 сакавіка 1976 г. Аўтограф. Копія. Архіў В. Быкава. тнка. Однако постепенно стало выясняться, что это л “то”, л “не то”. Слтуацля у него была не просто острая н крлтлческая, а налострейшая, налкрлтнчнейшая: герол стоят перед выбором смерть ллл жнзнь ценой предательства. Речь лдет не просто о победе, а о цене ее п ее смысле. [...] В экранпзацлях Быкова не было, прежде всего, его чрезвычайной достоверностн войны, “документальностн". To лн в сллу врожденной робосп-і дарованля, то лл еіце почему, но режнссеры не осмеллваллсь на эту достоверность, создавая прнвычное н шаблонное лзображенле войны “вообіце”. Что касается “большего”, то на него не было даже н намека»1. А так пра «кінематаграфічны» перыяд жыцця сябра пісаў А. Адамовіч: «Косяком пошлл фіільмы “по Быкову”. Отнлх В. Быкову, его плсательскому авторнтету, пожалуй, не поздоровлтся. Клно такая штука: нлн добавлт, прлплюсует талант создателей флльма к тому, что заключено в экраннзнруемой прозе, ллл отннмет, л тоже на веллчлну, равную теперь уже лх бесталанностл. [...] Ллтератора, прлходяіцего в кнно, поражает, как здесь всё н все знают больше самого пнсателя: что надо л чего не надо нашему зрптелю, сколько правды о войне “в самый раз”, а сколько “зрлтель не выдержлт”. Я тоже зрптель, но нпкак не подозревал, что я такой слабонервный н так мало правдьі способен унестн, переварнть. Во всех почтн фнльмах “по Быкову” убран тот жар л холод, которые мы флзлческм оіцушаем вместе с героямл, члтая его прозу. 14 главное — без чего л вовсе нет Быкова! нсчезает острота соцлально-нравственных колллзлй. Чнтателю можно, зрлтелю протлвопоказано...»2. У другой палове XX стагоддзя па гворах В. Быкава было пастаўлена дзевятнаццаць мастацкіх фільмаў, Да значнай часткі з іх пісьменнік сам напісаў сцэнарыі ці зрабіў гэта ў суаўтарстве з рэжысёрамі-пастаноўшчыкамі: «Третья ракета», «Альплйская балла- 1 Кузнецов М. Кнлгн л фпльмы. М.: Знанле, 1978. С. 46-47. 2 Адамовлч A. О современной воеппой прозс. М.: Советсклй ішсатсль, 1981. С. 37. Заўважым, іпто адпу экранізацыю А. Адамовіч і В. Быкаў усё-такі вылучалі: «Восхожденлс» Л. Шапіцькі. Так, В. Быкаў пісаў: «“Узыходжаныіе” — пайлепіпая за ўвссь дзясятак экрапізацыяў маіх аповесьцяў» (Быкаў В. Поўны зб. тв.: у 14 т. Мінск: Саюз беларускіх шсьмсшгікаў; Масква: Врсмя, 2009. Т. 8. С. 290). У асабістым архівс малодшага сына пісьмснніка Васіля Васільсвіча Быкава ў г. Гродпа (далей Архіў В. Быкава (Гродна) захоўваецца «Тлповой договор о переделке повествователыюго пролзведепля в клносценарпй (об уступке права экранлзацлл)» ад 17 верасня 1975 г. за подпісамі намесніка гснеральнага дырэктара к/с «Мосфлльм» М. Івапова і В. Быкава, згодпа з якім пісьменнік даваў дазвол на перапрацоўку «Сотнікава». да», «Западня», «Волчья стая», «Дожнть до рассвета»1, «Долпіе версты войны», «Обеллск», «Его батальон», «На Чорных лядах». У іншых выпадках уступіў права на перапрацоўку сваіх твораў для іх далейшай экранізацыі: так былі зняты кароткаметражны мастацкі фільм «Желаю удачн» (1968, к/с «Беларусьфільм»; сцэнарый У Бяляева, рэжысёр В. Смагін; па матывах апавядання «Чацвёртая няўдача»2), «Восхожденле» (1977, к/с «Мосфнльм»; сцэнарый Ю. Клепікава, Л. Шапіцькі, рэж. Л. Шапіцька; прэмія Ватыкана, галоўная прэмія і прэмія Міжнароднай асацыяцыі кінапрэсы на Міжнародным к/ф у Заходнім Берліне), «Фруза» (1981, ПТА «Телефпльм», к/с «Беларусьфілым»; сц. Ф. Конева, рэж. В. Нікіфараў)3, «Крохн войны» (1985, к/с «Профлль» (Польшча); сцэнарый А. Баршчыньскага, Я. Хадкевіча; па матывах аповесцяў «Круглянскі мост» і «Трэцяя ракета»), «Знак беды» (1986, к/с «Беларусьфільм»; сцэнарый Я. Грыгор’ева, А. Нікіча, рэжысёр М. Пташук), «Круглянсклй мост» (1989, Студыя імя Ю. Тарыча, к/с «Беларусьфільм»; сцэнарый М. Шэлехава; рэжысёр А. Мароз)4, «Карьер» (1990, к/с «Мосфпльм»; 1 Пастаўлены рэжысёрамі М. Яршовым і В. Сакаловым у 1975 г. на к/с «Ленфнльм» па сцэнарыю В. Быкава (у суаўтарстве з В. Сакаловым). У Архіве В. Быкава (Гродна) захоўваецца «Тпповой сценарный договор» ад 20 чэрвеня 1974 г. за подпісамі дырэктара Другога творчага аб’ядпання к/с «Ленфнльм» А. Аршанскага, В. Сакалова і В. Быкава. Сцэнарый Рэдкалсгіяй Поўнага збору твораў пакуль не знойдзены. 2У фондзе к/с «Беларусьфільм» у папцы з матэрыяламі па фільму «Желаю удачл» захоўваецца «Авторсклй договор» ад 8 ліпсня 1968 г. на права набыцця апавядаппя «Чацвёртая няўдача» з мэтай экранізацыі, за подпісамі дырэктара к/с «Беларусьфільм» В. Паўцова і В. Быкава (Бсларускі дзяржаўны архіў-музей літаратуры і мастацтва (далей БДАМЛМ). Ф. 112. Воп. 1. Адз. зах. 508. Арк. 23). Мяркуючы па ўсім, ініцыятыва экранізацыі зыходзіла ад кінастудыі на гэта ўказвае наступны ліст: «Главному редактору студлл “Беларусьфлльм" Настояіцлм выражаю моё согласне на экрашізацшо рассказа “Четвёртая неудача” по сценарпю, наплсанному по Ваіпему выбору. В. Быков 19/ХІІ-67 г.» (Аўтограф. Арыгінал. БДАМЛМ. Ф. 112. Bon. 1. Адз. зах. 508. Арк. 2). Сцэнарый быў падрыхтаваны на «Беларусьфільме» для дыпломнай працы выпускніка рэжысёрскага факультэта Усесаюзнага дзяржаўпага інстытута кінсматаграфіі В. Смагіна. 3 У фовдзс к/с «Беларусьфільм» у папцы з матэрыяламі па фільму «Фруза» захоўваецца «Тлповой договор об уступке права экранлзацпн (переделкл) пролзведешія» ад 19 чэрвеня 1981 г. за подпісамі дырэктара к/с «Беларусьфільм» Я. Вайтовіча і В. Быкава. БДАМЛМ. Ф. 112. Воп. 3. Адз. зах. 277. Арк. 7-8. 4 У фондзе к/с «Беларусьфільм» у папцы з матэрыяламі па фільму «Круглянсклй мост» захоўваецца «Тлповой договор об уступке права