КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Зпачыцца, перадумалі!.. Мабыць, яшчэ пачакаюць страляць. Шапялявы аблізвае пальцы: — Пэўне, пачакаюць. Бальшавікі — яны таксама розныя... Па тваёй жа тэорыі... — Само сабой... А ты, вучыцель, што думаеш? Пажылы моўчкі есць кашу... Камандзір, прыкрыўшы вочы, сядзіць ля дзвярэй на шынялі... Вельмі хутка яны ўтрох апаражнілі вядзерца і з асалодаю адваліліся плячамі да сцяпы. Падобна, пад’елі... I нават, паспакайнелі... Яны задаволіліся... — А я вам скажу, — роздумна зашамкаў Шанялявы. — Тое, што мы паначы ўдумалі, маланадзейна. I авантурна. Так вопытлыя арыштанты не робяць. — Абсалютная лухта! — жвава пацвердзіў Блатняк. — Хіба па засыпку. А так, можа, яшчэ... — Можа, і абыдзецца, — разважае Шапялявы. — Калі разабрацца, дык мяне і праўда выпадкам узялі. Гэта мой корыш тую купчыху экспрапрыяваў, a пе я. Ну, ды разбяруцца... — Дык і са мной, мяркую, разбяруцца. Што я — коптра які? Я чэспы нралетар! А што спекулыіуў трохі, дык за гэта страляць? — размаўляе Блатпяк. — Цябе, можа, і не застрэляць, — ціха азваўся Пажылы. — Але ж тут афіцэр... Блатняк: — Ну і што? — А тое, што яго падманулі. — гаворыць Пажылы. — А хто, хто яго падмануў? — загарачыўся Блатняк. — Мы самі падмаііуліся! Ну, не кормяць, думалі — шлёішуць! Аж, пэўна, не! Дык што ж нам цяпер — напралом? На злом галавы дзеля ахвіцэра? Тут кожпы сам за сябе... — Рызыка павіпна быць апраўданай! — глыбакадумпа прашамкаў Шапялявы. Унутры ў Камандзіра штосьці напялася і разам аслабла... Ёп нешта пачаў разумець. Ёп слухае іх моўчкі, і адчуваецца, як ягоная разгублепасць ператвараецца ў маўклівы нутраны гнеў... У камеры раптам настала пакутная папружаная цішыпя... У ёй важка і пават злавесна чуецца з-пад акенца: — Скаты! — Што? — падняўся і сеў на доле Блатняк. — Хто скаты? — Вы! — кінуў Казак. — Вы чулі? Чаму гэта мы — скаты? — нервова пытаецца Блатняк. — Трэба спярша падумаць, чым гаварыць, — пакрыўджапа нрашамкаў Шапялявы. Казак неяк пяспрытпа варухнуўся ў шэрым святле з аконца сваёй крутаплечай паставай і зноў схаваўся ў цені... — Абзываецца! За афіцэра заступаешся? — прыдзіраецца да Казака Блатняк. — Дык ахвіцэр не крыўдуе! Праўда, ахвіцэр? — ён павярнуўся да Камандзіра. Той ва ўнор, не міргнуўшы, гпяўліва паўзіраўся ў твар Блатняка... Блатняк нешта адчуў... — Ахвіцэр нязгодпы! — аб’яўляе ён урэшце. — Ён згодны з бандытам! Во як! Ведама, дзве коптры! — Мала, што скаты! Вы яшчэ і падляцы! — з гпевам сказаў Камапдзір і адвярнуўся да сцяны. — Ну, я ж казаў: япы коптрыкі! Бапдыт ды гэты ахвіцэр! — істэрычпа залямантаваў Блатняк. — Іх трэба закласці! У ЧК! — А што ўтойваць! Класавыя ворагі — пырскаючы сліпаю з бяззубага рота, гаварыў Шапялявы. Перад ім спалохана ўскочыў на калені Пажылы: — Ціха вы, ціха! A то ўчуюць... Япы ж усіх нас... Але ягоныя ўгаворы толькі раздражнялі не па жарт раззлаванага Блатняка: — Што — ціха? Чаму я — ціха? Гэта ён хай ціха! Ёп забойца! А гэты, ахвіцэр! Япы ворагі! А я лаялыіы да савецкай ула- ды чалавек! Яны задумалі ўцёкі, ты, пацвярдзі! Хто сабраўся канвой душыць? Хто, ну, скажыце!.. — Змоўкніце! Што вы робіце! — упрошвае Пажылы. Але ягоныя словы паганяюць на Блатняка яшчэ большую злосць: — А, і ты? I ты, тожа, за іх? I то, контра, за Бога, проціў рэвалюцыі! I тады, з-пад акенца насупраць, неяк марудна, бы перасільваючы ў сабе знямогу, падняўся Казак. Ён босымі пагамі пераходзіць цераз выцягпутыя на падлозе боты Шапялявага... Марудна, але рашуча, ён накіроўваецца да Блатняка... Той, учуўшы нядобрае, завішчэў ля парога: — He падхадзі! He падхадзі! Казак вялізнаю рукой ухапіў яго за грудкі, згроб, пераламіў у паясніцы і паваліў пад сябе долу... Шапялявы спалохана адхіснуўся ўбок... Пажылы абмёр у нерашучасці... Камандзір разумее, што зараз здарыцца нешта кепскае... — Стойце! — загадаў ён строга. — Стойце, не трэба! — Прыкончу скаціну!.. — He трэба! Адпусціце! — загадвае Камандзір. Раптам залязгаў замок і дзверы рэзка расчыпіліся... — У чым справа! Што такое?.. У дзвярах стаяць двое чэкістаў, не пераступаючы парог. — Устаць! Усім устаць!.. Першы хуценька ўскочыў Шапялявы... За ім з натугай падымаецца Пажылы... Устае камапдзір... Казак у доле з яўнай неахвотай выпускае з рук Блатпяка і таксама, цяжка дыхаючы, узгрэбся на ногі... Блатняк застаецца ляжаць, бы сканаў... Але раптам ён залямантаваў, перабіраючы нагамі ў стаптаных, з глінай на сподзе, гамашах: — Таварышы чэка, ён бандыт! — паказвае на Казака. — А гэты — ахвіцэр! — паказвае на камандзіра. — Яны ўцячы згаварыліся і ўдушыць мяпе, каб я іх не выдаў! Забярыце іх!.. Бандыта і во — ахвіцэра!.. — Так!.. Выхадзі! Усе выхадзі! — загадвае адзін з чэкістаў. Спачатку ўсе збяптэжыліся, але, раптам, загаварылі адразу разам: — Як гэта — выхадзі?.. Мы ні пры чым!.. Гэта япы — контра! У расход іх трэба! — лямаптуюць Блатняк, Шапялявы і Пажылы... Чэкіст: — Я сказаў: выхадзіць усім! Усе пойдзеце ў расход! Камандзір зірнуў на Казака... Той усё зразумеў, ледзь прыкметна кіўнуў галавой... — Давай! — крыкпуў Камапдзір і кідаецца на чэкістаў... За ім рашуча дзвінуў Казак... 3 размытага малюпка зноў узпікаюць твары Камандзіра і Казака... Перастае смяяцца Камандзір, за ім Казак. — I ўсё з-за паўвядра пярлоўкі! — кажа Камандзір. — Ага, — адказвае Казак. — Нажэрліся — і як ракі, назад... — Пашанцавала нам тады... А зараз... Забела тым часам раўняе дол у яме, потым пачынае мераць крокамі: — Раз... два... тры... чатыры... пяць... шэсць... сем... восем... Восем!.. Як раз... Усё! — крычыць ён угору. — Фініта ля камедыя! — кідае рыдлёўку з ямы. Камандзір падыходзіць да ямы: — Ладна, годзе, — і кліча астатніх: — Усе сюды! Усе неяк нясмела, бы баючыся, узлазяць на жвір, бліжэй да ямы... Камандзір ціха пытаецца: — Хто першы? — Першы ўжо ёсць, — сказаў Мяцельскі. — Во, Аўстрыяка... — Давай яго сюды! — загадаў Камандзір. Разварочваючы ботамі рыхлую кучу, Мяцельскі рашуча падвалаквае распластанае цела Аўстрыяка да ямы, уніз галавой падае яго Забелу. Той пераймае цела, сцягвае з краю ямы і выпроствае яго ў доле. Хоча злажыць рукі Аўстрыяка на грудзях, але тыя ніяк не складваюцца... Тырчаць скурчанымі пальцамі ўгору... — Пакінь, не трэба, — кажа Камандзір і дапамагае Забелу выбрацца з ямы. Мяцельскі стаіць высока на кучы жвіру: — Дык як будзем? Па адным ці ўсе разам? — Па адным, — ціха мовіў Камандзір. — 3 нагана... — У яме? — У яме... Каб меней грукату... Камапдзір абводзіць усіх чужым напружапым нозіркам... Япы ўсё зразумелі і сціхлі, нават, не дыхалі... — Што ж, снадары... Нам ле ўдалося, можа, удасца іншым. Япы пас успомняць. Усё ж, мы не за сябе, пе за сваё, якога ў нас не было. Мы за Беларусь... нашу няшчасную старонку. Прымі, Божа, твае ахвяры... Яны ўсе стаяць і маўчаць... Яны чакаюць... Камандзір, зглытнуўшы даўкі камяк у набалелым горле, раптам сказаў са знарочыстай строгасцю: — Хто першы? Выдалася кароцепькая пакутная паўза... Мяцельскі кідае са злоспым адчаем: — Ат, маць тваю... Давай я... — I, абрушваючы жвір, рашуча скочыў у яму. — Дайце рэвальвер! Камандзір расшпіліў на баку кабур, выняў наган і падае Мяцельскаму. Той ухапіў яго знізу і рухава выцягваецца побач з Аўстрыякам... — Жыве Беларусь! — Жыве... — нечакапа слабым голасам азваўся Камандзір, але яго перапыніў глухі рэвальверны стрэл у яме. Дзве сарокі з бліжняй бярозы спалохапа пераляцелі далей... На зямлі зноў настала пакутная ііаўза... Усе стаяць моўчкі... — Ну, хто далей?.. Ты, Зубко? — пяпэўна павярпуўся Камандзір у бок Дзеда. Той нерашуча робіць пекалькі крокаў праз жвір, спыняецца: — А ружжо? — 3 ружжом, братка, — мякка сказаў Камандзір. Дзед пеяк грузпа зваліўся ў яму... I зноў япы стаяць нерухома, чакаючы... Стрэл коратка грукпуў і сціх... — Ну? — павярнуўся Камандзір да астатніх. — Ты? — запыталыіа зірнуў ён на Кажухара. — Ды я... Калі адважуся... Калі што, дык прыстралі, Камапдзір. Калі што... — і няспрытпа ўссеўшы на край ямы, Кажухар ціха споўз туды... Камандзір павярнуўся да астатніх... Перад ім стаяць удвох: Казак і Валодзька... Казак уважліва зірпуў у вочы Камапдзіра, затым няспешпа, разам з вінтоўкай, лёгка шаснуў у яму, дзе амаль адразу грымнуў стрэл... На край ямы ступіў амаль змярцвелы Валодзька... — Сулашчык! — гукнуў да яго Камандзір. — Пастой... Камандзір падыходзіць да Валодзькі: — Табе, Сулашчык, заданне: закапаць, зараўняць! Каб следу піякага не асталося!.. I — жыві! Я? — Ты, а хто ж... Жыві!.. За нас!.. За бацьку!.. Дай я цябе абдыму! Няспрытна, адною рукой, Камандзір нямоцна абняў Валодзьку. Трохі памарудзіў і, густа абрушваючы жвір, зваліўся ў яму... Валодзька застаўся стаяць ашаломлены, разгублены... Скалануўся ад неспадзеўкі, калі з ямы пачуўся апошні стрэл... I наступае цішыня... Толькі недзе здалёк чуецца сакатанне сарок. Валодзька закопвае яму-магілу і плача... Ужо можна было не стрымліваць слёз, саромецца тут не было каго... У яму ён не зірнуў ні разу, ён гроб і гроб рыдлёўкай рыхлы жвір з берагоў... На небе з’явіліся цёмныя аблокі... Здалёк пачуўся грукат навальніцы... Пачынаецца дождж... Валодзька закідвае галлём тую мясціну, дзе была яма, і з рыдлёўкай у руцэ пацягнуўся па лядзе да лесу... Прыпыняецца, размахнуўся і кідае, далёка-далёка ад сябе, рыдлёўку ў густы лес. Апошні раз абярнуўся ў бок, дзе была яма, і зноў цягнецца па лесе... Грукат навальніцы становіцца ўсё мацней, мільгаюць маланкі... Усё мацней ідзе дождж... А Валодзька ўсё ідзе па лесе... Слёзы на яго вачах перамешваюцца разам з дажджом... I над Валодзькам... над лядамі... над лесам... на фоне навальніцы гучыць дыктарскі тэкст: «Яны ведалі, што прысуд ім быў вынесены даўно, гэты зыход быў відавочны, як толькі яны кінулі выклік страшнай сіле і сталі са зброяй у строй. Выклік быў дзёрзкі і рашучы, а сілы ўсё ж малыя. Як заўжды, масы засталіся ўбаку, не падтрымала іх Беларусь. Але яны павінны былі пачаць. Для іх было відавочна: тое трэба было колісь зрабіць, раней ці пазней. Без таго, без іхняе безагляднае адвагі, ахвяр і крыві ўся іх нацыянальная справа, бы невылечны сухотнік, асуджана на вялы, задоўжаны скон. Цяпер гэтаму не бываць! Зерне кінута, па вясне ўгрэецца глеба, будуць усходы! Колькі б зіма ні доўжылася, настане вясна! Яны ж угнояць глебу, мусіць, такое іх гістарычнае прызначэнне, так трэба. Для вольнай радзімы, для гісторыі...»