Рукапісы беларускіх татараў канца XVII пачатку XX стагоддзя
з калекцыі Цэнтральнай навуковай бібліятэкі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі
Памер: 55с.
Мінск 2003
—» Склад: 1) I, два амаль аднолькавыя тэксты на арабскай мове: адзін напісаны алоўкам (5 радкоў), іншы чарнілам (6 радкоў); 2) ПІа, тэкст нускі (алоўкам 2 радкі) па-арабску. Пад тэкстам адно слова пабеларуску q[u]r[i]c; 3) 1а-248а, 2-18 суры Кур’ана на арабскай мове з перакладам на цюркскую; 4) 2486, пачатак 19-й суры па-арабску, 5 арабскіх літар [з іх пачынаецца 19-я сура], да іх дададзены каментарый на польскай мове, напісаны арабскім пісьмом; 5) 249а-513б, 19-114 суры Кур’ана на арабскай мове з перакладам на польскую; 6) 514а-515, запісы перапісчыка пра месца і час напісання кнігі; 7) 516а-5166, тэкст на цюркскай мове; 8) 517а, хадзіс на арабскай мове, дуа на цюркскай мове (6 радкоў); 9) 5176:1 -518а:5, дуа наарабскай мове(18 радкоў); 10) 518a, два запісы на цюркскай мове; 11) 5186, два запісы на цюркскай мове.
Рукапіс быў набыты ў прыватнай асобы ў 1981 г.
-» П16-18/Ср2. Інв. №Р214.
-♦ Тарэлка М.У., Цітавен А.І. Раманчык В.Г. Старэйшы пераклад Карана на славянскую мову // Бібл. свет. 2002. -№ 1. С. 1920; Цітавец А.І. Тэфсіры з калекцыі Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі // Байрам. 2002. № 42. С. 63-68.
7. Тэфсір. Апошняя чвэрць XIX ст. (вадзяных знакаў няма).
2° (355 х 222 мм). [1-63, 64-68 чыстыя] = 68 арк. Кустоды. Фаліяцыя адсутнічае.
Арабская, польская, мовы арабскай графікай. Пісьмо насх адным почыркам чорным і фіялетавым чарнілам. Фіялетавым чарнілам абведзена рамка на першым аркушы, напісаны назвы трох сураў, абведзены кружкі для адзначэння абавязковых паўз пры чытанні Кур’ана.
Верагодна, перапісчыкам быў Хасень Хасяневіч: почырк у дадзеным рукапісе падобны да почырка Кур’ана П19-20/Ср2.
Пераплёт адсутнічае. Папера глянцавая жаўтаватага адцення з рыжымі плямамі.
Склад: 1) 1-63, 1-3 суры Кур’ана на арабскай мове з перакладам на польскую; 2) 39 (на палях), паданне пра Джалута і Давіда на польскай мове арабскім пісьмом.
-♦ Кніга набыта ў 1983 г. разам з Кур’анам (П19-20/СрЗ) і Хамаілам (П19-20/Нр 13) у букіністычнай кнігарні № 2 г. Мінска.
-♦ П19-20/Ср4. Інв. № Р223.
Цітавец А.І. Тэфсірьі з калекцыі Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі // Байрам. 2002. № 42. С. 63-68.
8. Паўкітаб. Апошняя трэць XVIII ст. (вадзяныя знакі: Lauce-
vidius, тыпу № 405 пасля 1734 г.; тыпу № 2911 XVIII ст.)
- * 4° (178 х 152 мм). [1-112 арк.] = 112 арк. Кустоды. Пагінацыя чырвоным чарнілам з памылкамі, некаторыя старонкі пазначаны аднолькавымі лічбамі з дабаўленнем лацінскіх літар.
- * Арабская, цюркская, беларуская, польская мовы арабскай графікай. Пісьмо насх адным почыркам чорным і чырвоным чарнілам.
-♦ Рукапіс дэфектны: страчаны аркушы ў пачатку кнігі, перад арк. 15, 23, 25, 42, 44, 73, 112 і ў канцы кнігі. Некаторыя аркушы няправільна пераплецены (напрыклад, 35-ы павінен быць пасля 25-га). Пераплёт адсутнічае. Папера карычневатага адцення ў падцёках, на асобных аркушах страчаны фрагменты тэксту. Рукапіс рэстаўраваны ў XX ст.
- ♦ Канвалют. Прыплецены Кур’ан апошняй чвэрці XVIII ст. (№ 1 у каталогу).
— ♦ Склад: 1) 1а—46, астралагічна-каляндарныя тэксты (1а:5—3а:3, “У які дзень і які час якая гадзіна пануе” на беларуска-польскай мове; 3а:3-4а:4, “Шукур (Sukur) зорка” на польскай мове; 4а:4—46:10, “Малады месяц убачыўшы, спявай” (малітвы на арабскай мове с перакладам на беларуска-польскую; 2) 5а-18а, рэлігійна-палемічны тэкст “Адкуль пайшлі ідалы” на польскай мове; 3) 18а-20а, дыдактычны тэкст “3 раздзелу Hirdgilu-1-qulub "Ваганне(?) сэрцаў" з кнігі пра персцень” на польскай мове; 4) 20а-22а:3, дуа па-арабску з кароткімі заўвагамі на беларуска-польскай мове (20а:9-20б:3, “Дуа на ахвяру”; 20б:4-21а:5, “У дом новы ўваходзечы”; 21а:6-22а:3, Qadir noti "Ноч магутнасці"); 5) 22а:4—226:13, дыдактычны тэкст на беларуска-польскай мове “Семдзесят kufraw (нявер’яў)” і дуа Tawba “Пакаянне” (226:1-13) на арабскай мове. Канец адсутнічае; 6) 23а-24б, малітвы на цюркскай мове з перакладам на беларуска-польскую; 7) 25а—416, рэлігійнапалемічны тэкст на польскай мове. Пачатак і канец адсутнічаюць. [Фрагмент таго ж тэксту на старонках 5а-18а]; 8) 42а-43, тэксты пра прыкметы на беларускай мове (42а:2-42а:9, “У які дзень нядзелі гожа, а ў які нягожа шату кроіць”; 42а: 10—436:4, Крумкачовы (Guiqutj) фал; 9) 436:5-13, дуа на арабскай мове: Fattah “Ключ”; 10) 44а-50а, малітвы на цюркскай мове с перакладам на беларуска-польскую. [Фрагмент таго ж тэксту на старонках 23а-24б]; 11) 506, заключныя рэлігійныя формулы на арабскай мове. У центры арабскае слова tamam “канец”; 12) 51а:7-108б, малітвы на арабскай і цюркскай мовах з кароткімі заўвагамі і перакладам на беларуска-польскую; 13) 109а-110а:3, паданні са спасылкай на Мухаммада (хадзісы?) на беларуска-польскай мове. Пачатак адсутнічае; 14) 110а:4—1116:3 малітвы на арабскай мове (110а:4, "Намаз ачышчэння", 111а:7, ”Дуа імам”); 15) 1116:4-112а:3, тэкст пра прыкметы на беларуска-польскай мове “Калі ў правым вухе звініць”; 16) 112а:4—1126:7, дуа 'Ahdinama “Дамова”; 17) 1126:7-13, Fi qadqi sail “Пра здзяйсненне сай” на арабскай мове. Канец адсутнічае.
Рукапіс набыты ў 60-х гадах XX ст. [ 1964-1966 (?)] у жыхара г. Вільнюса.
-» П16-18/Нр2. Інв. № Р97.
-* Антоновнч А.К. Обзор белорусскнх текстов // Антоновнч А.К. Белорусскне тексты, пнсанные арабскнм пнсьмом, н нх графнкоорфографнческая снстема. Внльнюс, 1968,С. 136-141; Drozd A., Majda Т. Katalog: PiSmiennictwo П Drozd A., Dziekan M.M., Majda T. PiSmiennictwo i muhiry Tatardw polsko-litewskich. Warszawa, 2000. S. 55. -№ 27; Тарэлка М.У., Закарыя Э.Ф., Цітавец A.I. Татарскі рукапіс XVIII ст. з фондаў Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі // Іслам і мусульмане Беларусі ў XX стагоддзі: Матэрыялы VII міжнар. навук.-практ. канферэнцыі.Мінск, 2002,С. 74—79; Тарэлка М.У., Цітавец А.І. Прадказанне па паводзінах крумкача ў арабаграфічным рукапісе з фонду Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі //Здабыткі. 2002. Вып. 5. -С. 121-130; Тарэлка М. Да пытання аб цытатах з Бібліі С. Буднага і Брэсцкай Бібліі ў рукапісе Р97 з калекцыі Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі // Гісторыя выдавецкай дзейнасці ў Польшчы і Беларусі ў XV1-XX стагоддзях: 36. навук. арт. Мінск: Белфранс, 2003. С. 13-17.
9. Хамаіл. Першая палавіна XIX ст. (вадзяныя знакі нявызначанага тыпу).
16° (93 х 72 мм). [I, 1-133 арк.] = 134 арк. Кустоды. Фаліяцыя адсутнічае.
- ♦ Арабская, цюркская, беларуская, польская мовы арабскай графікай. Пісьмо насх двума почыркамі: 1) ранейшым почыркам карычневым і чырвоным чарнілам напісана асноўная частка тэксту (арк. 9-77, 79-84, 86-133); 2) пазней чорным і чырвоным чарнілам быў дапісаны тэкст са страчаных аркушаў (арк. 1-8, 78, 85).
На арк. Іб запіс карычневым чарнілам грамадзянскім пісьмом: "Александр, Якуб, Нсуп, Ассан(?), Нбрагйм, Давйд, Адам, Беккер, Осман
- ♦ Рукапіс дэфектны: страчана некалькі аркушаў паміж 92 і 93 арк. Пераплёт адсутнічае. Папера двух гатункаў: 1) галубаватага адцення з вадзянымі знакамі (арк. 9-77, 79-84, 86-133); 2) жаўтаватага адцення без вадзяных знакаў (арк. 1-8, 78, 85). Папера ў падцёках, ражкі аркушаў забруджаныя.
Склад: 1) 16-46, “Рэестр сарака Кур’анаў альбо сарака Ясінаў” (на польска-беларускай мове); 2) 46-10а:3, нійеты да Ясіна на
цюркскай мове; 3) 10а:4-20б, суры Кур’ана (сура 1; аят 255/256 з 2 суры; суры 36, 112-114, 1; аяты 1-3 з суры 2) на арабскай мове; 4) 21а86а, малітвы на арабскай і цюркскай мовах з тлумачэннем на польскабеларускай мове; 5) 876-936, астралагічна-каляндарныя тэксты (87, каляндарная табліца; 88а:1-886:1, "Бог міласэрны расказаў Мусе прароку"; 88а:2-90б:6, "Кожнага месяца нешчаслівых дзён сцерагчыся трэба"; 90б:6-92а:9, "Гадзіннік"; 926:1-936:9, "Начныя гадзіны" (канец адсутнічае); 6) 94а-117а, апатрапеічныя тэксты (дуа і нійеты) на арабскай мове з тлумачэннямі на польска-беларускай; 7) 1176-1336, малітвы (дуа) на арабскай мове (1176:2-1186:1, Sarh dulpi, оц іккі, ітап “Шарх дуаі 12 імамаў”; 1186:1-1196:2, ‘Ahdinam “Дамова”; 1196:2 122а:7, “Райскі ключ”; 122а:8-1286:3, Sarh dulqi qlMal-latim “Шарх дуаі Вялікі ключ”; 1286:4-1326:4, Sarh dulqi пйгаі-іарт “Шарх дуаі Вялікае святло” і інш). Канец адсутнічае
— * Рукапіс набыты ў 1988 г. у букіністычнай кнігарні № 2 г. Мінска
- ♦ П19-20/Нр21. Інв. № Р256.
10. Хамаіл. Другая палавіна XIX ст. (вадзяных знакаў няма).
8° (110x90 мм). 5-8, 13-16, 21-24, 31-158 с. =90 с. Кустоды. Пагінацыя ўсходняя ўверсе, ў цэнтры старонак.
Арабская, цюркская, польская, беларуская мовы арабскай графікай. Пісьмо насх адным почыркам чорным чарнілам.
—* Рукапіс дэфектны, страчаны старонкі: 1-4, 9-12, 17-20, 25-30. Пераплёт адсутнічае. Папера ў падцёках, с. 31, 158 у чарнільных плямах.
—* Склад: 1) 5-8, “Рэестр сарака Кур’анаў альбо сарака Ясінаў” (на польска-беларускай мове). Пачатак і канец адсутнічаюць; 2) 13-24; 31-35, нійеты да Ясіна на цюркскай мове; 3) 36-75, суры Кур’ана (суры 1, 36, 112-114, 1; аяты 1-4 з суры 2); 4) 76-158, дуа, нійеты на арабскай і йюркскай мовах з кароткімі заўвагамі на беларуска-польскай.
П19-20/Нр16. Інв. № Р403.
11. Хамаіл. Апошняя чвэрць XIX ст. (вадзяных знакаў няма).
8° (176 х 108 мм). [1-2 чыстыя, 3-6 арк.] = 6 арк. Кустоды. Фаліяцыя адсутнічае.
Арабская, польская і беларуская мовы арабскай графікай. Пісьмо насх адным почыркам карычневым чарнілам. Пераплёт адсутнічае. Папера жаўтаватага адцення, у падцёках, аркушы па краях абарваныя.
Склад: 1) За-ба, парады па лячэнні хвароб, цытаты з Кур’ана.
—♦ Кніга набыта ў 1983 г. разам з Кур’анам (П19-29/СрЗ) і Тэфсірам (П19-29/Ср4) у букіністычнай кнігарні № 2 г. Мінска.
П19-20/Нр13. Інв. № Р404.
«-» Kozinowa A., Tarelko М. Realizacja funkcji magicznej w tekscie jednego chamaila H Etnolingwistyka. 2001. № 13. S. 231-246; Тарэлка М.У., Цітавец A.I. Беларускія кнігі, напісаныя арабскім пісьмом, у фондзе Цэнтральнай навуковай бібліятэкі НАН Беларусі П Весці НАН Беларусі. Сер. гуманіт. навук. 2002. -№ 1. -С. 116-118.
12. Хамаіл. Апошняя чвэрць XIX ст. (папяровы штэмпель нявызначанага тыпу на арк. 55: у авале гатычная літара “В”, па авале надпіс, над літарай карона).
8° (142 х 100 мм). [1-102 арк.] = 102 арк. Кустоды. Фаліяцыя адсутнічае.