Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
«Хіба ў іх ёсць дзеці? Ніхто не можа гэтага даказаць, калі ўжо і Ён сам гэтага не даказвае! Мне хацелася б, каб Ён хоць раз прывёў пераканаўчы доказ».
«Доказ ? Ды калі тое было! He дужа гладка ў Яго з доказамі — яму важней, каб Яму верылі!»
«Так, так! ВераробіцьЯгоправедным — вераўЯго. Такбыло павялося ў нашых бацькоў! так яно ідзе і ў нас!»
Так гутарылі два начныя вартаўнікі, якія баяліся святла, і потым паныла задудзелі ў свае ражкі: было гэта ўчора ўначы каля садовага мура.
А ўва мне сэрца калацілася ад смеху, і хацела вырвацца, і не ведала куды, і апусцілася ў маю нутробу.
I праўда, я памру, бадай што, зайшоўшыся смехам, бачачы, як аслы ўпіваюцца, а начныя вартаўнікі запаняверваюцца ў Бозе.
Хіба не прайшоў даўным-даўно час на такія паняверкі? Хто яшчэ можа будзіць гэтую спачылую, светлабоязную даўніну!
Даўно ўжо пакончана са старымі божышчамі; і праўда — добры, вясёлы канец выпаў на іхнюю долю!
He «поцемкамі» давялі яны сябе да смерці — гэта мана! Наадварот: яны так рагаталі аднаго разу, што паўміралі ад смеху!
Гэта адбылося, калі сама бязбожнае слова было прамоўлена нейкім богам: «Адзін Гасподзь! Хай не будзе ў цябе іншых багоў, апрача Мяне!»
— стары, раўнівы, злосны барадач аж настолькі забыўся, што ўсе багі засмяяліся і, пагушкваючыся на сваіх тронах,
казалі: «Ці не ўтым боскасць, што ёсць багі, ды няма ніякага Бога?»
Хто мае вушы, хай чуе!»
Так сказаў Заратустра ў горадзе, які ён любіў і які называўся Пярэстая Карова. Адгэтуль заставалася яшчэ два дні дарогі да пячоры, да вяртання да ягоных звяроў; і душа яго парадавалася блізкаму вяртанню.
Вяртанне
«О аддюдненасць! Ты — мая Айчына Аддюдненасць! Надта доўга жыў я закінуты на чужыне, каб са слязьмі не вярнуцца да цябе!
Пагразі мне пальцам, як грозіць маці, усміхніся мне, як маці ўсміхаецца, і скажы:« А хто колісь нібы віхура паляцеў ад мяне ?»
Хто на развітанне крыкнуў: «Надта доўга я быў у адзіноце і адвык маўчаць». Цяпер ты, вядома, навучыўся?
О Заратустра, яведаюўсё: ітое, што сяродмноствалюдскога ты быў больш пакінуты, чым раней са мною!
Адно — пакінутасць, другое — аддюдненасць: гэтаму ты навучыўся цяпер! I таму, што сярод людзей ты заўсёды будзеш ім чужы і дзікі:
— нават калі яны любіцьмуць цябе: бо яны найперш хочуць, каб іх шкадавалі!
А тут ты ў сябе дома, на радзіме; тут ты можаш гаварыць усё і адкрыць сваю душу, ніхто тут не саромеецца схаваных і скупых пачуццяў.
Тут усе рэчы, лашчачыся, набліжаюцца да тваёй прамовы і дагаджаюць табе: так хочацца ім паездзіць на тваёй спіне! На любой прыпавесці ты дапнеш да ўсякай ісціны.
Тут проста і шчыра можаш гутарыць з усімі рэчамі; і праўда, пахвалою здаецца іхняму слыху, што нехта гаворыць з ім шчыра!
А быць пакінутым — зусім іншае нешта. Ці памятаеш ты, Заратустра? Калі ў лесе над тваёй галавой крычала птушка, а ты нерашуча стаяў побач з мёртвым і не ведаў, куды ісці.
Калі ты казаў: «Хай мае звяры вядуць мяне! Я адчуваю, што мне больш небяспечна быць сяродлюдзей, чым сярод звяроў». Гэта была пакінутасць.
А ці памятаеш ты яшчэ вось што, Заратустра? Калі ты быў на сваёй выспе, ты — крыніца віна сярод пустых вёдраў, раздаючы сябе спрагненым, даруючы і раздорваючы,
— пакуль, нарэшце, не застаўсяўадзіноце, спрагнены сярод п'яных, пакуль не пачаў скардзіцца начамі:
Ці не большая асалода ў тым, каб браць, чым даваць?
I красці, чым браць? Гэта была пакінутасць! Ці памятаеш такое, Заратустра? Калі да цябе наблізілася твая Цішыня, якая адагнала цябе ад самога сябе, і злосна нашэптвала: «Скажы і рабіся!»
— і калі зрабіла табе болем тваё чаканне і маўчанне і паныласцю тваю ўпакораную мужнасць. Гэта была пакінутасць!»
О адлюдненасць! Ты, мая Айчына, Аддюдненасць! 3 якой шчаслівай пяшчотай звястуе мне твой голас!
Мы не пытаемся адно ў аднога, мы не скардзімся адно аднаму: мы ідзем разам у адчыненыя дзверы.
Бо ў цябе ўсё адчынена і светла, і тут лягчэй бягуць ногі часу, бо ў цемры час цісне мацней, чым на святле.
Тут мне раскрываюцца словы пра быццё, быццам скрынкі, раскрываюцца мне словы пра ўсё сутнае: усё сутнае хоча стаць словам, усякае станаўленне хоча навучыцца ў мяне гаварыць.
А там, унізе, любая казань марная! Там «забыць і прайсці міма» — найлепшая мудрасць: гэтамуя цяпер навучыўся!
Хто хоча ў людзей зразумець усё, павінен да ўсяго дакрануцца. Але на гэта ў мяне занадта чыстыя рукі.
Я ўжо не магу дыхаць з імі адным паветрам; о, навошта я жыў так доўта ў шуме і ў іх смярдзючым дыханні!
Ошчасліваяцішыняваколмяне! Очыстыяпахі!Якглыбока і чыста дыхае цішыня! Як учуваецца яна, шчаслівая!
Атам.унізе, — тамусё гаворыць іўсё застаецца не пачутым. Хоць званамі абвяшчай мудрасць сваю: гандляры на рынку ўсё роўна заглушаць яе звонам медзі!
Усё ў іх гаворыць, а разумець усе адвыклі. Усё ў іх валіцца з рук, але нічога не трапляе болып у глыбокія крыніцы.
Усё ў іх гаворыць, усё растурзана словамі. Тое, што яшчэ
ўчора было цвёрдае і не па зубах самому часу, сёння — згрызенае і абгрызенае — звісае з зяпы людзей цяпершчыны.
Усё ў іх гаворыць, усё агалошваецца. Тое, што калісьці было схавана і таямніцай глыбокіх дуіпаў, сёння належыць вулічным трубачам і ўсякім легкакрылым кузакам.
Дзівосная рэч — чалавечая істота! Ты, шум цёмных вуліц, ты зноў за мною! Найвялікшая небяспека мая засталася за мною!
Шкадаваць і спагадаць — заўсёды было маёй найболыпай небяспекай, але ж усякая чалавечая істота прагне, каб яе шкадавалі і спагадалі ёй.
3 нявыказанымі ісцінамі, з рукою дурня і сэрцам без розуму, багаты дробязнай хлуснёй спагады — так я жыў сярод людзей заўсёды.
Сядзеў я сярод іх пераапрануты, гатовы не пазнаваць сябе толькі дзеля таго, каб трываць іх, і пераконваў сябе: «Дурань, ты не ведаеш людзей!»
Перастаеш разумець людзей, калі жывеш сярод іх: надта шмат на іх блізіру, знешняга, — навошта тут дальнавідныя, палка-разумныя вочы!
I калі яны не прызнавалі мяне, я, дурны, у сваёй апантанасці прагнуў іх за гэта яшчэ болып, чым сябе: прывыклы быць жорсткім да сябе, я часта помсціў сабе за гэты жаль.
Пакусаны ядавітымі мухамі і паточаны, як камень, процьмай кропляў злосці, я сядзеў сярод іх і пераконваў сябе: «Не вінаватае ўсё нікчэмнае ў нікчэмнасці сваёй!»
Асабліва ядавітымі з усіх мух я лічыў тых, што завуць сябе «добрымі»: яны кусаюць, не ўсведамляючы сваёй віны, яны хлусяць, не ўсведамляючы яе, — як маглі бяны быць са мною справядлівымі!
Хто жыве сярод добрых, таго спагада вучыць хлусіць. Спагада робіць паветра затхлым усім свабодным душам. Глупства добрых — бяздоннае.
Хаваць сябе самога і багацце сваё — гэтаму я навучыўся там, унізе: бо я выявіў, што кожны з іх — убогі духам. У тым была хлусня маёй спагады, што пра кожнага я ведаў,
— ведаў, бачыўі нават носам чуў, што не толькі дастаткова, але нават занадта шмапі духу дасталося яму!
Гэтыя іх надзьмутыя мудрацы, але не надзьмутымі, а мудрымі называў я іх: я так навучыўся глытаць словы. Гэтыя іх магільшчыкі — я ж называў іх даследчыкамі і выпрабавальнікамі: так я навучыўся падмяняць словы.
Самыя сабе капаюць далакопы гэтыя хваробы. Пагібельныя выпарэнні дрэмлюць пад старым смеццем. He трэба турбаваць балота. Лепей жыць у гарах.
Шчаслівымі грудзьмі я ўдыхаю зноў свабоду гор! Нарэшце мой нос пазбаўлены паху чалавечага існавання!
Свежае паветра, як пеністае віно, казычй мне ноздры, і яна чмыхае, душа мая, чмыхае і радасна гукае: «На здароўе!»
Так сказаў Заратустра.
Пра тры пахібы
1
«У сне, у апошнім ранішнім сне я стаяў на высокай скале, па той бок свету, трымаў вагі і важыў свет.
О, дужа рана настала мне ранішняя зара — палкая і раўнівая! Заўсёды раўнівая яна да маіх гарачых ранішніх сноў.
Вымерны таму, у каго ёсць час; выважаны таму, хто ўмее важыць; дасягальны моцным крылам; адгадны боскім адгадчыкам — такім явіўся мне ў сне гэты свет.
Сон мой, адважны марак, напалавіну карабель, напалавіну шквал, маўклівы, як матылёк, нецярплівы, як сокал: адкуль узяўся ў яго сёння і час, і цярплівасць, каб важыць свет!
Мабыць, мудрасць мая нашаптала яму нішкам — чуйная, пакеплівая, дзённая мудрасць мая, якая смяецца з усіх бясконцых светаў! Бо яна кажа: «Дзе сіла, там валадарыць і лік, бо ў яго болей сілы».
Як упэўнена глядзеў мой сон на гэты концы свет, — без цікаўнасці, без шкадавання, без страху, без мальбы:
— быццам выспелы яблык прасіўся ў руку маю, крамяны і залацісты, з далікатнай халаднаватай аксамітнай скуркай — такім здаўся мне свет:
— быццам ківала мне дрэва з раскідзістымі галінамі, моц-
нае воляй, сагнутае дзеля апорьі і адпачынку нагам стомленых дарожнікаў: такім здаўся мне са скалы гэты свет;
— быццам пяшчотныя рукі неслі мне насустрач скрынку, адчыненую захапленню сарамяжлівых шанавальных вачэй — такім гэты свет здаўся мне сёння;
— не так загадкай, каб адпудзіць чалавечую любоў; не так разгадкай, каб прыспаць чалавечую мудрасць, — па-чалавечы добрым здаўся мне сёння свет, пра які так многа ліхасловяць!
Які ўдзячны я свайму ранішняму сну за тое, што сёння на золку ўзважыўя свет! Па-чалавечы добрым прыйшоў да мяне сон, суцешнік сэрцаў!
I ўдзень я зраблю, як ён, і навучуся ў яго ўсяго найлепшага: цяпер я хачу пакласці на шалі з усіх ліхаў тры сама ліхія і пачалавечы правільна іх узважыць.
Хто вучыў дабраслаўляць, той вучыў і выклінаць: якія ж на свеце ёсць тры найсама клятыя рэчы? Іх я і хачу пакласці на шалі.
Пахацінства, уладалюбства, сябелюбства — гэтыя тры да сёння выкліналіся найболып і найболып іх аплявузгалі; і вось гэтыя тры пахібы сёння я хачу па-чалавечы добра ўзважыць.
Давай! Тут мая скала, там — мора: яно падкочваецца мне пад ногі, калматае, лашчыцца — вернае, старое страшыдла, спагадлівы сабака, якога я люблю.
Давай! Тут я трымаю вагі, над бурным морам, і выбіраю сведку, каб ён глядзеў, — выбіраю цябе, любае маё самотнае дрэва, што шырока раскінула голле, пахучае, водарнае!
Па якім мосце ідзе сённяшняе ў будучыню? Па чыёй волі высокае хіліцца да нізкага? I што загадвае вышэйшаму расці вышэй і вышэй?
Цяпер шалі ў раўнавазе і ў нерухомасці: тры цяжкія пытанні кінуў я на адну шалю, тры цяжкія адказы трымае другая.
2
Пахацінства: калючка і слуп ганьбы ўсім у пакаяных валасяніцах пагарднікам цела; асуджанае на праклён як «зямное» ва ўсіх, хто марыць пра іншы свет, бо яно пагарджае ўсімі настаўнікамі хлусні і дурыць іх.
КНІГІ ОНЛАЙН
