Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
Пахацінства: павольны агонь зброду, на якім згарае яно;
усім смярдзючым лахманам і чарвівым дрэвам — распаленая, агнявая печ.
Пахацінства: нявіннае і свабоднае яно ў свабодных сэрцаў, сад зямнога шчасця, святочнае багацце і дарунак будучыні ад лішніцы яго.
Пахацінства: гэта салодкая атрута толькі завялым, а тым, у каго львіная воля, гэта вялікі сардэчны мацунак, віно з усіх вінаў, багавейна захаванае.
Пахацінства: гэта найвялікшая асалода, сімвал найбольшага шчасця і найвышэйшай надзеі, бо многаму было дадзена абяцанне шлюбу і нават болыпага, чым шлюб:
— многаму, што яшчэ больш чужое адно аднаму, чым мужчына жанчыне: а хто спасціг да канца, наколькі чужыя адно аднаму мужчына і жанчына?
Пахацінства: аднакмне трэба абмежаваць думкі і словы, каб не ўварваліся ў мае сады свінні і апантанцы!
Уладалюбства: вогненны біч у сама цвёрдых з усіх цвердакаменных сэрцаў; жудаснае катаванне, нагатаванае самажорсткаму, змрочнае полымя вогнішчаў, на якіх паляць жыўцом.
Уладалюбства: гэта жорсткія кілзы, накінутыя на сама славалюбныя народы; яно здзекуецца з любога сумніўнага дабрачынства, яно едзе вярхом на любым кані і на ўсякай гардыні.
Уладалюбства: землятрус, які разбурае ўсё лядашчае і пустое; раз'юшаны, грымучы, карны разбуральнік фарбаваных дамавін; бліскучы пытальнік побач з зайздроснымі адказамі.
Уладалюбства: перад позіркам яго чалавек поўзае і плазуе, сцелецца рабом і робіцца ніжэйшы за змяю і свінню, пакуль, нарэшце, не вырвецца ў яго крык вялікай пагарды.
Уладалюбства: грозны настаўнік вялікай пагарды, які кідае ў твар гарадам і царствам: «Далоў цябе!», пакуль, нарэшце, і самі яны не залямантуюць: «Далоў, мяне!»
Уладалюбства: яно падымаецца да чыстых і адзінокіх, каб іх прывабіць, падымаецца ўтору да самадастатковых вяршыняў, палаючы, як любоў, малюючы ў нябёсах панадныя пурпуровыя блікі асалодаў.
Уладалюбства: але хто сказаў, што нездаровая такая палкасць, калівысокае імкнеццадаўладынадніжэйшым! Сапраўды, няма нічога хваравітагаўтакім жаданні, утакім прышэсці!
Каб адзінокая вяршыня не заставалася вечна адна і была сабе дастатковая; каб гара сышла да даліны, а вятры вяршыняў — да нізінаў.
О, хто знойдзе сапраўднае імя, каб назваць і ўзвесціўдабрачыннасцьгэтаімкненне! «Цнота, якая адорвае» — такназваў калісьці Заратустра тое безназоўнае.
Ітадысталася — іпраўда, сталасяўпершыню, — штослова яго ўзвялічыла сябелюбства — бадзёрае, здаровае сябелюбства, што б'е струмянём з моцнай душы;
— з моцнай душы, спалучанай з узвышаным целам, цудоўным, непераможным і дужым, побач з якім кожная рэч робіцца люстрам;
— з моцнай душы, злучанай з пругкім целам, якое гаворыць само за сябе, з целам-танцорам, сімвалам і выразам якога служыць душа, якая радуецца сабе самой. Радасць такіх целаў і душаў называе сябе дабрачыннасцю, цнотаю.
Сваімі казанямі пра благое і добрае абмяжоўвае сябе гэтая радасць, быццам свяшчэннымі гаямі, імёнамі свайго шчасця аганяецца яна ад усяго пагарды вартага.
Яна гоніць прэч усё маладушнае; яна кажа: «Благое — гэта баязлівае!» Вартым пагарды ёй здаецца кожны, хто ўвесь час турбуецца, уздыхае, скардзіцца і здабывае з усяго найменшую выгоду.
Яна пагарджае і любою панылаю мудрасцю: бо сапраўды ёсць мудрасць, якая расцвітае ў змроку, мудрасць, якая, як начныцень, увесь час уздыхае: «Усё — марнасць!»
Яна не любіць баязлівай недаверлівасці і ўсіх тых, хто патрабуе прысяг замест позіркаў і працягнутых рук; і не любіць недаверлівай мудрасці, бо гэта — мудрасць баязлівая.
Яшчэ ніжэй яна цэніць дагодлівага і пакорнага, таго, хто адразу, як сабака, кладзецца на спіну; ёсць мудрасць, якая пасабачы дагодлівая, пакорная, пабожная і паслужлівая.
Ненавісны і агідны ёй той, хто ніколі не абараняецца, хто глытае атрутныя пляўкі і злосныя позіркі, хто надта цярплівы, хтоўсёпераносіцьіўсімзадаволены:богэта — характар раба.
Хай гэта рабалепства перад багамі і слядамі ад іх выспяткаў, хайперадлюдзьмізіхдурнымімеркаваннямі, — наўсёрабскае яно плюе, гэтае вялікае сябелюбства.
Благое: так называе яно ўсё, што баязліва і па-рабску прыніжана, — вочы, што пакорліва моргаюць, прыгнечаныя сэрцы і тую ілжывую, сагнутую людскую пароду, якая гатова цалаваць тоўстымі, баязлівымі губамі.
I мудрасць задніцы: так называе яна ўсё, над чым мудруюць рабы, старыя і стомленыя, а асабліва — благое, недарэчнае, марнае мудраванне папоўскай дурасці!
Усе гэтыя задамудрыя — гэтыя жрацы, усе гэтыя стомленыя ад свету і тыя, чые душы — бабскага альбо рабскага роду — як спрытна яны збэсцілі сябелюбства.
Менавіта бо гэтая задняя мудрасць лічылася цнотай і называлася яе імем толькі дзеля таго, каб гнаць ад сябе сябелюбства! «Адмовіцца ад сябе» — вось чаго з поўнай падставай хацелі ўсе стомленыя жыццём баязліўцы і павукі-крыжакі!
А сёння да іх набліжаецца дзень, калі ўсё зменіцца: меч суддзі, Вялікі Полудзень; і многае зробіцца тады яўным!
I хто славіць «Я» і асвячае сябелюбства, сапраўды, той кажа натхнёна, быццам прарок: «Вось настае ён, Вялікі Полудзень, вось ён ужо блізка!»
Так сказаў Заратустра.
Пра Дух Цяжару
1
«Мае вусны — вусны народа: лішне груба і шчыра кажу я маім шаўкавістым трусікам. I яшчэ болыіі чужое маё слова ўсім чарнільным душам і пісучым лісам.
Мая рука — рука дурня: гора ўсім сталам і сценам і ўсяму, дзе ёсць месца пад пісаніну і мазню!
Mae ногі — ногі каня; я імі скачу і чвалую на злом галавы, па палях уздоўж і ўпоперак, як чорт рады хуткаму бегу.
Мой страўнік — ці ж не страўнік арла? Бо найболыплюбіць ён ягнячае мяса. Далібог, гэта страўнік птушкі.
Выкармлены няшчодрай простай ежай, заўсёды гатовы да лёту, гатовы ў неба — такі я: як жа мне быць не птушкай?
Да таго ж я варожы Духу Цяжару — гэта ўва мне таксама
птушынае; праўда бо, смяротная, непрымірная, спрадвечная мая варожасць! О, куды толькі не лётала і дзе толькі не блукала мая варожасць!
Цяпер я магу пра гэта спяваць і хачу спяваць: хоць я адзін у пустым доме і давядзецца спяваць толькі сваім вушам.
Ёсць, вядома, іншыя спевакі, у каго толькі ў поўным доме голас мякчэе, рука робіцца вымоўнай, позірк — выразным, а сэрца — чуйным: але на іх я не падобны.
2
Той, хто навучыць людзей лётаць, зрушыць усе межавыя камяні; ён прымусіць самыя камяні лётаць, і новым імем назаве зямлю — імем «лёгкая».
Страўс бяжыць хутчэй за сама борздага каня, але ў цяжкую зямлю яшчэ хавае сваю галаву: так і чалавек, які япічэ не ўмее лётаць.
Цяжкімі ён называе зямлю і жыццё: бо такхоча Дух Цяжару! Атой, хто прагне стацьлёгкім, павінен любіць сябе самога: так вучу я.
Вядома, любіць не любоўю хворых і нямоглых, бо ў іх нават сябелюбнасць — смярдзючая!
Так вучу я: трэба вучыцца любіць сябе — любоўю здаровай і святой, каб заставацца верным сабе і не лунаць марна.
Такое лунанне назвала сябе «любоўю да блізкага»; гэтымі словамі дагэтуль ілгалі і крывадушылі больш за ўсё, асабліва тыя, каго свет ледзьве трываў.
I праўда, гэта зусім не запаведзь на сёння і на заўтра — вучыцца любіць сябе. Наадварот, з усіх мастацтваў гэта найтанчэйшае, наймудрэйшае і патрабуе найболыпай цярплівасці.
Бо свой здабытак заўсёды добра схаваны ад самога сябе, і з усіх скарбаў на астатку заўсёды выкопваецца свой скарб; такое ўздзеянне Духу Цяжару.
Ледзь не з калыскі нам даюць у спадчыну цяжкія словы і каштоўнасці: «дабро» і «зло» — так называюць гэтую спадчыну. I ў імя яе даруюць нам наша жыццё.
I таму пускаюць дзяцей да сябе, каб своечасова не даць ім палюбіць саміх сябе: такое ўздзеянне Духу Цяжару.
I мы — даверліва цягнем тое, што ўзбатуюць на нас, цягнем
на агрубелых плячах па суровых гарах! I калі мы сплываем потам, нам кажуць: «Так, цяжка несці жыццё!»
He толькі чалавеку цяжка несці і выносіць сябе! А ўсё таму, што цягне ён на сваіх плячах надта многа непатрэбшчыны. Як вярблюд, становіцца ён на калені і даецца наўючыць.
I асабліва цяжка таму, хто дужы, вынослівы, здольны да шанавання, — надта шмат чужых, цяжкіх слоў і каштоўнасцяў наўючвае ён на сябе: і вось — жыццё яму здаецца пустэльняй!
Сапраўды! Нават многае са сваіх здабыткаў нялёгка несці! Многае ў чалавеку падобнае да вустрыцы, агіднай і слізкай, якую цяжка ўхапіць.
Потым знешняя абалонка павінна быць размаляваная, каб выглядаць высакародна, быць як бы хадайнікам за ўсё, што ўсярэдзіне.
Але і гэтай штуцы трэба яшчэ навучыцца: трэба мець скарлупу, і выдатны блізір, і мудрую слепату!
Але і тут магчымая памылка: бо тая ці іншая чалавечая абалонка была і панылая, і вельмі нагадвае шкарлупу. Шмат схаваных вартасцяў і сілы застаюцца неразгаданымі; сама далікатныя лагодкі не знаходзяць таго, хто іх ацэніць!
Жанчыны гэта ведаюць, асабліва тыя, якія высока цэняцца: крыху таўсцейшыя, крыху танчэйшыя — так часта ўвесь лёс угэтым «крыху»!
Цяжка адкрыць чалавека, а самога сябе — найцяжэй; ён часта маніць пра душу. Такое ўздзеянне Духу Цяжару.
Але адкрыў сябе той, хто кажа: вось маё дабро і маё зло. Так ён прымушае замоўкнуць крата і карліка з іх словамі: «Дабро ўсім, злоўсім».
Праўда, я не люблю і тых, у каго добрыя ўсе рэчы, а свет гэты лічыцца найлепшым. Такіх я называю ўсімзадаволенымі.
Усімзадаволенасць, якая ўмее знаходзіць смак ва ўсім, гэта не найлепшы густ! Я паважаю ўпартыя, наравістыя языкі і шлункі, якія навучыліся слоў «Я», «Так», «Не».
Але ўсё жаваць і пераварваць — гэта, бадай што, толькі ў свіней!
Увесь час паўтараць «І-А» — гэтаму навучаны толькі аслы і тыя, хто ім блізкі духам!
Майму густу патрэбныя жоўтая і ярка-чырвоная фарба, мой густ да ўсяго дамешвае кроў. Але той, хто беліць свой дом, знаходзіць сваю бяскроўную душу.
Адны закаханыя ў муміі, другія — у прывіды: і тыя, і другія аднолькава варожыя крыві і плоці. О, якія яны агідныя майму густу! Бо я люблю кроў.
I не хачу я жыць там, дзе кожны плюе, — не да густу мне гэта: бо ні ў кога няма ў роце золата; ужо лепей жыць сярод злодзеяў і клятваадступнікаў.
Але місалізнікі, якія вылізваюць пляўкі, мне яшчэ больш агідныя; а сама гнюсную жывёліну, якую я знайшоў сярод людзей, я назваў паразітам; яна не хацела кахаць, але хацела жыць за кошт кахання.
Няшчаснымі я называю ўсіх, у каго толькі адзін выбар: зрабіцца альбо лютым зверам, альбо лютым утаймавальнікам. Сярод іх я не паставіў бы свайго будана.
КНІГІ ОНЛАЙН
