Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
«Падымайся, прадонная думка, выходзь з маёй глыбіні! Я — світанак і твой ранішні певень, уставай, заспаны чарвяк, падымайся! Даўно пара табе прачнуцца ад майго голасу!
Развяжы повязі свайго слыху: слухай! Бо і я хачу цябе слухаць! Падымайся! Тут хапае грому, каб і магілы пачулі!
I сатры сон, і слепату, і тупасць з вачэй! I слухай мяне нават вачыма: бо мой голас ацаляе наваттых, што нарадзіліся сляпыя.
А прачнуўшыся — чувай вечна: не такі я, каб, разбудзіўшы прабабку, сказаць ёй: «Спідалей!»
Вось ты варушышся, пацягваешся, крэкчаш? Уставай! He крактаць павінна ты, а гаварыць! Цябе кліча бязбожнік Заратустра!
Я, Заратустра, абаронца жыцця, абаронца цярпенняў, абаронца кола — я клічу цябе, мая прадонная думка!
О, здароўя мне! Ты ідзеш, я чую цябе! Бездань мая кажа, сваю апошнюю глыбіню выставіў я на святло!
Здароўя мне! Прыходзь! Прыходзь! Падай мне руку — ха! пусці! ха-ха! — мярзота, мярзота, мярзота — горамне!»
2
Але як толькі Заратустра вымавіў гэтыя словы, упаў, як мёртвы, і доўга ляжаў нерухома, як мёртвы. Ачуняўшы, ён быў белы, дрыжаў, не сыходзіў з месца і доўта не браў ні есці, ні піць. Атрывала гэта сем дзён; але звяры не пакідалі яго ні ўночы, ні ўдзень, і толькі арол лётаў па ежу. Усё, што ён знаходзіў альбо здабываў сілаю, складваў Заратустру на ложак; так што той ляжаў сярод жоўтых і чырвоных ягад, вінаграду, сакавітых яблыкаў, кедравых арэхаў і духмяных траў. А ў ногі былі пакладзены два ягняці — цяжка далося адбіць іх у пастухоў.
Нарэшце, праз сем дзён падняўся Заратустра на ложку, узяў у рукі чырвоны яблык, панюхаў — і прыемны яму быў пах яблыка. I тады вырашылі ягоныя звяры, што пара загаварыць з ім.
«О Заратустра, — сказалі яны, — вось ужо сем дзён, як ты ляжыш з ацяжэлымі вачыма: ці не хочаш ты нарэшце ўстаць на ногі ?
Выйдзі са сваёй пячоры: свет чакае цябе, як сад. Вецер калыша густыя пахошчы, якія ляцяць да цябе, і ўсе ручаі гатовыя бегчы за табою.
Усе рэчы ўтохліся па табе, ты ж бо сем дзён ляжаў адзін: дык выйдзі з пячоры! Усе рэчы хочуць быць табе лекарамі!
Альбо, можа, новая веда прыйшла да цябе, горкая і цяжкая? Як рашчыненае цеста ляжаў ты, і вось — паднялася душа твая і выйшла за свае межы».
О звяры мае, адказаў Заратустра, балбачыце сабе і дайце мне наслухацца вас! Разбіраюць мяне вашы казані; там, дзе так балбочуць, там свет расхінаецца мне садам.
Як прыемна, што ёсць словы і гукі: словы і гукі — хіба яны не прывідныя масты і вясёлкі паміжусім, што раз'яднана навекі?
У кожнай душы — свой адмысловы свет, і свет іншай душы дляяе — светіншы.
Якраз у рэчах, найбольш паміж сабою падобных, найпрыгажэй хлусіць блізір падабенства; бо сама малую прорву найцяжэй пераскочыць.
Ці ж можа быць мне што-небудзь — па-за мною? Нічога няма па-за намі! Але чуючы гукі, мы забываемся пра гэта; як цудоўна, што мы забываемся!
Ці не на тое падораны рэчам імёны і іукі, каб чалавек прападаўпалюбасныхрэчах? Гаварыць — гэта цудоўная дурасць: гаворачы, чалавек танцуе над усімі рэчамі.
Якая прыемная ўсякая казань і падман гукамі! Гукамі танцуе наша любоў па каляровых вясёлках».
«О Заратустра, — сказалі на гэта звяры, — таму, хто думае гэтаксама, як і мы, усе рэчы танцуюць самі па сабе; усё прыходзіць, падаё адно аднаму рукі, смяецца, уцякае і зноў вяртаецца.
Усё сыходзіць, усё вяртаецца; вечна коціцца Кола Жыцця. Усё памірае, усё зноў зацвітае; вечна бяжыць Год Жыцця.
Усё разбураецца, усё будуецца зноў; вечна будуецца ўсё той самы Дом Жыцця. Усё разлучаецца і сустракаецца зноў; вечна вернае сабе застаецца Кола Жыцця.
Кожнае імгненне пачынаецца жыццё; вакол кожнага «тут» абарачаецца колападобнае «там». Сярэдзіна — усюды. Дарога вечнасці — крывая».
«Ах вы, шэльмы! Ах вы, катрыншчыкі! — адказаў Заратустра і зноў заўсміхаўся, — вы добра ведаеце, што павінна спраўдзіцца ў сем дзён;
— і як пачвара тая запаўзла мне ў горла і душыла мяне! Але я адкусіў ёй галаву і выплюнуў.
Авы, — выўжозрабілізгэтагапесенькунакатрынку? Івось, я ляжу тут, яшчэ не ачомаўся ад схваткі з той пачварай і яшчэ не ачуняў ад збавення свайго.
I вы гледзіце на ўсё гэта? О звяры мае, няўжо і вы жорсткія? Няўжо і вам, яклюдзям, падабалася глядзець на жудасныя пакутымае? Бочалавек — сама жорсткі звер.
Трагедыі, крыжаванні, бой быкоў — усё гэта было ў яго дагэтуль найбольшай радасцю на зямлі; і калі ён прыдумаў пекла, дык пекла зрабілася яму на зямлі небам.
Калі вялікі чалавек крычыць — тут і лётам ляціць да яго маленькі, пажадліва высалапіўшы язык, і называе гэта — «спагадаю».
3 якім запалам маленькія людзі — асабліва паэты — вінавацяць жыццё на словах! Паслухайце іх, але не прапусціце задаволенасці, якая гучыць у кожнай іхняй скарзе!
Жыццё імгненна перамагае сваіх вінаваўцаў. «Ты любіш мяне? — пытаецца яно бессаромна.
Пачакай крыху, пакуль што мне няма калі разбірацца з табою».
3 сабою чалавек — сама жорсткі звер; але ў кожнага, хто называе сябе «грэшнікам», «тым хто нясе крыж свой» альбо «пакаянцам», не прапусціце пахацінства, якое гучыцьукожнай ягонай скарзе і асудзе!
Але кажучы ўсё гэта, ці не раблюся і я сам абвінаваўцам чалавека? О звяры мае, вось адзінае, чаго я навучыўся да гэтага часу: усё ліхое ў чалавеку патрэбна яму дзеля яго ж дабра і ўсяго найлепшага,
— усё благое і ліхое ёсць найлепшая сіла і цвёрды камень у руцэ ў найвялікшага творцы; чалавеку трэба рабіцца ўсё лепшым і злейшым.
Але не на тым веданні я быў распяты, што чалавек злы, наадварот, я крычу, як дагэтуль ніхто не крычаў:
«О,якая нікчэмнасць усё ліхоцце ягонае! О, якое дробнае ўсё яго найлепшае!»
Запаўзлі мне ў горла і душылі мяне велізарная перанасычанасць чалавекам і прадказанні прарока: «Усё роўна нішто не мае ўзнагароды сваёй, веданне душыць».
Доўгае сутонне слалася перад мною; да смерці стомленая і на смерць п'яная скруха мармытала, пазяхаючы:
«Вечна вяртаецца ён, той маленькі чалавек, ад якога ты так стаміўся» — так, пазяхаючы, казала скруха мая, пацягвалася і не магла заснуць.
Нарокі мае сядзелі на ўсіх магілах чалавечых і не маглі падняцца; зітханні мае і пытанні ўдзень і ўначы турзалі мяне скаргамі, і душылі, і злавесна кракалі:
«О, чалавек заўсёды вяртаецца! Маленькі чалавек вечна вяртаецца!»
Калісьці я бачыў абодвух голых — сама вялікага чалавека і сама малога: надта падобныя яны адзін да аднаго — нават у сама вялікім яшчэ залішне чалавечага!
Нават сама вялікі — які ж ён яшчэ малы! — гэта было маё перанасычэнне чалавекам! А вечнае вяртанне маленькага чалавека адварочвала мяне ад жыцця агідаю!
О агіда! Агіда! Агіда!» — так казаў Заратустра, уздыхаючы і здрыгаючыся; бо згадаў ён сваю хваробу. Але звяры не далі яму дагаварыць казань.
«Не гавары болей, о ты, што выздараўліваеш! — адказвалі яны яму. — Лепей выйдзі вонкі, туды, дзе свет, быццам сад, чакае цябе.
Ідзі да ружаў, і да пчол, і да чародаў галубоў! Але спачатку ідзі да пеўчых птушак — і навучыся ў іх спяваць!
Бо спевы — таму, хто папраўляецца; а здароваму — казані. Ну, а як што і здароваму закарціць спяваць, дык песні ягоныя будуць не такія».
«Ах вы шэльмы і катрыншчыкі, замоўкніце! — адказваўЗаратустра, смеючыся са сваіх звяроў. — Вы добра ведаеце, якую ўцеху здабьгў я сабе за гэтыя сем дзён!
Мне трэба зноў спяваць — вось тая ўцеха і цаленне, якія ўведаўя: ці не хочаце вы і з гэтага зрабіць вулічную песеньку?»
«Не кажы болей, — зноўадказваліямузвяры, — лепейзрабі сабе ліру, о, каторы ацаляецца, новую ліру!
Згадзіся ж, о Заратустра! Новым песням патрэбна і новая ліра.
Спевамі, нгумнай радасцю і новымі песнямі гой душу сваю,
Заратустра: каб ты мог несці цяжар вялікага лёсу свайго, — долі, якая ніколі дагэтуль не выпадала чалавеку!
Бо добра ведаюць твае звяры, о Заратустра, хто ты і кім павінен зрабіцца: ты — настаўнік Бечнага Вяртання, — гэта ад сёння доля твая!
Ты павінен першы звеставаць гэта вучэнне — і як жа твой вялікі лёс не будзе таксама найвялікшай небяспекай і хваробай!
Вось мы ведаем, як вучыш ты: што ўсе рэчы вечна вяртаюцца, а з імі і мы самі, што мы існавалі ўжо безліч колькі разоў, а з намі — усе рэчы.
Ты вучыш, што ёсць Вялікі Год станаўлення, незвычайны год-волат; нібы клепсідра, павінен ён абарачацца зноў і зноў, каб нанава напаўняцца і зноў цячы;
— і ўсе гэтыя гады роўныя самім сабе, як у сама вялікім, так і ў сама малым; і самыя мы ў кожны Вялікі Год роўныя сабе, як у сама вялікім, так і ў сама малым.
I калі б ты цяпер захацеў памерці, о Заратустра, дык мы ведаем і тое, што б ты тады пачаў гаварыць пра сябе. Але звяры твае просяць, каб ты пакуль што не паміраў!
Без страху, глыбока ўздыхаючы ад шчасця, ты казаў бы: бо цяжар велізарнае ношы быў бы з цябе зняты, о найцярплівейшы!
«Вось я паміраю і знікаю, — такія былі б твае словы, — і ў імгненне ператвараюся ў нішто. Душы такія ж смяротныя, як і целы.
Але сувязь прычын, у якія я ўплецены, зноў вернецца і зноў створыць мяне! I сам я — адна з прычын Вечнага Вяртання.
Я вяртаюся — разам з гэтым сонцам, з гэтай зямлёй; з гэтымі арлом і змяёй — не дзеля нейкага новага, альбо лепшага, альбо падобнага жыцця:
Я вечна вяртаюся да гэтага жыцця як у сама вялікім, так і ў сама малым, каб зноў вучыць пра Вечнае Вяртанне ўсіх рэчаў.
— каб зноў сказаць сваё слова пра Вялікі Полудзень зямлі і чалавека, каб зноў звеставаць людзям пра Звышчалавека.
Я сказаў слова і гіну ў імя яго: так хоча вечны лёс мой — я гіну як прадвеснік!
Настаў час, калі кожны, хто гіне і ідзе да схілу свайго, дабрасловіць сам сябе. Так канчаецца захад Заратустры»...
Сказаўшы гэтыя словы, звяры замоўклі і чакалі адказу Заратустры: але ён не заўважыў, што спыніліся іх прамовы. Нібы ў сне, ціха ляжаў ён з заплюшчанымі вачыма, хоць і не спаў, — бо ён тутарыў са сваёю душою. I тады змяя і арол, бачачы, што ахінула яго маўчанне, ушанавалі вялікую цішыню, якая абступіла яго, і асцярожна адышлі.
Пра вялікае тамленне
«О душа мая, я навучыўцябе гаварыць «Сёння», і «Колісь», і «Раней», і навучыў карагодзіць над усімі «Тут», «Туды», і «Там».
О душа мая, з усіх закуткаў я вывеў цябе і ачысціў ад пылу, павуціны і мораку.
О душа мая, я змыў з цябе дробны сорам і загуменную цноту і пераканаў стаяць голай пад позіркам сонца.
Бурай, імяякой — дух, бушаваўянадрасхваляванымморам тваім; усе хмары я разагнаў над табою і задушыў душагуба, які называецца «Грэх».
КНІГІ ОНЛАЙН
