Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
(Але тут і асёл загаварыў: выразна і не без ліхое подумкі ён сказаў — «І-А»),
У год народзінаў Хрыста Сівіла, калі была пад чаркай, заявіла:
О гора! Якусё змарнела, ўпала нізка
У колісь велічнай дзяржаве Рымскай: Сталіцу свету блуд заеў! Агіда!
СтаўЦэзар быдлам, наватБог — стаўжыдам!»
2
Каралі пацешыліся з Заратустравых рыфмовак, а каторы справа сказаў: «О Заратустра, як разумна зрабілі мы, што пайшлі пабачыцца з табою!
Бо ворагі твае ў люстэрка паказалі нам твой вобраз: і ў тым люстэрку ты паявіўся ў вобразе дэмана, са з'едлівай усмешкай, нам аж страшна стала.
Але і гэта не дапамагло! Зноўі зноў ты кроіўнам вушы і сэрцы сваімі выслоўямі. Нарэшце мы сказалі: а ці не ўсё роўна, які ён з сябе! Трэба слухаць яго, таго, хто павучае: «Вы павінны любіць мір як сродак да новай вайны, і кароткі мір болып, чым доўгі!»
Ніхто яшчэ не казаў такіх ваяўнічых слоў: «Што ёсць дабро? Дабро — гэта быць адважным, дабро — гэта вайна, якая асвячае любую мэту».
О Заратустра, ад гэтых слоў бацькоўская кроў забушавала ў нашых жылах: быццам сама вясна загаварыла да бочак са старым віном.
Калі мячы скліньваліся з мячамі, нібы акрываўленыя змеі, тады бацькі нашы любілі жыццё; мірнае сонца ў мірным небе здавалася ім нежыццёвым і халодным, а доўгі мір быў ганьбаю.
Як уздыхалі яны, бацькі нашыя, калі бачылі на сцяне бліскучыя вышчарбленыя мячы! Нібы мячы гэтыя, прагнулі яны вайны. Бо меч хоча ўпівацца крывёю і ззяе ад палкага жадання»...
Пакуль каралі палка і захоплена балабонілі пра шчасце сваіх бацькоў, Заратустру моцна закарцела пасмяяцца з іхняга палу,
бо на вочы відаць было, што каралі гэтыя — з высакароднымі, тонкімі рысамітвару — зусімміралюбныя. Але перасіліўсябе. «Нуштож! — сказаўён. — Вось дарога, якая вядзе да Заратустравай пячоры; доўгі будзе сённяшні вечар! А цяпер я пакіну вас: мяне кліча крык на дапамоту.
Г эта гонар маёй пячоры, калі самі каралі будуць сядзець у ёй і чакаць, але канечне, доўгая будзе чаканка ў іх!
Ну добра! Нічога не зробіш! Дзе сёння найлепш вывучваюцца чакаць, як не пры двары? I ўся каралеўская цнота, якая яшчэ засталася ў іх, ці ж не кажа яна: умець чакаць?»
Так сказаў Заратустра.
П’яўка
Заратустра, увесь у сваіх думках, ішоў далей, спускаючыся з гор, па лясах, міма балацін; і, як яно можа стацца з кожным, хто разважае пра цяжае і нялёгкае, незнарок на кагосьці наступіў. I вось — у твар яму адразу пырснулі крыкі болю, два праклёны і дваццаць два брыдкія кленічы, аж Заратустра, спалохаўшыся, замахнуўся кіем і ўдарыў таго, на каго наступіў. Але адразу спахапіўся, і сэрца яго смяялася з дурасці, якую толькі што зрабіў.
«Даруй, — сказаў ён чалавеку, які падняўся са змрочным тварам, — не сярдуй і паслухай спачатку такое прыпавесці
— пра тое, як адзін дарожнік, які марыў пра нешта далёкае, на пустой вуліцы незнарок штурхнуўнагой сабаку, што заснуў на сонцы;
— і як абодва падскочылі і кінуліся адзін на аднаго, нібы заклятыя ворагі, абодва перапалоханыя да смерці, — гэтаксама атрымалася і ў нас.
I ўсё ж — як мала было трэба, каб яны абышліся адзін з адным ласкава, сабака і дарожнік. Абодва ж яны — адзінокія!»
«Хто б ты ні быў, — усё яшчэ гневаючыся, сказаў незнаёмы, — ты моцна зачапіў мяне не толькі нагою, але і гэтым параўнаннем!
Дзівіся, ці ж я сабака?» — I з гэтымі словамі ён падняўся
і выняў сваю голую руку з твані. А да гэтага ён, затаіўшыся і прыпаўшы да зямлі, ляжаў каля вады, як паляўнічы, калі высочвае дзічыну.
«Што ты робіш, — усклікнуў Заратустра спалохана, убачыўшы, што па руцэ незнаёмага цячэ кроў, — што ты тут робіш, няшчасны? Ці не ўкусіла цябе якая гнюсота?»
Але скрываўлены ўсміхнуўся, хоць і не прайшоў яшчэ гнеў уяго. «Атабешто? — адказаў ён і хацеў адысці. — Тутяўсябе дома, на сваіх пашах. Хай у мяне пытаецца, хто хоча: але перад кожным асталопам я не збіраюся перападаць».
«Ты памыляешся, спагадліва сказаў Заратустра, стрымліваючы яго, — ты тут не ў сябе дома, а ў маім царстве, і ў ім нікому не павінна быць блага.
Называй мяне як хочаш, — а я той, кім павінен быць. Сам сябе я называю Заратустра.
Вось што! Там угары дарога вядзе да маёй пячоры — гэта недалёка; ці не хочаш ты ў мяне загоіць свае раны?
He пашанцавала табе ў гэтым жыцці, няшчасны: спачатку цябе ўкусіў звер, потым на цябе наступіў чалавек!»
Але пачуўшы імя Заратустры, пацярпелы перамяніўся. «Як пашанцавала! — усклікнуў ён. — Калі што яшчэ і мучыць мяне з жыццём, цепліць маю цікаўнасць, дык гэта адзін-адзіны чалавек — Заратустра, адно-адзінае стварэнне — п'яўка.
На тое я і ляжу каля балота, як рыбак, і вось ужо разоў мо з дзесяць упівалася мне ў руку п'яўка, а цяпер куды больш цудоўную п'яўку прынадзіла мая кроў — самога Заратустру!
О шчасце! О цуд! Хай будзе пахвалёны той дзень, які прывёў мяне да гэтай балаціны! Хай будзе пахвалёная найлепшая, наймацнейшая п'яўка з усіх, што жывуць сёння, хай будзе пахвалёная п'яўка сумлення — Заратустра!»
Так сказаў незнаёмы; і Заратустра бьгў рады з ягоных слоў і пашаноўнай манеры гаварыць. «Хто ты? — спытаўся ён, падаючы яму руку. — Яшчэ шмат паміж намі нявысветленага і няяснага, але, здаецца, светлы дзень ужо распагоджваеца».
Я — сумленны духам, — адказаў той, — а ў справах духу цяжка знайсці чалавека больш строгага, цвёрдага і мэтанакіраванага за мяне, акрамя таго, у каго я вучыўся, — я кажу пра самога Заратустру.
Лепей не ведаць нічога, чым многае — напалавіну! Лепей на маю рызыку быць дурнем, чым мудрацом за кошт чужых думак! Я дашукваюся асновы:
— няважна, малая яна ці вялікая, называецца балотам альбо небам. Хай аснова гэтая будзе шырынёю хоць з далоню — мне досыць: хай толькі яна будзе аснова, на якой можна ўцвердзіцца!
— хай шырынёю хоць з далоню: на ёй можна ўцвердзіцца. У сапраўды сумленным спазнанні няма вялікага і малога».
«Дык, можа, ты даследчык п'явак? — спытаўся Заратустра. — Можа, ты, сумленны духам, да апошніх асноваў даследуеш п'яўку?»
«О Заратустра, — адказаў сумленны духам, — гэта было б аж-аж, калі б я адважыўся на гэта!
Калі што і спазнаў я, дык гэта п'яўчыныя мазгі: гэта — мой свет!
Сапраўды, гэта цэлы свет! Але даруй, тутужо гаворыць мой гонар, бо ў гэтым няма мне раўні. Таму і сказаў я, што тут — я ў сябе дома.
Даўно ўжо даследую я гэтую адзіную рэч, мазгі, п'яўчыныя, каб коўзкая ісціна не выкаўзнулася ад мяне! Тут — маё царства!
— дзеля гэтага я ахвяраваў усім, праз адно гэта ўсё мне з'абыякавела; і побач з веданнем маім — цемра невуцтва.
Сумленне майго духу патрабуе ад мяне, каб я ведаў штонебудзь адно і не ведаў нічога іншага: мне агідныя ўсе палавіністыя духам, усе туманныя, напышлівыя, замроеныя.
Там, дзе канчаецца сумленнасць мая, я сляпы, і хачу быць сляпым. Але дзе я хачу ведаць, я хачу быць сумленным, а значыцца — строгім, цвёрдым, мэтанакіраваным, жорсткім і неўблагальным.
Ты сказаў калісьці, о Заратустра: «Дух ёсць жыццё, якое само падцінае жыццё»; гэта прывабіла мяне і прывяло да твайго вучэння. I сапраўды, сваёю крывёю памножыўя веды свае!»
«I гэта відавочна», — адказаў Заратустра: бо з рукі сумленнага духам усё яшчэ лілася кроў. Дзесяць п'явак упіліся яму ўруку.
«О ты, дзіўны прыяцель, як добра вучыць мяне такая віда-
вочнасць — ты сам! I магчыма, не ўсё асмеліўся б я даверыць твайму слыху, такому зыскліваму!
Ну што ж! тут мы і разыдземся! Але я хачу зноў пабачыцца з табою. Там, угары, дарога да маёй пячоры: сёння ноччу ты будзь маім жаданым госцем!
Я хачу загоіць таксама і раны твайго цела, на якое я наступіў: я яшчэ падумаю пра гэта. А цяпер мне трэба спяшацца — мяне кліча крык на дапамогу!»
Так сказаў Заратустра.
Чарадзей
і
Але калі Заратустра абагнуў скалу, ён убачыў непадалёк, на роўнай дарозе, чалавека, які курчыўся, як апантаны нячыстым, і, нарэшце, кінуўся ніцма на зямлю. «Пастой! — сказаў Заратустрв свайму сэрцу. — Гэта, мабыць, іёсцьтойвышэйшы чалавек, чый пакутлівы крык пра дапамогу я чуў; зірну, ці нельга яму чым-небудзь памагчы». Але збегшы ўніз да таго месца, дзе ляжаў чалавек, ён убачыў перад сабою старога: дрыжыкі білі таго, вочы былі нерухомыя, і як ні маніўся Заратустра паставіць яго на ногі, усё было марна. Здавалася, няшчасны нават не заўважаў, што побач з ім нехта ёсць; шкада было глядзець, як ён роспачна акідаўся па баках, быццам пакінуты цэлым светам і бязмежна адзінокі. Нарэшце, пасля ўсіх гэтых канвульсіяў, ён загаласіў:
О, хто мяне адагрэе? Хто любіць мяне?
Дайце цяпла вашых рук,
Дайце вутолля астыламу сэрцу!
Ледзьве жывы, Б'юсяяўкурчахнязнанайхваробы, — Іголкі калючыя моцнае сцюжы Пранізваюць плоць,
Я трымчу —
Ты, Думка, ты гоніш мяне!
Схаваны за хмарамі лоўчы!
Жахлівы! He мае імя!
Твой позірк пагардлівы б'е, як маланка
3 непрагляднае цемры,
I вось я ляжу ў пакутлівых курчах
I ўсе спрадвечныя скрухі і мукі спасціглі мяне, О Жорсткі лоўчы! Нязведаны Божа!
Бі мацней і глыбей!
Праніжы, разатні маё сэрца!
О, чаму мучыш мяне тупымі стрэламі?
Што яшчэ ўбачыў у мне
Твой зларадны, маланкавы позірк, Позірк Боства, якое ніколі не мецьме патолі з відовішча мук
He, не пагібелі прагнеш маёй, А цярпенняў!
Навошта мяне ты катуеш,
Зларадны, нязведаны Божа?
Я адчуваю, як крадзешся ты, Чаго хочаш ты ад мяне сярод ночы?
Адкажы!
Ты гняцеш, ты ўціскаеш мяне.
О! Ты ўжо блізка!
Прэч! Прэч!
Ты чуеш дыханне маё,
Ты падслухоўваеш сэрца,
Ты, раўнівец! Да чаго ж ты раўнуеш мяне?
Прэч! Прэч!
А гэтая лесвіца — навошта янатабе?
Хочаш пранікнуць
У сэрца?
У схаваныя думкі?
Бессаромны зладзюга!
Што ты намысліў украсці?
Што спадзяешся выведаць?
Што спрабуеш выпытаць?
Кат!
Бог тартураў і смерці!
Альбо мушу я, як сабака,
Поўзаць перад табою
I цалкам аддацца табе, віляючы хвастом?
Дарэмна! Укалі ж мацней, Сама жорсткае джала!
He, я не сабака твой, я — твая дзічына, Жахлівы лоўчы!
Я — сама горды з палонных тваіх, Схаваны хмарамі разбойнік!
Гавары ж,
Схаваны ў маланках!
Засаднік пільны на дарогах!
Што табе трэба, Невядомы?
Што? Ты выкупу хочаш? Што магу табе даць? «Зышчы многа», — раіць гонар!
Будзь стрыманы», — кажа гонар другі!
Ха-ха!
Мяне — хочаш ты ? Мяне ?
Мяне ўсяго?..
Ха-ха! катуеш мяне,
О, неразумны, ты прыніжаеш мой гонар!
Дай мне любові — хто сагрэе мяне?
КНІГІ ОНЛАЙН
