Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
— о, як не імкнуцца мне палымяна да Вечнасці і да шлюбнага пярсцёнка над усімі пярсцёнкамі — да Пярсцёнка Вяртання!
Ніколі яшчэ не сустракаў я жанчыны, ад якое хацеў бы дзяцей, акрамя той, якую кахаю: бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
Бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
3
Калі раней да мяне прыходзіла натхненне, якое брала пачатак ад таго жыватворнага дыхання, ад той нябеснай неабходнасці, што нават выпадковасці прымушае зорна карагодзіцца;
калі я смяяўся калісьці смехам стваральнай маланкі, за якою грозна, але непакорліва ідзе гром дзеяў;
калі колісь сядзеў з божышчамі за гульнёвым сталом зямлі і гуляў з імі ў косці, так што зямля дрыжала і пакрывалася шчылінамі, вырыгаючы ў прастору патокі агню:
— бо зямля — гэта стол божышчаў, які ўздрыгвае ад іх гульнёвых касцей і новых творчых размоваў:
— о, як не імкнуцца мне палымяна да Вечнасці і да шлюбнага пярсцёнка над усімі пярсцёнкамі — да Пярсцёнка Вяртання!
Ніколі яшчэ не сустракаў я жанчыны, ад якое хацеў бы дзяцей, акрамя той, якую кахаю: бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
Бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
4
Калі за адзін глыток выпіваў я калісьці пеністы моцны трунак з кубка, у якім была прыгатаваная сумесь усіх рэчаў:
калі рука мая змешвала разам далёкае і блізкае дадаючы агню ў дух, да цярпенняў — радасць, да благога — добрае;
калі я сам — драбінка той выбаўляльнай солі, чыёй сілай у тым кубку нараджаецца добрая сумесь:
— бо ёсць соль, якая звязвае дабро са злом, і нават самое зло будзе добрай прыправай і шумавіннем лішку, што б'е цераз край:
— о, як не імкнуцца мне палымяна да Вечнасці і да шлюбнага пярсцёнка надусімі пярсцёнкамі — да Пярсцёнка Вяртання!
Ніколі яшчэ не сустракаў я жанчыны, ад якое хацеў бы дзяцей, акрамя той, якую хахаю: бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
Бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
5
Калі я люблю мора і ўсё, што роднаснае мору, асабліва калі яно гнеўна супярэчыць мне;
калі ёсць ува мне тая радасць пошуку, што імкне ветразі насустрач нязведанаму, калі ёсцьу радасці маёй радасць марака;
каліколісьрадасцьмаяўсклікала: «Берагзнікзвачэй — сёння апалі з мяне апошнія путы,
— бясконцасць бушуе навокал, дзесьці там, далёка, вабна ззяе прастора і час, наперад! Мацуйся, старое сэрца!»:
— о, як не імкнуцца мне палымяна да Вечнасці і да шлюбнага пярсцёнка над усімі пярсцёнкамі — да Пярсцёнка Вяртання!
Ніколі яшчэ не сустракаў я жанчыны, ад якое хацеў бы дзяцей, акрамя той, якую кахаю: бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
Бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
6
Калідабрачыннасцьмая — дабрачыннасцьтанцора, іячаста абедзвюма нагамі ныраў у залаціста-аксамітны экстаз;
калі злосць мая — злосць смяшлівая, што жыве сярод ружаў ілілеяў;
— а ў смеху ўсё благое адно каля аднога, але асвячонае і апраўданае боскасцю сваёю;
— і калі ў тым альфа і амега мая, каб усё цяжкае зрабілася лёгкім, усякае цела, і танцавала, а дух зрабіўся птушкай: і праўда, гэта і ёсць альфа і амега мая!
— о, як не імкнуцца мне палымяна да Вечнасці і да шлюбнага пярсцёнка надусімі пярсцёнкамі — да Пярсцёнка Вяртання!
Ніколі яшчэ не сустракаў я жанчыны, ад якое хацеў бы дзяцей, акрамя той, якую кахаю: бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
Бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
7
Калі колісь я распасціраў над сабою ціхае неба і на сваіх крылах імкнуўся ў свае нябёсы;
— калі, гуляючы, я плаваў у глыбінях святла, і птушка-мудрасць прылятала да свабоды маёй;
— і казала мне так: «Зірні, няма ні верху, ні нізу! Усюды ўзлятай, ці то ўгору, а ці то ўніз — ты ж лёгкі! Спявай! Перастань гаварыць;
— ці ж усе словы створаны не для цяжкіх? Ці ж усе словы не хлусяцьлёгкім! Спявай! Перастань гаварыць!»
— о, як не імкнуцца мне палымяна да Вечнасці і да шлюбнага пярсцёнка над усімі пярсцёнкамі — да Пярсцёнка Вяртання!
Ніколі яшчэ не сустракаў я жанчыны, ад якое хацеў бы дзяцей, акрамя той, якую кахаю: бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
Бо я кахаю цябе, о Вечнасць!
ЧАСТКА ЧАЦВЕРТАЯ I АПОШНЯЯ
— «О, дзе ў свеце хто нарабіў большага глупства, як мілажальнікі? I што ўсвеце спрычыніла болей пакут, чым дурасць мілажальных? Гора тым, якія любяць, алеяшчэне дасягнулі вышыні, якая вышэй за іхшлажаль! Сказаўмне аднаго разу д'ябал: «ІўБога есць сваё пекла: гэта Ягонаялюбоўдалюдзей». Анядаўна я чуў адяго: «Богпамёр, адмілажальнасцісваёй далюдзей памёр ён».
Заратустра. Пра мілажальных
Мядовая ахвяра
I зноў беглі месяцы і гады над душой Заратустры, а ён не заўважаў гэтага; але валасы ў яго пасівелі. Аднаго разу сядзеў ён на камені каля пячоры і моўчкі глядзеў удалечыню на ўздыбленыя марскія нетры; звяры яго задуменна, пахаджалі вакол і, нарэшце, спыніліся перад ім.
«О Заратустра, — сказалі яны, — ці не цікуеш ты за сваім шчасцем?»
«Што мне тое шчасце! — адказаў Заратустра. Даўно ўжо я не імкнуся да шчасця — я імкнуся да свае справы». — «О Заратустра, — сказалі звяры, — ты кажаш так, быццам паверх усякае меры перапоўнены дабром. Быццам ты плывеш у блакітным возерышчасця!» — «Ахвы, хітруны, — адказаў Заратустра, усміхаючыся, — які ўдалы вобраз вы выбралі! Аднак вы ведаеце, што шчасце маё цяжкае і не падобнае на
рухлівую хвалю: яно гняце і не адстае ад мяне, быццам растопленая смала».
Тады звяры зноў задумаліся і пачалі хадзіць вакол, пасля зноўспынілісяперадім. «О Заратустра, — казаліяны, — дык вось чаму ты робішся ўсё жаўцейшы і чарнейшы, хоць валасы твае бялеюць і робяцца падобнымі налён? Глянь, ты і праўда нібытаўвесь у смале!» — «Ды што вы такое кажаце, звярове мае, — смеючыся адказаў Заратустра! — праўда, абылгаў я сваё шчасце, параўнаўшы яго з смалой. 3 усімі пладамі, якія спеюць, адбываецца тое самае, што і са мною. Гэта — мёд у жылах маіх; ён згушчае маю кроў, а душу робіць спакайнейшаю». — «Мабыць, так яно і ёсць, — адказалі звяры, набліжаючыся да яго, — а ці не хочаш ты сёння падняцца на высокую гару? Паветра празрыстае, і з гары свет лепей бачыцца, чым калі-небудзь іншым часам». — «Так яно, звярове мае, — адказваў ён, — цудоўная ваша парада па сэрцы мне: я падымуся на высокую гару! Але паклапаціцеся, каб у мяне быў мёд — жоўты, чысты, празрысты, халодны, як лёд, залацісты сотавы мёд. Бо ведайце, — там, угары, я хачу прынесці мядовую ахвяру».
Але калі Заратустра дабраўся да вяршыні гары, ён адаслаў звяроў, якія ішлі з ім, дамоў, і ўжо як убачыў, што застаўся адзін, шчыра засмяяўся і, азірнуўшыся, сказаў:
«Я гаварыў пра ахвяры і пра мядовую ахвяру: гэта была толькі зачэпка і, шчыра кажучы, карыснае дзівацтва! Тут, угары, я магу гаварыць вальней, чым перад пячорамі пустэльнікаў і свойскімі жывёламі.
Ахвяраваць? Хутчэй я распускаю тое, што мне дораць, — марнатраўца з тысячай рук: як мне назваць гэта ахвярай!
I калі я хацеў мёду, я хацеў толькі прынады салодкага, густога мядовага соку, якім ласуюцца бурклівыя мядзведзі і дзівосныя драпежныя птушкі:
— найлепшай прынады, якая так патрэбна паляўнічым і рыбакам. Бо калі гэты свет падобны на лес, населены дзікімі звярамі, і на паляўнічыя абшары, дык, па-мойму, ён яшчэ болып падобны на бяздоннае і поўнае мора,
— на мора, поўнае стракатых рыб і крабаў, мора, якое парадавала б нават багоў, калі б яны захацелі самі парабіцца
рыбакамі і закідваць мярэжы: такі багаты гэты свет на вялікія і малыя дзівосы!
Асабліва свет людскі, людское мора: я закідваю ў яго залатую вуду і кажу: расхініся, бездань людская!
Расхініся і выкінь мне рыб і бліскучых крабаў! Найлепшай прынадай наджу я сёння дзівосных чалавечых рыб!
— само сваё шчасце я закідваю ўдалячынь, ва ўсе староны, паміж усходам, зенітам і захадам, каб убачыць, ці многа рыб сярод людзей пачне трапятацца і тузацца на прынадзе майго шчасця,
— пакуль, падчапіўшыся на вострыя, схаваныя кручкі, не давядзецца ім — гэтым каляровым плотачкам бездані — дасягнуць маёй вышыні, вышыні сама зацятага лаўца чалавекаў і рыб.
Бо такі я ад пачатку, заваблівы і панадны, цягну ўгору і ўзвышаю, выхоўваю і прыглядваю, бо нездарма ж я калісьці казаў сам сабе: «Будзь тым, хто ты ёсць!»
Няхай жа цяпер яны падымаюцца ўгору, да мяне: бо я чакаю азнакі, якая абвяшчае, што пачалася гадзіна сыходу майго; а сам я пакуль яшчэ не апускаюся ў людское мора, у якое сваім часам мецьму апусціцца.
Таму і чакаю я ў гэтых гарах, хітры і пакеплівы, без цярплівасці і нецярплівасці, а, бадай, як той, хто ўжо развучыўся трываць, бо «трываць» яму ўжо больш не даводзіцца.
Бо не спяшаецца доля мая: няйначай, забылася на мяне! Альбо прысела ўхаладок за якім-небудзь каменем і ловіць мух ?
I сапраўды, за тое я ўдзячны сваёй вечнай долі, што яна не падганяе і не прыспешвае мяне, і не шкадуе яна часу на жарты і злосць: вось і сёння падняўся я на гэту высокую гару, каб лавіць рыб.
Ці лавіў хто калі-небудзь рыбу ў высокіх гарах? Але хай бязглуздае тое, што я раблю тут, утары: гэта ўсё-такі лепш, чым сядзець там, унізе, — урачыстым, пажаўцелым і пазелянелым ад чакання,
— надзьмугым ад чакання і гнеўным, як завыванне свяшчэннай буры, якая нецярпліваляціцьзгорудалінызлямантам: «Слухайце, а то я ўдару вас божым бічом!»
Няма ў мяне непрыязні да гэтых гняўлівых, бо прыдатныя
яны пад кпіны мае! Яны і павінны быць настолькі нецярплівыя, гэтыя велізарныя, грымучыя барабаны: а раптам, калі ім сёння не дадуць слова, не атрымаюць яны яго ніколі?
Але я і доля мая, мы не звяртаемся ні да «Сёння», ні да «Ніколі»: у нас ёсць цярплівасць і час, наватлішак і таго і другога, каб гаварыць. Бо калісьці ж павінен прыйсці ён, і нас ён тады не міне.
Хто ж гэта павінен прыйсці і нас не мінуць? — Наш Вялікі Выпадак, наша вялікае, будучае царства зямное, тысячагадовае царства Заратустры.
Ці далёка яшчэ да яго, да гэтага царства? Што мне да таго! Аднак не слабне ад гэтага мая вернасць — на гэтым стаю, стаю моцна, на абедзвюх нагах,
— на гэтай вечнай аснове, на цвёрдых, створаных ад пачатку камянях, на найвышэйшых цвярдынях спрадвечных гор, дзе сыходзяцца вятры, як каля мяжы бураў, пытаючыся — дзе? куды? адкуль?
Смейся, смейся, добрая лютасць мая! Скідай уніз у даліны свой смех, які ззяе пагардай! Самацудоўныхрыбін сяродлюдзей прынадзь ззяннем сваім!
I ўсё, што належыць мне ва ўсіх морах, тое, што ва ўсім — маё-і-мне: гэта вылаві мне, гэта дастань з глыбіняў наверх. Вось чаго чакаю я, сама ліхі з усіх лаўцоў.
КНІГІ ОНЛАЙН
