Так сказаў Заратустра
Кніга ўсім і нікому
Фрыдрых Ніцшэ
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 280с.
Мінск 2015
Але сонца маёй любові горача апаліла мяне, у сваім соку варыўся Заратустра; і тады над мною праляцелі цень і сумненне.
Я прагнуўужо зімы імарозу: «О, калі б зіма і марозпрымусілі мяне ляскаць зубамі і дрыжаць ад сцюжы!» — уздыхаў я. I вось, — падняліся ад мяне ледзяныя туманы.
Маё мінулае разграбло свае магілы, прачнуліся смуткі, пахаваныя жыўцом, — яны толькі драмалі, схаваныя ў саванах.
I ўсё клікала мяне ў знаках і азнаках: «Пара!» Але я не чуў, пакуль, нарэшце, не скаланулася мая бездань, пакуль не апякла мяне думка.
О думка мая, што прыйшла з бездані! Калі ж хопіць у мяне сілы чуць, як ты ўстаеш са сваёй магілы, і не дрыжаць пры гэтым?
Да самага горла даходзяць удары майго сэрца, калі адчуваю, як ты паўстаеш ува мне! Ад самога твайго маўчання ў мяне зацінае дух, калі ты маўчыпі, бяздонная!
Ніколі я не адважваўся клікаць цябе на святло: годзе ўжо і таго, што насіў я цябе ў сабе! Яшчэ бракавала мне сілы на апошнюю мужнасць ільва, на найвышэйшую адвагу ягонае волі.
Шмат жахлівага было мне ў тваім цяжары: але калі-небудзь я здабуду яшчэ сілу і ільвіны рык, які выкліча цябе з мяне!
I толькі адолеўшы ў сабе гэта, я адолею і большае: і перамога будзе пячаткаю маёй дасканаласці!
А пакуль што я вандрую па невядомых морах; дагаджае мне выпадак. Я гляджу наперад і назад — і не бачу канца.
He настала яшчэ гадзіна маёй апошняй барацьбы: магчыма, яна ўжо блізка? Жыццё і мора навокал вабяць мяне падступнай — сапраўды падступнай — прыгажосцю!
О паполудню жыцця майго! О надвячорак шчасця! О прыстань у бурлівым моры! О мір і спакой сярод невядомага! Як мала я вам давяраю!
Праўда, не давяраю я вашай падступнай прыгажосці! Я падобны на закаханага, які не верыць залішне пяшчотнай усмешцы.
Як ён, раўнівы, штурхае ад сябе каханую, пяшчотны ў суровасці сваёй, — так і я адштурхоўваю шчасную гадзіну.
Прэч ад мяне, шчасная гадзіна! Супроць маёй волі прыйшла з табой шчаснасць. Гатовы на сама глыбокую скруху, я стаю тут: прыйшла ты не ўчас!
Прэч ад мяне, шчасная гадзіна! Лепей знайдзі сабе сховішча там, у сваіх дзяцей! Спяшайся! I яшчэ да вечара перадай ім дабраславенне майго шчасця!
Блізка ўжо вечар: сонца садзіцца. Адышло маё шчасце!»
Так сказаў Заратустра. Цэлую ноч ён чакаў, калі да яго завітае няшчасце: але марна чакаў. Ноч была ясная і ціхая, і само шчасце ўсё бліжэй, бліжэй падступалася да яго. А на золку засмяяўся Заратустра сэрцу свайму і сказаў пакепліва: «Шчасце бегае за мною. Гэта таму, што я не бегаю за жанчынамі. Ашчасце — жанчына».
На досвітку
«О неба нада мною, о Чыстае! Глыбокае! О Бездань святла! Сузіраючы цябе, я трымчу ад боскіх жаданняў.
Кінуцца ў тваю вышыню — гэта мая глыбіня! Схавацца ўтваючысціню — гэтамая нявіннасць!
Бога хавае яго прыгажосць: так ты хаваеш свае зоркі. Ты маўчыш: так ты мне абвяшчаеш сваю мудрасць.
Маўкліва раскінулася ты над бурлівым морам; любоў твая і сарамяжлівасць — звеставанне маёй душы.
Ты прыйшло да мяне, прыгожае, схаванае ў сваёй прыгажосці, маўклівасцю гаворыш ты мне, адкрываеш сваю мудрасць.
О, як мне разгледзець усю сарамлівасць тваёй душы! На досвітку адкрылася ты мне, самотніку.
Мы здавён з табою сябры: і смутак, і сум, і аснова наша — усё супольнае ў нас, нават сонца. Мы не гаворым з табою, бо ведаем надта многа: моўчкі, усмешкамі перадаём мы адно аднаму нашыя веды.
Ціне святлотыадмайгополымя? Тваядуша — ціне сястра майму розуму?
Мы вучыліся разам; разам вучыліся падымацца над сабою да саміх сябе і бясхмарна ўсміхацца:
— усміхацца з бясконцай далечы, светлымі вачыма, калі пад намі, быццам дождж, клубяцца Гвалт, Мэта і Віна.
I калі я бадзяўся адзінокі: чаго прагнула душа мая на сцежках аблуды? I калі падымаўсяўгоры, каго, як не цябе, я шукаўтам?
I ўсе мае бадзянні і ўзыходжанні — яны былі толькі вымушанасцю і дапамогаю няўмеку: мая воля хоча толькі ляцець, ляцець у цябе, у твае неабсягі!
Што ненавідзеў я больш за павольна-коўзкія воблакі, за ўсё, што цябе засмучала? I сваю нянавісць ненавідзеў, бо яна засмучала цябе!
Я ненавіджу павольна-коўзкія воблакі, гэтых скрадлівадрапежных катоў: яны забіраюць у цябе і ў мяне тое, што ў нас супольнае — нічым не абмежаванае, бясконцае сцверджанне і дабраславенне.
Павольна-коўзкія воблакі — мыненавідзімгэтыхпасяброўцаў і ўмяшанцаў, гэтых палавіннікаў, якія не навучыліся ні дабраслаўляць, ні праклінаць ад паўнаты сэрца.
Лепей ужо не бачыць неба і сядзець у бочцы, лепей пазбавіць сябе неба, знемагаючы ў прорве, чым цябе, святло нябеснае, бачыць запамрочанае коўзкімі воблакамі!
I мне часта хацелася змацаваць іх калючым дротам маланак, каб громам біць, якулітаўры, па іх напучаным жываце: я — угневаны барабаншчык, бо яны ж адбіраюць у мяне тваё сцверджанне і дабраславенне, о неба, чыстае неба па-над мною! О бездань святла! — бо яны адбіраюць у мяне маё сцверджанне і дабраславенне.
Бо мне лепей хай шум і грукат і праклёны непагоды, чым абачлівая, сумніўная кашэчая спакайната; і сярод людзей найболей ненавіджу такіх вось скрадлівых, палавіністых, няпэўных і марудлівых, як гэтыя коўзкія воблакі.
I «хто не ўмее дабраслаўляць, павінен вучыцца праклінаць!» — гэтае светлае настаўленне ўпала мне з яснага неба, гэта зорка нават у сама цёмныя ночы стаіць на маім небе.
А сам я — дабраслаўляю і сцвярджаю, калі толькі ты нада мною, чыстае, яснае неба, бездань святла! Тады ваўсе бездані панясу я святое сцверджанне маё.
Я стаў тым, хто дабраслаўляе і сцвярджае: дзеля гэтага я зрабіўся змагаром і змагаўся так доўга, каб вызваліць калінебудзь рукі на дабраславенне.
I вось маё дабраславенне — быцьнадкожнайрэччуяекруглым дахам, яе блакітным звонам, яе вечным спакоем; шчасны, хто так дабраслаўляе!
Бо ўсе рэчы ахрышчаны ў крыніцы вечнасці і па той бок дабра і зла; а дабро і зло — гэта толькі імклівыя цені, вільготны сум, коўзкія воблакі.
Праўда, гэта дабраславенне, а не кляцьба, калі я вучу: «Над усімі рэчамі высіцца неба-выпадковасць, неба-нявіннасць, неба-непрадказальнасць, неба-весялосць».
«Выпадковасць» — гэта сама старая арыстакратыя свету, я вярнуў яе ўсім рэчам, я вызваліў іх ад падначалення мэце.
Гэтую свабоду і бясхмарнасць неба я паставіў, як блакітны звон, над усімі рэчамі, калі вучыў, што ні пад імі, ні праз іх не выяўляе сябе ніякая «вечная воля».
Г этую дзёрзкую весялосць і блазнаванне я паставіў на месца той волі, калі вучыў: «Адно немагчымае ва ўсіх рэчах — разумнасць!»
Хоць крыху розуму — насенне мудрасці, рассеянае адзоркі да зоркі — гэтая закваска дамяшаная да ўсіх рэчаў: да блазнавання дамяшаная мудрасць рэчаў!
Крыху мудрасці — гэта ўжо магчыма; але вось якую шчасную ўпэўненасць знаходзіў я ва ўсіх рэчах: яны любяць скакаць на нагах выпадку.
О яснае і высокае неба па-нада мною! У тым якраз ад сён-
ня твая чысціня мне, што болып няма вечнага павука-розуму і ягонай павуціны:
— што ты — месца пад скокі боскіх выпадковасцяў, што ты — стол божышчаў, на якім божыя гульцы кідаюць гульнёвыя косці.
Ты чырванееш? Хіба я сказаў, чаго не след было? Альбо хочучы дабраславіць, сказаўякі кленіч?
Альбо сорам — быць удвух — увагнаў цябе ў чырвань? Ты кажаш мне змоўкнуць і сысці, бо вось блізіцца дзень?
Свет глыбокі, і ён глыбейшы, чым гэта калі думалася дню. He ўсё асмельваецца гаварыць перад абліччам дня. Але дзень блізіцца, і мы развітаемся!..»
Так сказаў Заратустра.
Пра цноту, якая нікчэмніць
1
Калі Заратустра быў зноў на цвёрдай зямлі, ён не адразу пайшоў на сваю гару ў пячору, а прайшоў шмат дарог, усюды распытваў і выпытваў пра тое, пра сёе, так што, жартуючы, нават казаў сам сабе: «Вось рака, якая многімі звівамі вяртаецца да сваіх вытокаў!» Бо яму карцела ведаць, што сталася з чалавекам за час, калі яго, Заратустры, не было: зрабіўся ён большы ці меншы. I аднаго разу ён угледзеў шэраг новых дамоў; ён здзівіўся і сказаў:
«Што азначаюць гэтыя дамы? Далібог, не была вялікая тая душа, якая збудавала іх на сваё падабенства!
Ці не дурное дзіця дастала іх са скрынкі з цацкамі? Каб другое дзіця зноў іх схавала ў скрынку.
Гэтыя пакоі і каморкі: няўжо людзі ў іх уваходзяць і выходзяць назад? У іх жа толькі месца шаўкавічным кукалкам або памаўзлівым кошкам, якія даюцца паласавацца і сабою».
I Заратустра спыніўся і задумаўся. Нарэшце ён журботна сказаў: «Усё тут здрабнела!
Усюды я бачу ніжэйшыя вароты; такі, як я яшчэ, бадай што, увойдзе ў іх, але мусіць угнуцца.
О, калі я зноў вярнуся на радзіму, дзе мне не трэба будзе нагінацца, нагінаццаперадмалымі!» — I Заратустраўздыхнуў і паглядзеў удалеч.
I таго самага дня ён сказаў казань пра цноту, якая нікчэмніць.
2
«Я хаджу сярод гэтага народу і не плюшчу вачэй: людзі не даруюць мне, што я не зайздрошчу іх цнотам.
Яны кусаюць мяне, бо я кажу ім: малым людзям патрэбны маленькія цноты; бо мне цяжка прызнаць, што патрэбны гэтыя сама маленькія людзі!
Я падобны на пеўня ў чужым катуху, яго дзяўбуць нават куры; але я нічога не маю да гэтых курэй.
Я з імі ветлівы, як з любою нікчэмнаю прыкрасцю; быць калючым з малым здаецца мне мудрасцю, вартай хіба што вожыка.
Усе яны гавораць пра мяне, седзячы ўтары каля агню; усе гавораць пра мяне, але ніхто пра мяне не думае!
Вось новая цішыня, якой я навучыўся: той шум, які ўчыняюць яны вакол мяне, расхінае покрыва над маімі думкамі.
Яны ўчыняюць гармідар: «Чаго ад нас хоча гэта чорная хмара? Хоць бы яна не прынесла заразы!»
А нядаўна нейкая кабета схапіла сваё дзіця, калі тое памкнулася да мяне: «Забярыце дзяцей! — закрычала яна. — Такія вочы высмальваюць дзіцячыя душы».
Калі я прамаўляю, яны пачынаюць кашляць: яны думаюць, што гэтак можна супраціўляцца бурліваму ветру; яны не здагадваюцца пра буру майго шчасця!
«Намнямакалі, нам не да Заратустры» — так пярэчаць яны; але што мне да іхніх «калі», якім не коле Заратустра?
I нават як хваляць мяне: хіба можна спачыць на іхніх усхваленнях? Хвала мне іхняя — што поле ў бадзяках: скура свярбіць нават як здымеш яе.
I вось што яшчэ ўведаў я сярод іх: хто хваліць, робіць выгляд, што аддае заслужанае, а папраўдзе ён сам хоча ўварваць сабе яшчэ болей!
Спытайцеся ўмаёй нагі, ці падабаецца ёй іх манера хваліць
і прынаджваць? Праўда, у гэтым рытме «цік-так» не можа яна ні скакаць, ні не варушыцца.
КНІГІ ОНЛАЙН
