Вам слова, Джон Ячмень!
Роберт Бёрнс
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 125с.
Мінск 1983
ПАЭЗІяХнАРОДАўХсВЁТУ
РОБЕРТ БЁРНС
• BAM СЛОВА.
ДЖОН ЯЧМЕНЬІ
ПАЭЗІЯ^НАРОДАЎ^СВЕТУ
Роберт Бёрнс
РОБЕРТ БЁРНС
BAM СЛОВА, ДЖОН ЯЧМЕНЫ
ВЫБРАНАЯ ЛІРЫКА
Пераклад з англійскай Язэпа Семяжона
МІНСК «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА» 1983
П (Англ)
Б 51
Укладанне, прадмова і заўвагі перакладчыка
Пераклад зроблены па кнізе:
Robert Burns. The Poetical Works Collins' Clear-Type Press London and giasgow, 1958
©Укладанне. Пераклад на беларускую мову. Прадмова.
Б мопо/п^—1/1—00 Заўвагі. Афармленне. ВыMoUZ(UO)—оо давецтва «Мастацкая лі-
таратура», 1983.
ПЯСНЯР СВАБОДЫ I БРАТЭРСТВА
Роберт Бёрнс (1759—1796) — вялікі нацыянальны паэт Шатландыі — пражыў усяго 37 гадоў і за кароткае жыццё ніколі не пакідаў радзімы. А цяпер, мабыць, няма такога самага аддаленага кутка на ўсёй зямлі, куды б не дайшла слава пясняра — сына простага земляроба-арандатара, які навучыўся чытаць і пісаць самавукам, а стаўшы ўжо вядомым паэтам, вымушаны быў за кавалак хлеба шукаць пасады дробнага ўрадавага чыноўніка. I калі такая пасада ў мясцовым таможным ведамстве яму знайшлася, фапабэрыстыя начальнікі самазадаволена прадпісалі паэту «служыць, а не думаць».
Як помню, летам і зімой На купчых і арэндзе Сумленны фермер — бацька мой — Жыў пастаянна ў нэндзе.
Так пазней паэт засведчыць сваё паходжанне. Мяняючы адну кабальную арэнду на другую, каб як-небудзь стачыць канцы з канцамі, ён рана спазнаў усю горыч працы на роднай шатландскай і разам з тым чужой зямлі. Калі нястачы і беднасць прымусілі яго нарэшце расстацца з «часовымі няўдачамі» і на казённай службе паспрабаваць «фартуне спадабацца», у яго паслужным лісце дробнага чыноўпіка быў зроблены такі запіс: «Вопыту не мае: паэт!»
Гэтыя зняважлівыя словы, наскрэбаныя гусіным пяром нейкага чыноўніка, былі ганебным паклёпам.
Жыццёвы вопыт паэта Бёрпса — беззямельнага працавітага селяніна, гордага і смелага мысліцеля-дэмакрата — быў і багаты, і розпабаковы. Гэта быў не толькі вопыт яго асабістых няўдач і жыццёвых нягод, перамог і паражэпняў, ало і глыбока выпакутаваны і асэнсаваны ім гістарычпы вопыт усяго яго народа, які супрацьстаяў у той час трайному — грамадскасацыяльнаму, палітычпаму і нацыянальнаму — прыгнёту.
Мепавіта кроўная сувязь паэта са сваім працоўным народам садзейнічала бліскучаму росквіту яго прыроднага таленту.
Што ж датычыць мэты ў жыцці, якуіо Бёрпс яшчэ ў юнацкія гады паставіў перад сабоіі, дык ён пра яе выразна скажа ў тым жа, цытаваным вышэй, вершы «Сумленны фермер»: «Багатым стаць я не хацеў, Вялікім стаць — магчыма!»
I ён сапраўды стаў ім, стаў насуперак незычлівым крытыкам і высокапастаўленым «зпаўцам», якія кідалі паэту папрокі за «плебейскую грубасць мовы і сюжэтаў» і імкнуліся пераключыць яго вольную, самабытную творчасць у вузкае рэчышча пераймальніцтва — пастаральнай паэзіі XVIII стагоддзя. Але Бёрнс, які ганарыўся сваёй «пачэснай чэспай бедпасцю», горда і рашуча адстойваў пезалежпасць свайго народнага мастацтва. «Не! — адказваў ён сваім крытыкам,— калі «подласць купяць, то бядняк сумлеппы не прадасца!»
Ён гапарыўся тым, што яго творчасць вырасла з фальклору. У прадмове да сабраных ім шатлапдскіх народпых песень і балад ён пепасрэдна звяртаўся да суда парода як да пайвышэйшага паэтычнага аўтарытэту.
Яна зарадзілася, развілася і расквітнела на традыцыях шатландскай пароднай песні. У адным з лістоў, датавапым студзенем 1787 года, неўзабаве пасля выхаду з друку першых «Вершаў, напісаных пераважна на шатландскім дыялекце» (старажытнай кельцкай мове — герлік), Бёрнс прызнаваўся: «Што датычыць мяне самога, то маім імкненнем да пашаны было і маім неадступным жаданнем і цяпер астаецца быць даспадобы сваім братам — простаму люду, жыхарам вясковых глінабітпых мазанак да таго часу, пакуль іхпія пастаянна зменлівыя мова, звычаі і ўвесь жыццёвы ўклад дазваляюць ім разумець мяне і знаходзіць у гэтым задавальненне. Я гатовы пагадзіцца, што маю некаторыя паэтычныя здольнасці, можа, пават валодаю нейкім талентам, і паколькі мала знойдзецца пісьменнікаў, якія блізка знаёмыя з тымі класамі чалавецтва, з якіх я выйшаў, з якімі жыў, жыву і арганічна звязаны, то, магчыма, мае назірапні над гэтай асаблівай сферай развіцця людзей, іх побытам і маральнымі асновамі будуць садзойнічаць арыгіпальнасці думкі».
I ўсёй патэтыкай сваёй паэзіі Бёрнс сцвярджао: іменна япы — людзі з простага народа, яго сыны і дочкі, здольныя па глыбокія і бескампрамісныя пачуцці, на самаахвярныя ўчынкі і смеласць думкі — пе ў прыклад пануючым класам, разбэшчаным паразітызмам, хцівасцю, здрадай'і крывадушнасцю. «Важныя сыны вучонасці, славалюбства альбо скупасці называюць гэта глупствам,— пісаў ёп з насмешкай пра тых, што пагардліва выказваліся пра яго любоўную лірыку,— Але ж сыпам і дочкам працы і беднасці гэта — у пайвышэйшай ступепі сур’ёзна. Апі-
санне гарачых надзей, тайных спатканняў, пяшчотнасці развітаппя — найвышэйшая ім асалода».
Народжаная фальклорам, творчасць Бёрнса ўзбагацілася перадавьші асветніцкімі і рэвалюцыйвымі ідэямі свапго часу. Бёрнс горача падтрымліваў усе аптыфеадальныя выступленпі народных мас. Ён вітаў у сваіх вершах рэвалюцыйную Францыю, заклікаў працоўны народ Шатландыі ўзяць прыклад з французаў і падняць новае паўстанне супроць каланізатараў. Такое паўстанне рыхтавалася, і, хоць каралеўскія ўлады разбілі групу шатландскіх «якабінцаў», арганізатараў эдынбургскага канвента «Сяброў народа», многія лозунгі гэтага рэвалюцыйнага руху за свабоду і незалежнасць краіны прагучалі на ўвесь свет у грамадзянска-палітычнай лірыцы Бёрнса.
Няхай на ўсім мацерыку Прыгнёт у вечнасць кане, I працаўнік працаўніку ІІавечна братам стане!
Альбо:
...I абавязак наш святы Трон каралёў нізрынуць!
Прароча заглядваючы ў будучыню, паэт кідаў у масы непакорпага народа сваёй краіны рэвалюцыйна-дэмакратычныя заклікі:
Браты, настаў рашучы час Асэнсаваць сябе як клас... Я стрэльбу ўзяў — салдат свабоды — 3 тыранамі ніякай згоды!
Калі з успамінаў Поля Лафарга пра свайго цесця мы даведваемся, што Карл Маркс «зачытваўся вершамі Бёрнса» і вельмі высока цаніў яго творчасць, дык нам зразумела, чым выклікалася такая любоў і прыхільнасць.
Вось чаму так па-сучаснаму гучаць і сёння яго несмяротныя радкі, што ўслаўляюць простага чалавека працы, заклікаюць да барацьбы за свабоду, мір і дружбу народаў.
Павер жа, брат, I ў толк вазьмі, Што трэба жыць са славай. Надыдзе дзень, I між людзьмі Братэрства стане явай.
Горды чалавек з чулым сэрцам, абаронца прыніжаных і зняважаных, Бёрнс у многіх сваіх вершах выказваў сваю запаветную мару «ўцерці слёзы на вачах усім, хто з крыўды плача». Ён умеў не толькі палка любіць, але і палка ненавідзець тых, каго беспамылкова лічыў сваімі ворагамі. Узнёслыя, нястрымпа вясёлыя вершы, якімі ён праслаўляе ўсе радасці жыцця — мірпую працу, творчасць, чыстае каханне, адпачынак чалавека ў святы, свабоду думкі і бескарыслівую дружбу — натуральна пераплятаюцца ў яго творчасці з сатырычнымі, здзеклівымі і гнеўнымі вершамі, эпіграмамі і эпітафіямі. Перакананы ў тым, што сілы народа невычэрпныя і ўрэшце яны перамогуць сілы зла — сілы ўнутранай і міжнародпай рэакцыі, паэт непахісна верыў у лепшую долю чалавецтва. Яго па праву прагрэсіўная крытыка называе тым Джонам Ячменем, якому ён праспяваў гімн у
сваёй аднаймсннай баладзе, праслаўляючы вечны корань жыцця — жыватворную працу простага чалавека.
Шатландцы! Сыдземся ж у круг
Застолля ў ясны дзень
I грымнем: — Джон, пачніце, друг.
Вам — слова, Джон Ячмень!
Язэп Семяжой
ПЕСНІ I БАЛАДЫ
ЧЭСНАЯ БЕДНАСЦЬ
Той, хто саромеўся прызнаць Пачэснасць чэснай беднасці,— Пудлівы раб і трус; начхаць Яму на клас па еднасці.
Прыкінем так, Прыкінем сяк, Наш лёс — таўкач расколаты. Багацце — Папяровы знак, А чэсны бедны — Золата!
Хоць мы аб хлебе і вадзе Жывём, а гонару нідзе He ўступім і ў нішчымніцы. Вунь багацей, што з нас грабе, П’е і жарэ як не ў сябе. Так, брат, на свеце чыніцца.
Прыкінем так, Прыкінем сяк, Хай мы пе каралі, брат.
Бядак сумленны — He басяк, А гаспадар зямлі, брат!
Вось той бязмен — прыродны лорд, Ад пыхі ажпо пеніцца.
Кіндзюк надзьмуты,— чым ён горд? Бязмен — без змен, не зменіцца!
Прыкінем так, Прыкінем сяк, Няхай і ўвешан золатам, А ўсё ж не сокал, а гусак, Бо долата, брат,— долата!
Кароль падлізніка свайго Зрабіў панком памесным. Здзівіў!
Няхай бы ён яго Зрабіў служакам чэсным.
Прыкінем так, Прыкінем сяк, Брыда пануе ў ласцы, Бо подласць купяць, а бядняк Сумленны не прадасца!
Час прыйдзе, прадказаць магу,— I розуму і чэсці
Льга будзе ў першую чаргу Стаць на пачэсным месцы.
Павер жа, брат, I ў толк вазьмі, Што трэба жыць са славай. Надыдзе дзень, I між людзьмі Братэрства стане явай!
ДЖОН ЯЧМЕНЬ
Тром каралям так насаліў Няўступлівасцю ён, Што пакляліся каралі: «Ты знікнеш, рыжы Джон!»
Яго завезлі на папар, Сахой разрылі дол. «Вось тут папарся і папар Спрадвечны свой падзол!»
Прыйшла вясна, на той загон Дажджы нс раз прайшлі.
I ўсім надзіва ўпарты Джон Падняўся з-пад раллі.
Ен, жыццялюб і жартаўнік, Буяе ў дождж і ў суш, Трасе асцём, як жмутам пік: «Не падступай, не руш!»
Алс прыйшла пара жніва, Апошні час настаў, I Джон, сівая галава, Развітвацца пачаў:
«Пажыў, пара і паміраць. Прымай, зямелька, ў гной».
...I тут узброепая раць Зноў рушыла вайной.
Спярша з касой прайшлі па ім, Звалілі на пракос, Упоперак вязьмом тугім Звязалі — і па воз.
Вязуць на ток, а на таку — Пад цэп, давай лупіць I па спіне, і па баку, Як капакрада, біць.
Зламалі, сцерлі на муку Усё цела — ну, не ўстаць!
I зветрылі на скразняку, Каб пэўна даканаць.
I каб накпіць з яго касцей, Іх кінулі ў касцёр, А сэрца мельнік-ліхадзей У жорнах перацёр.
I ў бочку ссыпалі, на дно, Прах сэрца з шорсткіх жмень, Але і там усё адно He згінуў Джон Ячмепь.
Я'ывы — жыве! Як у катле, Пад абручом бурліць, Прэ пенаіі з кубкаў на сталс
I душы вссяліць.
He прападзе бяссмсртны Джон Hi ў горы, ні ў бядзе.
Сваёп крывёю будзіць ён Адвагу ў грамадзе.
3 ім не павесіш галаву, Што б ні было ў жыцці. Ен вам прымусіць і ўдаву У прытупкі пайсці.
Шатландцы! Сыдземея ж у круг Застолля ў яены дзень
I грымнем: — Джон, пачніце, друг. Вам — слова, Джоп Ячмепь!
ШАТЛАНДСКАЯ СЛАВА
Мой слаўны, мой шатландскі край,— Нагор’і і лагчыны, Забудзь пра славу, забывай Само імя — айчына!
КНІГІ ОНЛАЙН
