Запісы 33
„Запісы” – навуковы часопіс беларускае эміграцыі, ворган Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва
Выдавец:
Памер: 574с.
Мінск, Нью Йорк 2010
ЗАПІСЫ
БЕЛАРУСКІІНСТЫТУТ НАВУКІ Й МАСТАЦТВА
BELARUSAN INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
ZAPISY 33
NEW YORK MIENSK
ЗАПІСЫ
БЕЛАРУСКІІНСТЫТУТ НАВУКІ Й МАСТАЦТВА
BELARUSAN INSTITUTE OF ARTS AND SCIENCES
ZAPISY 33
NEW YORK MIENSK
РЭДАКЦЫЙНАЯ КАЛЕГІЯ
Натальля Гардзіенка (рэдактар нумару), Алег Гардзіенка, Лявон Юрэвіч;
Томас Э. Бэрд (галоўны рэдактар), Янка Запруднік, Вітаўт Кіпель, Генадзь Сагановіч, Сяргей Шупа
Выдаецца пры фінансавай дапамозе Фундацыі імя Пётры Крэчэўскага
УВАГА: Гэты том працягвае сэрыйнае выданьне ЗАШСЫ, запачаткаванае ў 1952 г. Першыя 6 тамоў у 1952—1954 гг. выйшлі ў НьюЁрку; 5 наступныху 1962—1970 гг. друкавалісяўМюнхэне. 3 !2-га(і974) па 24-ты (1999) том ЗАПІСЫ друкаваліся ў Нью-Ёрку. 3 2002 г. ЗАШСЫ — сумесны нью-ёрска-менскі праект.
ADDRESS
Belarusan Institute of Arts and Sciences 166-34 Gothic Drive, Jamaica, NY. 11432, U.S.A. zapisybinim@gmail.com
© 2010 by the Belarusan Institute of Arts and Sciences in the U.S.A.
ЗЬМЕСТ
Ад рэдакцыі 5
Тэма нумару: эпісталярыі
Лявон Юрэвіч
Эпісталярыюм як форма аўтабіяграфіі карэспандэнта й біяграфіі ягонага часу (Выпадак Юркі Віцьбіча) 7
Натальля ГАРДЗІЕНКА Лісты з часу страчаных надзеяў:
Антон Адамовіч да Натальлі Арсеньневай . in
Антон АДАМОВІЧ
Лісты да Натальлі Арсеньневай 1944-1945 гг 121
Янка ЗАПРУДНІК
Маё ліставаньне зь Міколам Абрамчыкам, старшынём Рады БНР (1953—1969) 217
Лявон ЮРЭВІЧ
„...Да прычын гэтага царкоўнага закалоту...“ Выбраныя лісты Міхася Міцкевіча
да Міхася Тулейкі 341
Да практыкі перакладу Бібліі (ліст Масея Гітліна) 358
Яўхім СКУРАТ
Лісту БІНіМ 361
Андрэй ВАШКЕВІЧ
Пра Піліпа Пестрака й беларускіх эміграцыйных літаратараў 364
Тэксты
Сымон БРАГА
На Захад і Ўсход. (ГІра беларускую культурную экспансію) 372
Успаміны
Барыс ДАНІЛЮК
Успаміны 413
Архіваліі
Айцец Міхал КАМЕЧАК Айцец Апанас Рэшаць 456
Вячаслаў ЗАВАЛІШЫН Уладыслаў Старэвіч і ягонае мастацтва . 468
Іван МУХА Кароткая аўтабіяграфія 473
Як пасварыўся празаік Савёнак з паэтам Салаўём і што ад гэтага здабыла літаратура 474
Пэрсаналіі
Лявон ЮРЭВІЧ Кароткае пасьлямоўе да публікацыі ўспамі-
наў пасла (Аляксандар Стагановіч) 481
Лявон ЮРЭВІЧ Малодшы брат (Ізыдар Плашчынскі) 491
Лявон ЮРЭВІЧ На скрыжаваньні вятроў
(Янка Ліманоўскі) 498
Музэй
Лявон ЮРЭВІЧ Made in BNR: Да гісторыі марак
і кружэлак на эміграцыі 504
Дзеці эміграцыі
Алеся СЁМУХА Гутарка з Алесяй Кіпель 522
Выданьні
„Зьвіняць Званы Сьвятой Сафіі“ 532
Публікацыі
Алег ГАРДЗІЕНКА Беларуская Цэнтральная Рада
(1977-1995) 542
Кніжная паліца
Ціхан ЧАРНЯКЕВІЧ Дойлід паветраных замкаў
(Рыгор Крушына) 547
ЯнаСЛАВІНА Кніжны агляд (2008—2010) 554
АД РЭДАКЦЫІ
Сярод крыніцаў па гісторыі эміграцыі (і ня толькі эміграцыі) эпісталярыі зьяўляюцца найбольш „прыватна афарбаванымі" ды ці не найбольш колькаснымі. Сама сытуацыя жыцьця ў дыяспары спрыяе актыўнаму ліставаньню. У эпісталярыях і час стварэньня, і асоба аўтара, як і асоба адрасата, выяўляюцца як нідзе яскрава. Тут можна знайсьці такія дэталі эміграцыйнай штодзённасьці, адценьні міжасабовых дачыненьняў, якія не знойдзеш ні ў дзёньніках, ні ў мэмуарах, ні ў вусных сьведчаньнях. Эпісталярыі, як дэталізаваны адбітак адносінаў паміж аўтарам і адрасатам, шмат даюць для разуменьня часу й спэцыфікі эміграцыйнага жыцьця, тых ці іншых учынкаў у ягоным кантэксьце.
Унікальная каштоўнасьць эпісталярнай спадчыны беларускіх эміграцыйных дзеячаў, а таксама адсутнасьць сыстэмнага яе вывучэньня й паспрыялі вылучэньню гэтага віду крыніцаўу якасьці тэмы новага нумару „Запісаў БІНіМ“. Тут чытач можа знайсьці своеасаблівы „праграмны“, пабудаваны на ліставаньні Юркі Віцьбіча, тэкст Лявона Юрэвіча, прысьвечаны адлюстраваньню ў эпісталярыях аўтара, адрасата й часу. Важныя для дасьледнікаў эміграцыйнага жыцьця розных часоў падборкі ліставаньня Антона Адамовіча з Натальляй Арсеньневай у 1944— 1945 гг. ды прэзыдэнта Рады БНР Міколы Абрамчыка зь Янкам Запруднікам у 1953—1969 гг. Нізкі й паасобныя лісты Міхася Міцкевіча, Яўхіма Скурата, Масея Гітліна й іншых дадаюць спэцыфічныя рысы да партрэтаў дзеячаў беларускай эміграцыі ды сюжэты падзеяў зь яе гісторыі.
Мы не маем на мэце вычарпаць тэму эміграцыйных эпісталярыяў сродкамі аднаго нумару „Запісаў БІНіМ“. Мы, хутчэй, пазначаем магчымасьці выкарыстаньня гэтага віду крыніцаў для дасьледнікаў, паказваем разнастайнасьць тэкстаў і схаваных у іх сюжэтаў.
Зь іншых тэкстаў нумару варта адзначыць публікацыю раней не друкаванай працы Сымона Брагі (Вітаўта Тумаша) „На Захад і Ўсход
Ад рэдакцыі
(Пра беларускую культурную экспансію)“, што можна назваць адной зь першых спробаў сыстэматызацыі матэрыялаў аб беларускіх культурных уплывах на суседнія народы. Цікавасьць выклікаюць і грунтоўна пракамэнтаваныя ўспаміны беларускага эміграцыйнага дзеяча Барыса Данілюка.
У гэтым нумары „Запісаў БІНІМ“ надзвычай багаты блёк біяграфічных матэрыялаў. Унікальныя тэксты да біяграфіяў асобных беларусаў сабраныя ў разьдзеле ,Архіваліі“, а ў „Пэрсаналіях“ чытачу прапаноўваюцца ўжо апрацаваныя Лявонам Юрэвічам біяграмы Ізыдара Плашчынскага, Янкі Ліманоўскага й дадаткі да жыцьцяпісу Аляксандра Стагановіча. Усё згаданае зьяўляецца напрацоўкамі для будучага біяграфічнага даведніка беларускай эміграцыі.
Атрымаў працяг праект віртуальнага музэю БІНіМу, запачаткаваны ў мінулым нумары. Цяпер тут зьмешчаныя тэкст пра беларускія маркі й кружэлкі ды падборка здымкаў тых самых марак, а таксама значкаў і мэдалёў, вырабленых эмігрантамі розных часоў.
Гэты нумар „Запісаў БІНіМ“ адкрывае новую рубрыку — „Дзеці эміграцыі“, дзе плянуецца зьмяшчаць разнастайныя матэрыялы, зьвязаныя з жыцьцём і дзейнасьцю другога, трэцяга й наступных пакаленьняў беларусаў за мяжой. Пачынаецца гэтая ініцыятыва тэкстам гутаркі з дачкой вядомых дзеячаў беларускай эміграцыі Зоры й Вітаўта Кіпеляў Алесяй.
Бібліяграфічная частка „Запісаў БШіМ“ гэтым разам рэпрэзэнтаваная публікацыяй зьместу аднаго зь цікавых беларускіх часопісаў часоў лягераўГ>Р „Зьвіняць Званы Сьвятой Сафіі“, а таксама традыцыйным кніжным аглядам Яны Славінай ды рэцэнзіяй Ціхана Чарнякевіча на зборнік вершаў Рыгора Крушыны.
Хочацца спадзявацца, што цікавыя й разнастайныя матэрыялы новага нумару „Запісаў БІНіМ“ знойдуць свайго чытача.
Тэма нумару: эпісталярыі
Лявон Юрэвіч
Нью-Ёрк
ЭГІІСТАЛЯРЫЮМ ЯК ФОРМА АЎТАБІЯГРАФІІ КАРЭСПАНДЭНТА Й БІЯГРАФІІ ЯГОНАГА ЧАСУ (Выпадак Юркі Віцьбіча)1
Люблюлісты — янымне нагадваюць музычныя шкатулкі, якія з прычыны свайго невялічкага памеру патрабуюць, магчыма, ня меншай працы, чым вытворчасьць арганаў.
Юрка Віцьбіч-
Найбольш значным унёскам эміграцыйнае літаратуры ў агульную беларускую скарбонку трэба вызнаць, на думку аўтара гэтага артыкулу, розныя жанры немастацкай літаратуры, у першую чаргу — мэмуарыстыку, нягледзячы на ейную відавочную абмежаванасьць, выкліканую як часаваю скіраванасьцю — на даваенны й ваенны пэрыяды, зболыпага абмінаючы непасрэдна эміграцыю, гэтак і сфэраю інтарэсаў аўтараў мэмуараў, пераважна грамадзкіх, вайсковых, радзей — рэлігійных дзеячаў, але не працаўнікоў культуры (пісьменьнікаў, выдаўцоў, журналістаў, мастакоў, кампазытараў і г. д.)3.
' Дзякуй за дапамогу ў зборы матэрыялу для гэтае публікацыі айцу Аляксандру Надсану, д-ру Яну Запрудніку, Зьмітру Саўку.
2 ЗьлістадаЯніны Каханоўскай ад 20.10.1968 г. Гэты іўсе далей цытаваныя лісты й дакумэнты, за выняткам адмыслова пазначаных, захоўваюцца ў архіве БШіМу.
3 Уласьцівы пераважнай большасьці эміграцыі погляд на характар успамінаў выказаў Вітаўт Тумаш у лісьце да Міколы Нікана ад 21.10.1974 г.: „Зьвярнеце ўвагу на заведзены разьдзел успамінаў, мэмуарны. Пры нагодзе запрапануйце вашай там „бядзе“, паэту Салаўю, йі не надумаўся бён напісаць нешта з сваіх успамінаў для „Злпісаў". Зьмяшчаць, праўда, мяркуем ня кожныя і ўсякія ўспаміны, а толькі зьместу гістарычнага, Ф
У тых лічаных выпадках, калі мэмуары належаць пісьменьніку (як у Натальлі Арсеньневай), яны ўсё ж больш зьяўляюцца водгукам на грамадзкія падзеі, як адбіткам нутранога сьвету аўтара. Паказальная розьніца паміж ейнымі ўспамінамі, што прызначаліся ддя публікацыі („Кузьня часу. Крыху ўспамінаў"4, „У казахстанскай ссылцы“5), ад успамінаў, што былі адрасаваныя канкрэтнаму блізкаму чалавеку (Вітаўту Тумашу) і пачаліся як прыватнае ліставаньне (.Дўтабіяграфічны нарыс“6).
Жанр эміграцыйных мэмуараў адметны сваёй контравэрсійнасьцю. 3 аднаго боку, гэта была прага пакінуць гістарычна праўдзівае, на думку аўтара ўспамінаў, што апынуўся ў вольным сьвеце, сьведчаньне пра час і сябе ў тым часе. Як заўважыў у 1956 г. Георг Гусдарф, адзін з заснавальнікаў сучаснай тэорыі эга-дакумэнтаў, аўтабіяграфіі не разьвіваюцца ў грамадзтве, дзе індывідуальны чалавек, адзінка не супрацьстаўляе сябе ўсім астатнім7. Зьяўленьне мэмуарыста цалкам новага, інакшага кшталту дазволіла крытыку й пісьменьніцы Джыл Джонстан рэтраспэктыўна акрэсьліць іх аўтарамі „плебейскіх аўтабіягра-
^>нацыянальна-грамадзкага. Успаміны ж характару прыватна-інтымнага, прыкладам, пра першае каханьне, калі яны маюць літаратурную цікавасьць навет, для „Запісаў" не падыйдуць. Пішу пра гэта, бо як відаць, вершаў ён ужо пісаць ня будзе. Ці возьмецца, ці хопіць сілаў, каб тварыць прозаю, таксама сумлеўна. Пісаньне ўспамінаў упрашчае ж тое, што „сюжэту“ ня трэба прыдумваць, ён гатовы — перажытае. Паведамляю адначасна, што ад колькіх ужо месяцаў драматычны твор „Дух праўдны духу зла непадуладны"ляжыць у рэдакцыйным партфэлі др. СС [Станіслава Станкевіча]. Зьбіраўся ён яго надрукаваць, але безь вялікага захапленьня, бо твор не „газэтны“. Дык ці надрукуе, яшчэ невядома. Ня думаю, каб была вялікая розьніца тады, калібА. Сал.авей жыў ня ў вас, а ў крыху большай грамадзе тут. He спадзяюся, каб гэта мела нейкі паважнейшы ўплыў на ягоную хваробу. Калі ўжо пра „мэмуары“, не забывайце ж і сябе. IВашая ж біяграфія „багатая" — арышт, вязьніцы, дэпартацыя, канцэнтрацыйныя лягеры. Чаму б гэта не апісаць ды не запісаць для гісторыі? Салжаніцын жа піша якраз пра гэта. Ня трэба хаваць гэтага перад будучымі пакаленьнямі й нам“.
4 Бацькаўшчына. №16 (500). Вялікдзень i960. С. 5.
5 Бацькаўшчына. №15—16 (94—95)Вялікдзень 1952. С. 4.
КНІГІ ОНЛАЙН
