КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Усадьба в Новосёлках (Ошмянскпй район) формнровалась в конце XIX в. в несколько другнх формах. Дворец был построен в 1893 г. Адамом Чапскнм, братом Эмернка нз Станькова, в «кпрпнчном» стііле, ставшнм особо популярным в это время. Двухэтажное, семнадцатносевое зданне нз красного кпрпнча возвышалось на нскусственно насыпанной, длнной до 60 м, хорошо обработанной террасе. Она частнчно сохранплась. Парадный фасад зданпя был выделен тремя плоскнмн трёхосевымн рпзалнтамн н террасой, от которой шнрокая двухмаршевая лестнііца вела в парк, часть которого перед домом была спланпрована в внде двух узкнх террас. От дворца открывалась перспектнва на пойму рекн Ошмянкн н заречные далн. С этой стороны через мост, а затем между двумя водоёмамн к дворцу была проложена главная вьездная аллея. Адам Чапсклй также владел ценным собранлем художественных полотен, старннного фарфора, фамлльного серебра. Большая блбллотека (её каталог занлмал 200 ллстов формата 42x27 см) была укомплектована в основном польской л французской ллтературой. Прнмерно одновременно co стролтельством дворца велось стролтельство хозяйственных зданнй лз полевого камня л красного клрплча. Хорошо сохранллась конюшня для племенных лошадей. Состолт лз двух ферм (40x10 м), торцы которых замкнуты клрпвчлымл стенкамн, образуя внутреннлй двор-загон. Вьезд во двор оформлен брамой лз двух пллонов. Конюшня построена лз крупного цельного л колотого камня с лспользованлем в связуюіцем растворе «лзюма» лз чёрного іцебня. Карнлз, чётклй ряд полукруглых оконных проёмов выложены красным кпрплчом. Продолженлем усадьбы вдоль речной террасы служлт большой сад. Гребень террасы co стороны поймы налболее эмоцнональный парковый элемент. Склон её покрыт крупным разнотравьем, частлчно терраслрован в влде уступа шлрллой до 6 м. Отсюда хорошо влдла Ошмянка л заречные пейзажн. Одна лз аллей связывала усадьбу с Жупранамн, с костелом свв. апостолов Петра л Павла, построенным в 1875 г. Чапсклмл. Несмотря на потерл л разрушелля, усадьбы Чапсклх прлвлекают красочлостью парковых пейзажей, добротнымл строеллямл, орлглнальностью плаллровкл, устройством водлых слстем, спелым древостоем высокой декоратлвлостл. В Стаяьково успешно ведутся воссталовлтельлые работы: перекрыты амбар л коровнлк, воссталавллвается церковь, реставрлруется «скарбчлк», на месте утерянных высажены молодые деревья вяза голого 'Camperdown'. Федарук Анатоль Тарасавіч, доктар біялагічных навук, прафесар Беларускага педагагічнагауніверсітэта імя М.Танка, лаўрэат прэміі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь “За духоўнае адраджэнне Уладзімір Дзянісаў СЯДЗІБНА-ПАРКАВЫ КОМПЛЕКС У ПРЫЛУКАХ Сядзібна-паркавы комплекс у в. Прылукі з'яўляецца адным з найбольш значных архітэктурных помнікаў у наваколлі Мінска. Гэты архітэктурны ансамбль эпохі рамантызму ў свой час быў своеасаблівым культурным цэнтрам, дзе збіраліся літаратары, мастакі, музыканты і акцёры. Тут неаднаразова бываў Чэслаў Манюшка са сваім сынам Станіславам. У Прылуках гасцяваў мастак Напалеон Орда. Тут нарадзіліся два яго пейзажы, якія аўтар уключыў у свой альбом знакамітых месцаў Беларусі. У сядзібе была сабрана выдатная калекцыя твораў мастацтва, многія з якіх пасля трапілі ў зборы розных еўрапейскіх музеяў. У XIX ст. маёнтак Прылукі лічыўся адной з перадавых гаспадарак. У сярэдзіне XIX ст. непадалёк ад панскай рэзідэнцыі быў закладзены буйны комплекс па перапрацоўцы сельгаспрадукцыі. Да нашых дзён захавалася некалькі будынкаў гэтага комплексу. Гэта 2 вытворчыя карпусы, у тым ліку і бровар, флігель, які выкарыстоўваўся пад жыллё для працоўных, a таксама вялікі свіран, дзе захоўвалі сыравіну і гатовую прадукцыю. У другой палове XX стагоддзя ўсе пабудовы комплексу выкарыстоўваліся пад жыллё (акрамя свірана). Вытворчыя машыны і механізмы да цяперашняга часу не захаваліся. Былі цалкам страчаны інтэр'еры ўсіх прамысловых будынкаў. Першыя публікацыі, прысвечаныя сядзібна-паркавага комплексу ў Прылуках, з'явіліся яшчэ ў XIX ст. Сярод іх неабходна вылучыць артыкул А. Ельскага ў «Польскім геаграфічным слоўніку», дзе даволі падрабязна ахарактарызаваны стан сядзібы ў 2-й палове XIX ст. Найболын значнай публікацыяй, прысвечанай сядзібнаму комплексу ў Прылуках, з'яўляецца праца вядомага польскага даследчыка Р. Афтаназі, па гісторыі шляхецкіх рэзідэнцый на Міншчыне1. У гэтай працы аўтар прысвяціў Прылукам спецыяльны раздзел. На яго думку, першапачаткова маёнтак Прылукі належаў роду Статкевічаў, ад якіх потым перайшоў да Іваноўскіх. Пасля шлюбу Людвікі Іванаўскай з Францішкам Ашторпам у першай палове XIX ст. Прылукі сталі ўласнасцю гэтага роду. У 1851 г. сядзібу атрымала ў спадчыну дачка Леона Ашторпа Людвіга, па мужу Горват, у 1871 г. Прылукі набыў граф Эмерык Гуттен-Чапскі. Пасля яго смерці ў 1896 г. Прылукі адышлі да малодшага з яго сыноў Ежы Гуттен-Чапскага (1861-1930)2. 1 Aftanazy R. Materialy do dziejow rezydencji. T. la.Warszawa, 1986, s. 260-264. 2 Тамсама, арк. 260. Р. Афтаназі лічыў, што першапачаткова палац у Прылуках пабудавалі яшчэ Статкевіч або Іваноўскі, а ўжо Людвіка Горват рэканструявала стары палац, надаўшы яму рамантычныя рысы неаготыкі3. Ёй жа належала ідэя будаўніцтва невялікага флігеля, аздобленага высокай шмат'ярусная вежай з гадзіннікам, і вялікай мураванай стайні побач з палацам, якая таксама мела вежу. Палац у Прылуках моцна пацярпеў падчас пажару ў 1868 г. і быў адноўлены Э. Чапскім ў 1872 г. Афтаназі меркаваў, што падчас гэтай рэканструкцыі было значна зменена архітэктурнае аблічча палаца, а ў канцы XIX ст. да яго прыбудавана аднапавярховае крыло. Шмат увагі Р. Афтаназі ў сваей працы надае апісанню інтэр'ераў палаца ў Прылуках. Ёсць у яго звесткі пра калекцыі мэблі, срэбра, фарфору і інш., сабраныя Чапскімі. Падрабязна пералічваюцца жывапісныя палотны, якія захоўваліся ў сядзібе, згадваецца багатая бібліятэка. 3 іншых пабудоў сядзібы, Афтаназі згадвае толькі «мураваны свіран на арках», капліцу ў парку і вялікую трехьярусную вежу з гадзіннікам, і літаральна некалькі радкоў у яго прысвечаны парку4. На жаль, пра іншыя гаспадарчыя пабудовы, акрамя свірана, у кнізе нічога не сказана. Сярод беларускіх публікацый пра Прылукі неабходна вылучыць два артыкулы Ю. Якімовіча. Першы пад назвай «Замак у Прылуках» быў надрукаваны ў газеце «Вячэрні Мінск»5, а другі ў “Энцыклапедыі літаратуры і мастацтва Беларусі”6. У сваіх публікацыях аўтар лічыць, што палац у Прылуках адносіцца да помнікаў неагатычнай архітэктуры. Ён прыводзіць кароткія звесткі па гісторыі помніка і адзначае, што сядзібны комплекс быў моцна пашкоджаны ў гады Другой сусветнай вайны і адноўлены ў 1950-ягады. Ю. Якімовіч падрабязна аналізуе архітэктурныя асаблівасці палаца, а таксама акцэнтуе ўвагу на высокай вежы з гадзіннікам, якая размяшчалася непадалёк ад палаца (вежа не захавалася). 3 іншых пабудоў комплексу згадваецца капліца, свіран і млын. Шмат увагі надаецца парку, які на, думку аўтара, адносіцца да змяшанага рэгулярна-пейзажнага тыпу. Парк быў падзелены на 2 часткі. Перад паркавым фасадам знаходзіўся сад у італьянскім стылі. Перад галоўным фасадам невялікі партэр і пейзажная частка парку, абмежаваная пад'язнымі дарогамі7. Амаль цалкам згаданы вышэй матэрыял паўтарае Т. Чарняўская ў «Зборы помнікаў гісторыі і культуры Беларусі»8. 3 Aftanazy R. Materialy do dziejow rezydencji. T. la.Warszawa, 1986, s. 260. 4 Тамсама, s. 263. 5 Якнмовнч Ю. Замок в Прнлуках // Вечерннй Мннск, 1978, 17 мая. 6 Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва. Т. 5. Мінск, 1987, арк. 399. 7 Тамсама. 8 Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі: Мінская вобласць. Т. 2, арк. 348. У фондах Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі захоўваецца цэлы шэраг дакументаў, звязаных з гісторыяй маёнтка ў Прылуках. Галоўным чынам гэта матэрыялы гаспадарчага і маёмаснага характару. На жаль, у гэтых дакументах практычна адсутнічаюць дадзеныя аб пабудовах палацава-паркавага комплексу. Сярод архіўных збораў удалося выявіць некалькі графічных матэрыялаў па маёнтку Прылукі. У першую чаргу гэта «План Мннской губерннн н Мннского уезда участка землн вымежеванного нз нм. Пршіукн владення гр. Георгня Эмернковнча Чапского...», датаваны 1918 г.9, a таксама цэлы шэраг геаметрычных планаў маёнтка, на якіх, на жаль, не былі пазначаны пабудовы сядзібы10. Значную цікавасць уяўляюць акварэлі Н. Орды, створаныя ў другой палове XIX ст. Адна з іх пад назвай «Прылукі» датуецца 1876 г. На акварэлі добра бачны галоўны і бакавы фасады палаца, а з правага боку вялікая вежа з гадзіннікам, якая стаіць на высокай тэрасе. Другая акварэль называецца «Прылукі. Калісьці ўласнасць Ашторпа, пазней Атона Горвата, а цяпер графа Эмерыка Чапскага». Яна таксама датуецца 1876 г. Гэта выгляд сядзібы з боку ракі Пціч. На акварэлі акрамя палаца намалявана капліца з вежай і гаспадарчыя будынкі з аранжарэяй. На жаль, на работах Орды адсутнічаюць выявы цікавага комплексу прамысловых будынкаў маёнтка. Нам удалося выявіць значную колькасць фотаздымкаў сядзібы, якія датуюцца другой паловай XIX пачаткам XX ст. Большасць з іх паходзіць з прыватнага архіва аднаго з нашчадкаў апошняга ўладальніка Прылук Януша Пшэвлоцкага з Варшавы. На гэтых здымках добра зафіксаваны не толькі знешні выгляд палаца і яго інтэр’еры, але і іншыя пабудовы сядзібы, асаблівасці парка, навакольныя ландшафты. У дакументах НГАБ згадваюцца ўладальнікі сядзібьі ў Прылуках, пачынаючы з другой паловы XVIII ст., калі маёнтак належаў Максімільяну Іваноўскаму. Пасля яго смерці ўся маёмасць перайшла да жонкі нябожчыка Магдалены з Прушынскіх. У 1805 г. Прылукі перайшлі да яе дачкі Людвікі Іваноўскай12. У выніку шлюбу Людвікі Іваноўскай з Францішкам Аіпторпам у першай палове XIX ст. маёнтак перайшоў да гэтага роду. У 1846 г. уладальнікам Прылук становіцца Леон Ашторп. У адным з дакументаў ён паказваў: «После кончнны матерн моей Камергершн Польского Двора Людвнгн Нвановской н по разделенному документу между сестрамн монмн 1846 г. марта 22 дня учнненному н того же года в Мннской Палате Гражданского Суда совершенному, получнл я в вотчннное 9 НГАБ, ф. 1477, воп. 1,спр. 1179, арк. 1. 10 Гл.: НГАБ, ф. 120, воп. 2, спр. 487; 504; 505; 550 і інш,