Жыццё айчыне, гонар нікому Матэрыялы міжнар. навук. канферэнцыі

Жыццё айчыне, гонар нікому

Матэрыялы міжнар. навук. канферэнцыі
Выдавец: Віктар Хурсік
Памер: 254с.
Мінск 2010
60.23 МБ
В конце 1916 года Юзеф Чапскнй был мобнлнзован в армню. Он окончнл ускоренные офнцерскне курсы. С 1917 по 1920 г. н с 1938 по 1948 год с перерывамн Юзеф Чапсклй служнл в русской н польской армпях, участвовал в двух мнровых войнах. После Первой мнровой войны он учнлся жнвопнсн в академнях Варшавы н Кракова. В 20-х годах прошлого века Ю. Чапскнй стал одннм нз органнзаторов группы молодых польскнх художннков капнстов. На протяженнн 1930-1939 гт. он участвовал в многочнсленных художественных выставках Францнн, Польшн н другнх европейскнх стран. Его персональные выставкн состоялнсь в 1932 г. в Парнже н в 1938 г. в Варшаве3.
В 1939 году Юзеф Чапскнй как польскнй офнцер попадает в плен к частям Красной Армнн, находатся в концлагере Старобельск на Укралне, затем в Грязовце в Вологодской областн. В сентябре 1941 г. после подплсанля военного соглашенля между советсклм л польсклм правлтельствамл Ю. Чапсклй был освобождён. Он вступлл в Польскле вооружённые сллы в СССР. Занлмался розыском пропавшлх в СССР польсклх офлцеров н солдат. В 1942 г. руководнл культурной работой в штабе польского генерала Андерса в Янгл-Юле под Ташкентом. В 19421944 гг. вместе с армлей Андерса прошёл через ІІрак, Палестлну, Еглпет, участвовал в военных действнях в Нталлл. В 1944 г. в Рлме вышлл его “Воспомлнанля о Старобельске” На протяженнл последуюіцлх трёх лет Чапсклй шісал кнлгу “На бесчеловечной земле” (лздана в 1949 году во Францмл). В 1942 г, в Ташкенте Чапсклй познакомллся co многлмл руссклмл плсателямл, находлвшнмлся в эвакуацлл, в т.ч. с Анной Ахматовой н Алексеем Толстым4. Онн встретнлнсь на вечере, посвяіцённом замыслу нзданля в СССР сборннка польскнх стлхов, наплсанных во время войны. Чапскнй чнтал по-польскн, переводнл стнхотворення разных польскнх поэтов: “Я внжу, как сейчас, слёзы в болыішх глазах молчалнвой Ахматовой, когда я неловко переводнл последнюю строфу “Варшавского рождества””. Спустя годы Анна Ахматова напнсала стнхотворенне “В ту
2 J6zef Czapski. Swiat w moich oczach. Zqbki Pans, 2001, c. 9-11.
3 Jozef Czapski. Wokol kolekcji Aeschlunanna. Warszawa, 2007, c. 115-117.
4 Jan Zielinski. Jozef Czapski. Krotki przewodnik po dlugim zyciu. Warszawa, 1997, c. 23-27.
ночь мы сошлл друг от друга с ума...”, посвяіцённое Юзефу. Вторая я последняя встреча Чапского л Ахматовой пролзошла в 1965 году в Парлже, где он нарлсовал поэтессу такой, какой её помнлл более 20 лет, прошедшлх co дня лх первой встречл5.
В 1947 г. Юзеф Чапсклй поселллся в усадьбе Мезон-Лафлт под Парнжем, где начал лздаваться органлзованный Ллтературным лнстлтутом ежемесячнлк “Культура”. Основателем, лздателем л главным редактором журнала был уроженец Млнска Ежл Гедройц. С нлм Юзеф Чапсклй проработал бок о бок до конца сволх дней. В “Культуре” освеіцаллсь вопросы взалмоотношенлй между славянсклмл л друглмл народамл полякамл, росслянамл, укралнцамл, белорусамл, ллтовцамл, впервые публлковаллсь ллтературные л публлцлстлческле пролзведенля плсателейэмлгрантов в переводе на польсклй язык. Большую роль в подборе матерлалов для печатл лграл Юзеф Чапсклй. “В здешнюю русскую эмлграцлю меня ввёл Юзю”, отмечал Ежл Гедройц. В частностл, Ю. Чапсклй был ллчно знаком с Александром Солженлцыным, “Архішелаг ГУЛАГ” которого был напечатан в “Культуре” в польском переводе Ежл Помяновского. На странлцах “Культуры” печаталлсь лзвестные польскле ллтераторы. По делам журнала Ю. Чапсклй посеіцал США л Канаду. По лнлцлатлве Е. Гедройца л Ю. Чапского в Страсбурге был основан Коллеглум свободной Европы. В 1959 году спецлальный номер “Культуры”, посвяодённый польско-росслйсклм отношенлям, был лздан на русском 6 языке .
После войны Юзеф Чапсклй снова актлвно занлмался жлвоплсью. Его творческая манера была бллзка к лмпресслонлзму. В 1951 г. в Женеве прошла его первая послевоенная персональная выставка. После неё Ю. Чапсклй ежегодно экспонлровал свол работы во Францлл л друглх странах. Последняя прлжлзненная выставка “Юзеф Чапсклй. Жлвоплсь лз швейцарской коллекцлл” прошла в 1992 году в Кракове, Познанл л Варшаве7.
На всю жязнь у Юзефа Чапского сохранлллсь тёплые воспомлнанля о детстве, проведённом в Прллуках. “Мой родной дом был счастллвым домом, где была уйма детей было нас семеро где была уйма гувернанток л гувернёров, где к столу садллось обычно 15-20 человек...” вспомлнал Ю. Чапсклй на склоне лет в кнлге лнтервью “Млр в молх глазах”. В другой автоблографлческой кнлге “Вырванные странлцы” он вспомлнал: “А млнуты
5 Jozef Czapski. Na nieludzkiej ziemi. Krakow, 2001, c. 250-254.
6 2006 / Год Ежы Гедройца. Towarzystwo Opieki nad Archiwum Instytutu Literackiego w Paryzu, (2006).
7 Jozef Czapski. Wokol kolekcji Aeschlimanna. Warszawa, 2007, c. 118-120.
счастья? Светлый ковёр с тёмным узором, я нграю на нём в кубнкн. Мама свднт рядом в кресле нлн у столнка (красное дерево, обнтое позолотой нз бронзы), запах гнацннтов в горшках, которые садовннк прнносііл весной, много солнца. Рыже-золотой блеск мамііных волос в солнечных лучах. Нлн это мне всё кажется? Чувство абсолютной н вечной беспечностн н счастья”8.
В 2008 году нсполннлось 15 лет co дня смертн Юзефа Чапского (умер 12января 1993 года). О себе он всегда говорнл: “Я сначала человек, a потом поляк”. Но прежде всего он пнсатель н художннк, нзвестность которого co временем будет только растіі.
Кароль Інэса Трафімаўна, кандыдат біялагічных навук, член Савета і метадыст народнага гісторыка-краязнаўчага аб ’яднання “Прылуцкая спадчына " Прылуцкага цэнтра народнай творчасці Мінскага раёна.
8 Цыт. паводле: Wn^trze. Jozef Czapski w stulecie urodzin. Krakow, 1996 c. 24.
МАРМЯ ЧАПСКАЯ (1894 1981)
Нанболее нзвестная нз пятн дочерей Юрня (Георгня) Чапского. Роднлась в Праге. Её детство прошло во дворце в Прнлуках, где она получнла домашнее образованне. В 1915-1916 гг. работала в обіцестве помоіцн жертвам войны, руководнла детскнм прнютом. В 1918 г. жнла в СанктПетербурге вместе co свонмн сёстрамн н работала секретаршей. Её дядя Георгнй Чнчернн народный комнссар нностранных дел Советской Росснн — помог Марнн н её родственннкам выжнть в этн тяжёлые времена.
Выехав в Польшу, Марля Чапская учнлась в уннверснтетах Варшавы н Кракова. Окончшіа учёбу в 1925 г. Была нсторлком н лнтератором. В 1929 г. получшіа степень доктора фнлософнн. В качестве докторской днссертацнн ею была представлена “Polemika religijna pierwszego okresu Reformacji w Polsce”. Работа была нздана в Кракове в 1928 году. По ліітературным пролзведенням Марнн мы вйднм, что круг её ннтересов достаточно шнрок. Уже в 1931 году в Парнже на французском языке выходнт “La vie de Mickiewicz”, в 1938 году в Варшаве “Ludwika Sniadecka”. Эта её работа была перенздана в 1946 году в Рлме, а в 1958 году в Варшаве. В 1954 году в Лондоне нздаётся “Milosierdzie na miar? kl^sk (monografia о Zakladzie sw. Kazimierza w Paryzu)”, a затем на французском языке в 1955 в Парнже “L’huile de la lampe”. B 1963 году она еіцё раз пншет о Мнцкевнче (“Szkice Mickiewiczowskie”, Лондон).
В 1965 году в Лондоне была нздана совместная работа Юзефа н Марнн Чапскнх “Dwuglos wspomnien”.
Марня Чапская также заннмалась редактнрованнем н лнтературной обработкой антологнн “Polacy w ZSSR (1939-1942)”, нзданной в 1963 году в Парнже, н другнх пронзведеннй.
После Второй мнровой войны Марня Чапская жнла во Францнн вместе co свонм братом Юзефом. Была тесно связана с Лнтературным ннстнтутом в Парнже. Нанболее нзвестны две кннгн Марнн Чапской «Европа в семье»(1970) н «Нзменнвшееся время» («Czas odmieniony», 1978), напнсанные на основе собственных воспомннаннй н многочнсленных документов родов Мейендорфов, Тун-Гогенштайнов н Чапскнх, потомком которых была Марня. Нз ннх мы узнаём о жнзнн несколькмх поколеннй Чапскнх владельцев Станьковского ключа. В свонх пронзведеннях Марня Чапская мастерскн отразшіа сложную эпоху нсторнческого перелома первой четвертн XX века.
Кароль Інэса Трафімаўна, кандыдат біялагічных навук, член Савета і метадыст народнага гісторыка-краязнаўчага аб ’яднання “Прылуцкая спадчына ” Прылуцкага цэнтра народнай творчасці Мінскага раёна.
Бярнарда Іванова
ПРЫЛУКІ ВА ЎСПАМІНАХ МАРЫІ ЧАПСКАЙ “EUROPA W RODZINIE”
“Ваколіцы Прылук, нашага роднага дома, якія былі куплены нашым дзедам Эмерыкам Чапскім пасля 1863 года, былі пагоркавыя, пакрытыя невялікімі лясамі і купкамі дрэў, якія раслі ў полі на старых курганах. Нас вельмі інтрыгавалі гэтыя курганы...”. “Паміж Прылукамі і Станькавам, адлеглым на 20 кіламетраў, праходзіў водападзел, бо наша прылуцкая рэчка Пціч, якая цячэ ў абрамленні вольхаў, належыць да басейну Прыпяці і Дняпра, а Нёман, які бярэ пачатак у станькаўскіх землях, бяжыць на поўнач да Балтыйскага мора” так успамінае свойскі і прывычны для нас, сучасных прылучан, пейзаж Марыя Чапская ў 60-ыя гады мінулага стагоддзя, пражыўшы большую частку жыцця далёка ад роднага дома.
Нарадзіўшыся ў 1894 годзе ў Празе ў палацы крэўных сваёй маці Юзэфіны Тун, Марыя Чапская вырасла ў Прылуках каля бацькі паляка, маці аўстрыячкі і сярод беларускага насельніцтва. Марыя належала ўжо да чацвертага пакалення той галіны Чапскіх, якая воляй лёсу ад канца 18 стагоддзя была звязана з нашымі мясцінамі. Роданачальнік гэтай галіны Францішак Станіслаў Чапскі ў год першага падзелу Рэчы Паспалітай 1772 у Франкфурце ажаніўся з Веранікай Радзівіл. Ягоныя сядзібы ў г. зв. Каралеўскай Прусіі былі ўжо адарваныя ад Польшчы, і маладыя да смерці мужа ў 1802 годзе жылі ў Варшаве ў вялікім недастатку, бо гіасагу сваёй жонкі ад швагра Караля Радзівіла (“пане Каханку”) Чапскі не дачакаўся. Застаўшыся ўдавой з двума сынамі, Вераніка атрымала свой пасаг праз суд. Сыны Веранікі Караль і Станіслаў скончылі калегіум братоў-піяраў ў Вільні, ажаніліся з дваюраднымі сёстрамі Абухавічанкамі. Старэйшы брат Караль (жанаты з Фабіянай Абуховіч) асеў у Станькаве. У 1812годзе пасля адыходу рускіх войскаў ён быў выбраны Маршалкам Мінскай шляхты, стаў куратарам школ Слуцкага павету, сябрам Адукацыйнай камісіі. Адным з яго трох сыноў быў Эмерык, які ажаніўся з Альжбетай Мейендорф і пераняў ад бацькі Станькаў. Ён доўгі час быў на царскай службе і быў даволі зрусіфікаваны (яго маці Фабіяна плакала, калі ўнукі звярталіся да яе па-расейску “бабушка”). Польскасць яго абудзілася позна, але памёр ён у Кракаве гарачым польскім патрыётам. У Станькаве застаўся ягоны старэйшы сын Караль, ад 1890 па 1901 год прэзідэнт горада Мінска, а малодшы, Ежы, бацька Марыі, атрымаў набытыя Прылукі. Ежы Чапскі ажаніўся па волі бацькі. 3 Юзэфінай Тун ён пазнаёміўся ў Сангушкаў, і ў 1886 годзе адбыліся афіцыйныя заручыны. Пасля шлюбу