• Газеты, часопісы і г.д.
  • Жыццё айчыне, гонар нікому Матэрыялы міжнар. навук. канферэнцыі

    Жыццё айчыне, гонар нікому

    Матэрыялы міжнар. навук. канферэнцыі

    Выдавец: Віктар Хурсік
    Памер: 254с.
    Мінск 2010
    60.23 МБ
    Первое упомннанне о ішвоваренном заводе на Александровской улнце в Мннске относнтся к 1864 году, когда меіцанка Рохля Фрумкііна обратнлась в Городскую думу с просьбой: «Нмея собственный плац с суіцествуюіцнмн на нем строеннямн на углу улнц Загородной н Александровской в городе Мннске, ныне желаю на этом плаце пронзвестн перестройку суіцествуюіцего по Загородной улнце холодного строення в жнлой дом н постронть другой дом с устройством в оном пнвоваренного завода...»1
    На прпложенном к прошенню чертеже дан фрагмент плана города Мннска с указаннем месторасположення участка, прннадлежавшего Р. Фрумкнной.
    Нз прнведенного фрагмента плана города Мннска понятно, что пнвоваренный завод Р. Фрумкнной предполагалось расположнть на четной стороне улнцы Александровской, т. е. в угловой частн квартала по днагоналн относнтельно квартала, где в настояіцее время находлтся завод «Оллварня».
    Плвзавод Р. Фрумклной был построен. Так как у владелнцы не было прямых наследнлков, в 1882-1883 годах рассматрлвался вопрос о праве наследованля плвоваренного завода Рохлл Фрумклной“. В «Спнске фабрлк л заводов за 1888 год» указан плвоваренный завод Арона л Неваха Фрумклных, племяннлков Р. Фрумклной.
    На первый взгляд, связь между плвоваренным заводом Р. Фрумклной л современным заводом «Оллварня» состолт только в месторасположенлл в одной частл города. Но прл более подробном рассмотренлл оказалось, что речь лдет об одном л том же заводе на разных стадлях сугцествованля.
    Обратлмся к двум документам, датлруемым 1894 годом. Первый это «Протокол заседанля стролтельного отделення Млнского губернского правленля от 14апреля 1894 года о разрешенлл графу К.Э. Чапскому стролтельства каменного плвоваренного завода л друглх строенлй в 3й частн г. Млнска по Александровской н Георглевской уллцам»3.
    Второй документ это геометрлческлй план участка землл, прлнадлежавшего графу К.Э. Чапскому, расположенного по Александровской л Сторожевской уллцам в 3-й частл г. Млнска4. План выполнен в 1894 году,
    1 НГІАБ, ф. 447, оп. 1,д. 211, л. 1.
    2 Там же, ф. 147, оп. 3, д. 25105.
    3 Там же, ф. 299, on. 1, д. 729.
    4 Там же, ф.1, оп.1, д. 2724.
    к этому временн пнвоваренный завод располагался на двух участках, находнвшнхся в кварталах по днагоналн относнтельно перекрестка улнц Александровской н Сторожевской. На участке, который входнт в террнторню современного пнвзавода «Олнварня», в 1894году находнлнсь: A каменный пнвоваренный завод с сушнльней н солодовней; В каменная кваснльня; С деревянный ледннк; D деревянный ледннк.
    Второй участок расположен по днагоналн от первого, там же, где был пнвоваренный завод Р. Фрумкнной. Однако этот участок в 1894 году почтн в два раза больше участка, где был нзначальный завод.
    Такнм образом, каменный пнвоваренный завод был построен летом 1894 года, когда владельцем был К. Чапскнй. Осенью того же года на заводе была установлена паровая мапшна. До 80-х годов XX века co стороны улнцы М. Горького (ныне Богдановнча) суіцествовалн двухстворчатые вьездные металлнческне ворота, на которых в центральной частн былн нзображены пнвные кружкн н дата 1894 год.
    Данный план отмечает переломный момент в жнзнн завода, когда егце суіцествует старый деревянный завод, но в то же время уже построены новые каменные корпуса. В дальнейшем пнвоваренный завод остался только на той террнторнн, где он находнтся в настояіцее время. Земля, где былн деревянные постройкн завода, осталась за владельцамн завода, но в конце XIX века там былн построены жнлые дома.
    В 1898 году граф К.Э. Чапскнй продал пнвоваренный завод братьям Леккертам, о чем свндетельствуют купчне крепостн, совершенные Мннскнм нотарнусом П.Н. Голнневскнм5.
    Дальнейшне нзменення, пронсходнвшне на террнторнн пнвоваренного завода, былн связаны уже с новымн владельцамн Леккертамн. В 1910 году владелнцей пнвоваренного завода «Богемня» была Пауля Юрьевна Леккерт.
    План квартала на 1910 год дает представленне о террііторіш завода на плане квартала № 147.
    Следует отметлть, что в 1910 году лз всех плвоваренных заводов в Млнске каменнымл былл только корпуса, которые былл построены К. Чапсклм.
    К настояіцему временл нелзвестно, кто был автором проекта заводсклх корпусов. Однако можно сделать предположенле. В 1893 году петербургскпй архлтектор В. Шретер выполнлл проект для стролтельства на уллце Захарьевской зданля для Мннского обіцества сельского хозяйства. Заказчлком проекта был Карл Чапсклй. В 1894 году стролтельным отделенлем было разрешено стролтельство зданнй плвоваренного завода. ІІзвестно,
    5 ННАБ, ф. 1424, оп. 3, д. 27.
    что В. Шретер совместно с архнтектором Н. Кнтнером былн нннцнаторамн развютія «кнрпнчного стнля» в архіітектуре. В. Шретер «чаіце другнх обраіцался к этому простому н практмчному способу отделкн фасадов, прн котором поверхность кладкн облнцовывалн качественным кнрпнчом ллн керамнческнмн шшткамн»6. Первоначально главный фасад завода был решен в «кнрпнчном стнле», только позднее он был оштукатурен. Окончательный вывод можно будет сделать после проведення дополннтельных псследованнй архнтектурного наследня В. Шретера.
    Ннтереснымн являются попутно возннкаюіцне вопросы. В частностн, об архіітектурных прнвязанностях К. Чапского. Почему был прііглашен нменно В. Шретер? He является лн он автором другнх построек, выполненных по заказу К. Чапского?
    В заключенне следует сказать, что данный пнвоваренный завод сохраннлся только благодаря тому, что К. Чапскнм былн построены его каменные корпуса.
    Кукуня Вольга Рыгораўна, мастацтвазнаўца ВРУП ‘'Праектрэстаурацыя
    6 Ннколаева Т. В.А. Шретер. К 150-летню co дня рождення. Архнтекрура СССР, 1989, №3, с.88-95.
    Ігар Гатальскі
    ЮРЫЙ ЧАПСКІ АПОШНІ ЎЛАДАЛЬНІК
    СЯДЗІБЫ ПРЫЛУКІ
    Юрый (Jerzy, Георгнй) Эмерыкавіч Гутэн-Чапскі нарадзіўся 14лістапада 1861 года ў Станькаве, ахрышчаны 24 студзеня 1862года. Граф, вызнанне рымска-каталіцкае. Скончыў нямецкую гімназію імя Святой Ганны ў Санкт-Пецярбургу, затым паступіў у Імператарскі Дэрпцкі ўніверсітэт на юрыдычны факультэт.
    Менавіта Юрыя, свайго малодшага сына, бацька граф ЭмерыкЗахарый-Мікалай-Севярын фон Гутэн-Чапскі перад сваёй смерцю паставіў галоўным спадчыннікам, бо ягоны старэйшы сын Караль уладальнік маёнтка Станькава меў слабае здароўе. Менавіта Юрый падпісаў акт аб перадачы калекцый Эмерыка Чапскага гораду Кракаву. Упарадкаваннем гэтых збораў пасля смерці Эмерыка Чапскага займалася ягоная ўдава Лізавета Чапская.
    Юрый Чапскі меў добрыя арганізатарскія здольнасці і займаў адказныя пасады ў грамадскіх арганізацыях Мінска і Мінскай губерні. 3 1899 па 1902 гады ён выбіраўся ганаровым Міравым суддзёй пры Мінскім міравым з’ездзе.
    У 1901 годзе на Юрыя Чапскага лёг асноўны цяжар арганізацыйнай работы па падрыхтоўцы Мінскай сельскагаспадарчай выставы, прымеркаванай да 25-годдзя Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі. Выстава праходзіла з 26 жніўня па 4 верасня. Яна складалася з 12 аддзелаў. У ёй удзельнічалі Мінская, Віленская, Віцебская, Валынская, Гродзенская, Кіеўская, Ковенская, Магілёўская, Смаленская, Чарнігаўская губерніі. Самым значным экспанентам быў брат Юрыя Караль Чапскі. Ён дэманстраваў чыстапародную буйную рагатую жывёлу, коней станькаўскага племзавода, авечак, сабак, флянсы ананасаў, цэглу, дрэнажныя трубы, дахоўку. Падчас выставы арганізоўваліся розныя забавы: канкур, выездьі на трэку, балі ў Грамадскім сходзе і прыватных дамах, канцэрты. У гарадскім садзе гралі аркестры. Паўсюль былі вывешаны сцягі, усё ўпрыгожвалася кветкамі. Пасля выставы адбыўся грандыёзны аўкцыён1.
    У 1911 годзе Юрый Чапскі займаў пасаду Мінскага губернскага дваранскага маршалка (прадвадзіцеля дваранства). У 1915 годзе, ва ўмовах наступлення на беларускія землі нямецкіх войск і значнага пагаршэння сродкаў зносін, як асоба, што стала пражывала ў той час у губернскім Мінску, Юрый Чапскі быў абраны старшынёй Саюза землеўладальнікаў
    1 З.В.Шйбеко, С.Ф.Шйбеко. Мннск. Страняцы жйзнй дореволюцйонного города. Мйнск, 1990, с. 210-213.
    Мінскай губерні, створанага на аснове Мінскага сельскагаспадарчага таварыства для абароны маёмасці гаспадароў зямлі падчас Першай сусветнай вайны2. У жніўні 1915 года Юрый Чапскі ўзначаліў Мінскі губернскі камітэт апекі над эвакуаваным насельніцтвам. Яго аснову склалі сябры Мінскага аддзелу Таварыства дапамогі ахвярам вайны3.
    Юрый Чапскі быў шматгадовым Старшынёй Мінскага дабрачыннага таварыства. У 1918 годзе (падчас нямецкай акупацыі Беларусі) ён з’яўляўся ўпаўнаважаным Галоўнай ўправы Чырвонага Крыжа і пражываў у Мінску па вул. Захар’еўскай, 58, меў кватэрны тэлефон (дадзеныя на 21 красавіка 1918 года). У тым самым годзе Юрый Чапскі ўзначаліў дэлегацыю да галоўнакамандуючага нямецкай арміі, генерала фон Фалькенхейна са зваротам аб жаданні мясцовых землеўладальнікаў стварыць, абапіраючыся на гістарычныя традыцыі, Вялікае Княства Літоўска-Беларускае пад нямецкім пратэктаратам4. У пачатку 1920 года, калі беларускі край быў заняты палякамі, былі адноўлены шляхецкія інстытуты кіравання ў губернях і паветах, і “губернскім маршалкам быў вылучаны ўсімі паважаны старшыня “Саюза землеўладальнікаў” граф Юрый Чапскі”5.
    Юрый Чапскі валодаў у Мінскім павеце маёнткамі Прылукі, Каралёва, Скарынічы, Сакольшчына, Юнцэўшчына і іншымі, агульная плошча якіх складала 7938 дзесяцін зямлі. Летам 1920года перад наступленнем Чырвонай Арміі і канчатковым ўсталяваннем савецкай улады ў Беларусі Юрый Чапскі назаўжды пакінуў Прылукі.
    Юрый Эмерыкавіч быў жанаты з Юзафінай-Марыяй-КаралінайСідоніяй графіняй фон Тун-Гогенштайн (1867 1903). Вяселле адбылося 7 жніўня 1886 года. Бацька нявесты граф Фрыдрых фон Тун-Гогенштайн (1810 1881) камерарый аўстрыйскага імператара, сапраўдны таемны дарадца, з 1859 па 1863 год з’яўляўся паслом Аўстрыйскай імперыі ў Расіі. Маці Леапальдзіна, народжаная графіня фон Ламберг, дачка графа Эдварда і Караліны, народжанай графіні Штэрнберг фрэйліна аўстрыйскай імператрыцы, кавалерственная дама ордэна Сузор’я Крыжа. Яе братам быў Яраслаў фон Тун, намеснік аўстрыйскага імператара ў Чэхіі. Тун-Гогенштайны валодалі значнымі абшарамі на землях Чэхіі. У Празе побач з Градчанамі захаваўся палац Тунаў, дзе цяпер размяшчаецца пасольства Італіі ў Чэхіі. У гэтым палацы нарадзіліся трое з сямі дзяцей Юрыя і Юзафіны Чапскіх дачка Марыя і сыны Юзаф і Станіслаў. Юзафіна Чапская памерла адносна рана ў 1903 годзе пры нараджэнні свайго восьмага дзіцяці. Другой жонкай Юрыя Чапскага стала Паліна